Polityka gospodarcza

1. Polityka gospodarcza Wykład 10: Polityka pieniężna – podstawowe pojęcia

2. Co to jest polityka pieniężna? • Polityka pieniężna polega na regulowaniu ilości pieniądza w obiegu w taki sposób, aby ilość ta była wystarczająca dla potrzeb obrotu gospodarczego i funkcjonowania gospodarki, a zarazem nie powodowała inflacji; • Podaż pieniądza winna być równa popytowi na pieniądz; podaż wyższa od popytu powoduje wzrost wydatków na dobra i usługi, i może prowadzić do inflacji, natomiast podaż niższa od popytu powoduje spadek wydatków na dobra i usługi i może prowadzić do recesji.

3. Pieniądz i jego cechy • „Szczególny” rodzaj zasobu/towaru/aktywu; • Nie przynosi dochodu; • Jest powszechnie akceptowany; • Posiada wartość samoistną (kruszec) lub umowną (pieniądz papierowy) – w tym drugim przypadku „umowa” opiera się na nakazie prawnym i zaufaniu (pieniądz jako „dobro publiczne”); • Łatwy i niedrogi w przechowywaniu, transporcie i obrocie; • Jednorodny a zarazem podzielny.

4. Funkcje pieniądza • Środek wymiany/płatniczy – rozwiązuje tzw. problem „podwójnej zbieżności” (doublecoincidence); • Środek przechowywania wartości; • Jednostka rozrachunkowa – „numéraire” (pozwala agregować różne wielkości); • Potrzeba istnienia pieniądza wynika z niedoskonałej informacji i wysokiego kosztu jej zbierania;

5. Najkrótsza historia pieniądza • Od pieniądza rzeczowego (bydło, zboże, kamienie), poprzez kruszec i pieniądz papierowy, do pieniądza „plastikowego” (karty płatnicze) i elektronicznego – wytworzenie i posługiwanie się pieniądzem coraz mniej kosztuje, jest on coraz łatwiejszy i bezpieczniejszy w stosowaniu; • Przygody z pieniądzem kruszcowym i papierowym: inflacja w XVI w., pierwsza inflacja papierowa (Law, 1720), wielkie inflacje lat 20-ch XX w. (Niemcy, Węgry, Polska); • Prawo Kopernika-Greshama („pieniądz gorszy wypiera lepszy”) i jego mutacja w postaci dwuwalutowości („pieniądz lepszy wypiera gorszy”); • Każdy towar może w pewnym stopniu pełnić funkcje pieniądza, ale obecna postać pieniądza jest najwygodniejsza (zob. pożądane cechy).

6. Popyt na pieniądz • Czynniki określające popyt na pieniądz: • dochód realny y (motyw transakcyjny); • poziom cen P (motyw transakcyjny); • nominalna stopa procentowa i (motyw spekulacyjny); • koszt zamiany pieniądza na inne aktywa finansowe c i odwrotnie (motyw spekulacyjny) • czynniki psychologiczne (motyw ostrożnościowy); • Funkcje popytu na pieniądz realny (real cashbalance) • Równanie ilościowe klasyczne (Hume): MV = Py, czyli M = (1/V)Py • Równanie ilościowe „Cambridge”: M = kPy • Równanie współczesne (Keynes) : M/P = L (y, i, c)

7. Podaż pieniądza – rodzaje pieniądza • pieniądz banku centralnego (pieniądz rezerwowy, monetarybase, high poweredmoney): bank centralny kreuje gotówkę C oraz ustala minimalne rezerwy banków R(o); • pieniądz rezerwowy (baza monetarna) M0 jest sumą gotówki C, rezerw obowiązkowych R(o) i rezerw dobrowolnych R(d) utrzymywanych przez banki komercyjne w banku centralnym; • pieniądz banków komercyjnych: depozyty bankowe; • podaż pieniądza ogółem = suma pieniądza rezerwowego i pieniądza depozytowego;

8. Definicje agregatów pieniężnych • M0 = gotówka w obiegu plus rezerwy banków komercyjnych (R(o) + R(d)) w banku centralnym; jest to tzw. pieniądz rezerwowy lub baza monetarna; • M1 = M0 plus wkłady (depozyty) na żądanie (a vista) • M2 = M1 plus wszystkie wkłady (depozyty) terminowe; • M3 = M2 minus wkłady (depozyty) o terminie zapadalności > 2 lata, plus lokaty pozabankowe (np. certyfikaty, bony pieniężne, lokaty w kasach oszczędnościowych, funduszach ubezpieczeniowych); • Różne składniki szerokiego pieniądza różnią się płynnością i dochodowością – między tymi cechami występuje wymienność (trade off).

9. Wymienność (trade-off) pomiędzy płynnością a dochodowością różnych agregatów pieniężnych Płynność M0 M1 M2 M3 Dochodowość

10. Zmiany ilości pieniądza w Polsce, XII/1996 – VII/2012, mln zł

11. Podaż pieniądza M3 i czynniki jego kreacji (mln zł)

12. Monetyzacja gospodarki Monetyzacja, czyli stosunek ilości pieniądza do PKB, jest dobrym wskaźnikiem poziomu rozwoju gospodarczego; Dane dla Polski, w % (obliczone jako stosunek średniej arytmetycznej wartości M1 i M2 z początku i końca roku, podzielone przez wartość PKB) M1/PKB w krajach OECD: 25%-40%. M2/PKB w krajach OECD: 40%-120%.

13. Funkcje banków • Funkcje banku centralnego: • emisja pieniądza rezerwowego (gotówkowego); • zasilanie banków komercyjnych w pieniądz rezerwowy; • nadzór nad systemem bankowym; • pożyczkodawca ostatniej szansy (lender of last resort); • Funkcje banków komercyjnych: • pośrednictwo finansowe (gromadzenie depozytów i udzielanie kredytów); • regulowanie płatności transakcyjnych; • kreowanie pieniądza bankowego – depozytów (tylko banki mogą legalnie udzielać pożyczek powyżej kwoty otrzymanych wkładów);

14. Rezerwy bankowe • Bank komercyjny utrzymuje rezerwy ze względów ostrożnościowych (zachowanie niezbędnej płynności) i z uwagi na wymogi ustawowe (rezerwy obowiązkowe); rezerwy przynoszą dochód lub nie; • Rezerwy obowiązkowe: ustalony % od depozytów (mniejsza stawka od terminowych, większa od à vista), utrzymywane w banku centralnym, oprocentowane lub nie; • Obecnie stopa rezerw obowiązkowych w Polsce wynosi 3,5% (od czerwca 2009 r do końca 2010 było 3%); w UE waha się od 0% do 2%; • Różne znaczenia pojęcia „rezerwa”: rezerwy bankowe obowiązkowe, dobrowolne, rezerwy walutowe, pieniądz rezerwowy.

15. Bilans Narodowego Banku Polskiego

16. Bilans Narodowego Banku Polskiego

17. Bilans skonsolidowany krajowego sektora monetarnych instytucji finansowych

18. Mnożnik pieniężny • Występuje zależność między rezerwami R a depozytami D: • R ≥ q (D), czyli D ≤ (1/q) R oraz D = [1/(q+q’)](R), gdzie q = stopa rezerw obowiązkowych, a q’ = stopa rezerw dobrowolnych); • Definicja mnożnika pieniężnego: • ile z jednostki bazy monetarnej M0 (gotówka + rezerwy) powstaje jednostek szerszych agregatów M1, M2, M3; • różne formuły mnożnika bazy monetarnej: M1/M0, M2/M0, M3/M0; • Wielkość mnożnika bazy monetarnej • Dokładnie znana tylko ex-post, ale nie ex ante: bank centralny może kontrolować całe M0, ale nie poszczególne składniki, bo udział gotówki C w obiegu zależy od preferencji ludzi, a udział rezerw R zależy od skłonności banków do utrzymywania rezerw ponad poziom rezerwy obowiązkowej;

19. Arytmetyka mnożnika pieniężnego Gotówka C = cM1, Rezerwy = (q+q’)D M0 = C + R = cM1 + (q+q’)D (1) M1 = C + D = cM1 + D (2) Z (2) mamy: D = M1 (1 – c). Podstawiając do (1) mamy: M0 = M1 [ c + (q+q’)(1-c) ] Stąd mnożnik pieniężny jest równy: 1 M1/M0 = -------------------- c + (q+q’) (1-c) M1/M0 = max = 1/(q+q’), dla c = 0; M1/M0 = min =1, dla c = 1.

20. Arytmetyka mnożnika: wnioski • Wniosek 1: Wielkość mnożnika jest tym mniejsza, im większy jest współczynnik c udziału gotówki w M1, M2, M3, czyli współczynnik „wyciekania” pieniądza poza system bankowy; • Wniosek 2: Bank centralny nie może ustalać c, ma zatem tylko pośredni wpływ na M1, M2, M3; • Wniosek 3: Bank centralny ustala stopę rezerw obowiązkowych q, ale nie ma wpływu na stopę rezerw dobrowolnych q’; im większe rezerwy dobrowolne, tym większe (q+q’) i tym mniejszy mnożnik.

21. Przykład działania mechanizmu mnożnika: początkowy depozyt 100, stopa rezerw q=10%

22. Przykład działania mechanizmu mnożnika (dokończenie) • Suma depozytów: Σ (D) = 100+90+81+72,9+65,61+..... = 1000 • Suma depozytów (w postaci ogólnej): D(1-q) + D(1-q)(1-q) + D(1-q)(1-q)(1-q) + .... = D(1/q) • Suma ciągu: Σ (D) = D(1/q)

23. Czynniki ograniczające wielkość i działanie mnożnika • Rola gotówki: im większą część depozytów ludzie wypłacają w gotówce, tym więcej pieniędzy „wycieka” z systemu bankowego, tym mniejsze depozyty, i tym mniejszy mnożnik; • Rola instytucji pozabankowych: część pieniędzy trafia do instytucji finansowych pozabankowych pozbawionych możliwości kreowania pieniądza (100% rezerwy obowiązkowej – kasy oszczędnościowe, fundusze ubezpieczeniowe); • Rola rezerw dobrowolnych: banki nie zawsze zwiększają kredyty i depozyty, gdy nastąpi wzrost rezerw (np. oczekując na lepsze lokaty, w sytuacji dużej niepewności, w sytuacji kryzysowej)

24. Wartości mnożników pieniężnych w Polsce, (grudzień 1996-lipiec 2012)