Polityka gospodarcza

1. Polityka gospodarcza Wykład 6: Polityka podatkowa – sprawiedliwość społeczna

2. Sprawiedliwość społeczna (fairness, equity) • Równość pozioma (horizontal equity) - zasada niedyskryminacji (jednakowe traktowanie osób o tych samych dochodach, tych samych transakcji, itp.); • Równość pionowa (vertical equity) – odstępstwo od zasady równości poziomej ze względu zróżnicowaną zdolność do płacenia podatków (bogactwo, sytuacja indywidualna) oraz zróżnicowany udział w korzyściach; • Opodatkowanie dochodu czy konsumpcji? Wpływ na oszczędności; • Społeczna funkcja dobrobytu: utylitarianizm (suma użyteczności: poprawa sytuacji jednego przy nie pogarszaniu sytuacji pozostałych) a sprawiedliwość w sensie Rawlsa (zawsze poprawiać sytuację najgorszego). • Kto rzeczywiście płaci podatki (taxincidence)? Dariusz K. Rosati, 2011/2012

3. Sprawiedliwość (równość) a efektywność • Zróżnicowanie dochodów: krzywa Lorenza i współczynnik Gini; • Zapewnienie równości wymaga opodatkowania: proporcjonalne czy progresywne?; • Im wyższy podatek, tym większy „jałowy” koszt, czyli niższa efektywność; • Im silniejsza progresja podatkowa, tym większy „jałowy” koszt; • Ile progresji podatkowej w celu zapewnienia „równości”? • Teoria wyboru publicznego (public choicetheory); • Zróżnicowane preferencje i twierdzenie o niemożliwości Arrowa (impossibilitytheorem); Dariusz K. Rosati, 2011/2012

4. Krzywa Lorentza i współczynnik Gini a b 0 100% Linia a oznacza w pełni egalitarny rozkład dochodów Linia b oznacza zróżnicowany rozkład dochodów Współczynnik Gini: stosunek pola między a i b do całego pola poniżej a; im bardziej wygięta linia b, tym większe zróżnicowanie dochodów i tym większy współczynnik Gini. Dariusz K. Rosati, 2011/2012

5. Ile progresji podatkowej? Dochód a b 0 Podaż pracy Im większa progresja, tym większy spadek podaży pracy i tym większy „martwy koszt” (dystans między a i b), czyli im większa redystrybucja, tym większe straty efektywności Dariusz K. Rosati, 2011/2012

6. Twierdzenie o niemożliwości • Wybór poziomu opodatkowania i progresji podatkowej jest decyzją z dziedziny ekonomii politycznej (teoria wyboru publicznego - public choice theory); • Twierdzenie o niemożliwości Arrowa (impossibilitytheorem): w warunkach demokracji i braku absolutnej większości nie istnieje stabilny punkt równowagi dla redystrybucji dochodu poprzez podatki. Dariusz K. Rosati, 2011/2012

7. Ilustracja twierdzenia Arrowa: Ustalanie stawek podatkowych w koalicjach Dariusz K. Rosati, 2011/2012

8. Twierdzenie Arrowa: wnioski • Wariant A: sytuacja wyjściowa, system proporcjonalny; • Wariant B: koalicja biednych i średnio zamożnych kosztem bogatych; • Wariant C: koalicja bogatych i biednych kosztem średnio zamożnych; • Wariant A: koalicja bogatych i średnio zamożnych kosztem biednych, czyli powrót do systemu proporcjonalnego; • Brak stabilnej równowagi politycznej: przy braku większości absolutnej zawsze istnieją bodźce dla większości grup do zmiany obciążeń podatkowych na swoją korzyść . Dariusz K. Rosati, 2011/2012

9. Optymalna baza podatkowa • Baza podatkowa to kwota (dochód, majątek, sprzedaż), która jest obciążona podatkiem; • W odniesieniu do dochodu, za najbardziej poprawną teoretycznie uważana jest całościowa definicja dochodu Schanza-Haiga-Simonsa (Schanz-Haig-Simonscomprehensiveincomedefinition), która określa podstawę podatku dla danej osoby jako jej „zdolność do płacenia podatku” (individual’sability to paytaxes); • Ta zdolność do płacenia jest równa rocznej „potencjalnej konsumpcji” danej osoby, czyli rocznej całkowitej konsumpcji plus wzrost zasobu majątku, plus bezpłatne świadczenia, np. od pracodawcy, jak samochód służbowy, telefon służbowy, ubezpieczenie lekarskie, itp; • Definicja SHS spełnia postulat równości poziomej, bo zapewnia te same obciążenia ludzi mających tę samą potencjalną konsumpcję, oraz postulat równości pionowej, bo uwzględnia rzeczywistą zdolność od płacenia; • Ale stosowanie w praktyce definicji SHS wymaga odstępstw i wyjątków: • Nie powinno się wliczać do podstawy opodatkowania wydatków z tytułu pokrycia kosztu wypadków lub wydatków na leczenie; • Powinno się odejmować koszty uzyskania dochodu (ale jakie?); • Są pożądane wydatki, np. na cele charytatywne i na zakup domów; Dariusz K. Rosati, 2011/2012

10. Efekty ulgi podatkowej (na przykładzie działalności charytatywnej) • Jeśli stawka podatku t=50% i wydatki na cele charytatywne są odliczane od dochodu do opodatkowania, konsumpcja w wysokości 100zł wymaga zarobienia dochodu 100zł/(1-t), czyli 200zł, natomiast wydatek charytatywny w wysokości 100zł wymaga zarobienia dochodu tylko 100zł; • Ponieważ rządowa działalność charytatywna może „wypychać” prywatną działalność charytatywną, stosowanie zwolnienia podatkowego może być uzasadnione; • Zwolnienie podatkowe obejmuje jednak wszystkich mających wydatki charytatywne, także tych, którzy dokonaliby ich bez zwolnienia; zatem zwolnienie ma sens, gdy wywiera duży efekt krańcowy (marginalimpact), czyli powoduje zmianę zachowania skłaniając nowych podatników do wydatków charytatywnych; • Załóżmy, że stawka podatku dochodowego t=50% i prywatne wydatki charytatywne wynoszą 1 mln zł; rząd, chcąc je pobudzać, zwalnia je z podatku; w efekcie wydatki charytatywne rosną do 1,5 mln zł; • Jaki są tego skutki? Rząd uzyskał dodatkowe wydatki charytatywne w wysokości 0,5 mln zł, ale stracił dochody budżetowe też w wysokości 0,5 mln zł; gdyby więc te utracone dochody były wcześniej przeznaczone na pomoc dla ubogich, efekt tej całej operacji byłby zerowy (pomijając efekt „wypychania”, i koszty administracyjne i transakcyjne); • Zatem zwolnienie podatkowe ma sens, gdy efekt krańcowy, czyli wzrost pożądanych wydatków charytatywnych, jest większy niż „efekt podkrańcowy” (inframarginalimpact), czyli utrata dochodów budżetowych z tytułu przyznanego zwolnienia; Dariusz K. Rosati, 2011/2012

11. Ulga podatkowa czy bezpośrednie subsydiowanie? • Wspierając ubogich poprzez bezpośrednie subsydia rząd „wypycha” część prywatnego wsparcia; • Wspierając ubogich pośrednio poprzez ulgę podatkową dla prywatnego wsparcia, rząd traci część dochodów budżetowych; • Ulga powinna być stosowana zamiast bezpośredniego subsydiowania, gdy: • wzrost prywatnych wydatków charytatywnych z każdej złotówki ulgi podatkowej > 1 – spadek prywatnych wydatków charytatywnych na każdą złotówkę wydatków rządowych (czyli: elastyczność wydatków prywatnych względem ulgi > 1 – współczynnik „wypychania”); • gdy efekt krańcowy równa się utraconym dochodom (zob. poprzedni slajd) i występuje efekt „wypychania”, ulga zawsze będzie lepsza niż bezpośrednie subsydium (tę sytuację potwierdza większość badań empirycznych); • gdy efekt krańcowy jest większy od utraconych dochodów, tę nadwyżkę należy porównać z efektem „wypychania”; Dariusz K. Rosati, 2011/2012

12. Subsydia mieszkaniowe • Jeśli ktoś chce mieszkać samodzielnie, stoi przed wyborem: wynająć mieszkanie (dom) lub kupić mieszkanie (dom): jak wobec tego dylematu powinna zachować się polityka podatkowa? • Załóżmy, że w przypadku wynajmu czynsz wynosi 1000 zł miesięcznie, a w przypadku kupna koszt kredytu mieszkaniowego (odsetki) wynosi też 1000 zł miesięcznie, załóżmy też doskonały rynek kapitałowy; w takiej sytuacji nie powinno być żadnej różnicy między wynajmem i kupnem; • Ale w praktyce jest różnica: w wielu krajach odsetki od kredytu mieszkaniowego odlicza się od podstawy opodatkowania, a koszt czynszu nie; rząd w ten sposób subsydiuje prywatną własność nieruchomości. Dlaczego? • Bo posiadanie mieszkania (domu) na własność niesie pozytywne efekty zewnętrzne: stabilizuje więzi społeczne, zwiększa troskę o otoczenie i środowisko (co zwiększa też wartość sąsiednich domów), zwiększa aktywność obywatelską i polityczną; Dariusz K. Rosati, 2011/2012

13. Ulgi i zwolnienia podatkowe • We wszystkich systemach podatkowych występują ulgi podatkowe i zwolnienia podatkowe; • Zwolnienie podatkowe (taxdeduction) to zmniejszenie dochodu do opodatkowania (odliczenie od dochodu); • Ulga podatkowa (tax credit) to zmniejszenie należnego podatku (odliczenie od podatku); Dariusz K. Rosati, 2011/2012

14. Opodatkowanie małżeństw • Czy małżeństwa powinny korzystać z ulgi podatkowej? Jeśli tak, to dlaczego? • Załóżmy, że mamy system progresywnego podatku dochodowego: 20% do 50 000zł rocznie i 30% powyżej; • Załóżmy, że mamy dwa małżeństwa, A i B: w małżeństwie A mąż zarabia 80 000zł a żona 20 000 zł, a w B mąż i żona zarabiają po 50 000zł; obie pary zarabiają więc tyle samo – po 100 000zł; • Gdy nie ma ulgi małżeńskiej i podatki płacone są indywidualnie, para A płaci razem 19000+4000=23 000zł, a para B płaci razem 10000+10000=20 000zł; oznacza to, że pary o tym samym dochodzie płacą różne podatki – jest to niesprawiedliwe; • Gdy nie ma ulgi małżeńskiej i dochody małżeństw są konsolidowane, pary A i B płacą tyle samo – po 25 000zł, bo sumy ich dochodów są jednakowe; teraz ich sytuacja jest jednakowa, ale obie pary płacą więcej niż indywidualnie, co oznacza, że są obciążone dodatkowym nieformalnym podatkiem tylko dlatego, że są małżeństwem (marriagetax); • Dlatego w Polsce stosuje się ulgę podatkową: małżeństwa sumują dochody, dzielą na pół, od każdej połowy liczy się należny podatek, a następnie oba należne podatki sumuje się; • W systemie ulgi małżeńskiej para A płaci 10000+10000=20 000zł, i para B też płaci 10000+10000=20000zł; • Uzasadnieniem dla ulgi małżeńskiej jest więc chęć uniknięcia marriagetax(wspieranie małżeństw) i uznanie, że mogą mieć niższą zdolność płacenia podatków ze względu na dzieci; Dariusz K. Rosati, 2011/2012