Fastlegens rolle i arbeidet med barn som pårørande

1. Fastlegens rolle i arbeidet med barn som pårørande Regional konferanse Stavanger & Bergen 2009 John Nessa Førsteamanuensis UIB

2. Fortelling frå praksis • Ei mor og bestemor hadde dette å fortelje: • Og så var det ein ting til viss du har tid. Det gjeld barnebarna mine. Eg har heilt vondt av dei, for dei har det ikkje slik som dei burde ha det. Svigerdotter mi på 30 står på både heime og på jobb. Eg har ingenting å utsetje på henne. Men det er sonen min på 40 som er problemet. Sjølv om eg er mor hans, må eg dessverre vedgå at han er psykopat. Han er iallfall ikkje frisk slik han oppfører seg. Han har eit enormt svingande humør, lokkar og smigrar den eine dagen, kjeftar og raser den neste. Då er alt galt med kona hans. Han har stort sett vore grei med ungane, spesielt dei to som er hans eigne. Dei skjemmer han ut og set opp mot mora, som prøver å få litt struktur i heimen. Ungane reagerer på humøret hans. Han drikk nok alt for mykje, sjølv om eg aldri har sett han full. Og han er heilt ukritisk i språket. Eg trur dei ungane har det mykje verre enn vi kjem på. Eg kjem til deg for du er fastlegen. Og eg veit ikkje kor eg skal hen. Noko må gjerast. Men ver grei å ikkje kople inn barnevernet. For det vil berre gjere det verre……

3. Kva skal fastlegen gjere • Ingenting? • Gi henne konkrete råd? • Kontakte barnevernet? • Etablere kontakt med familien? • I så fall: • Med kven? • På kva måte? • Korleis vil vi begrunne legens handlemåte?

4. Vitskap og omsorg

5. Styrken ved fastlegerollen • Stor kontaktflate: Alle har ein fastlege • Tilgang til heile familien • Fri rolle: Ingen over, under, ved sida • Heilhetleg kompetanse: Kropp og sinn • Tradisjonelt fleksible arbeidsformer, for eksempel heimebesøk

6. Problem i fastlegerollen • Tradisjonell sjukdomsavgrensning • Avgrensa spesialkompetanse: berre gjere ting som ingen andre kan gjere • Tradisjonell arbeidsform: den raske konsultasjonen • Familiens lege: Kryssande lojalitet, teiingsplikt etc • Vere flink/rydde opp - idealet

7. Ambivalent forhold til barn • Prevailing ideas about children are ambiguous. On the one hand, children are cherished by parents as precious, priceless and invaluable creatures, and by society as its most indispensable resource, its most valuable asset and object of investment. On the other hand, it is indeed a commonplace to see children described as a burden, as costly and useless persons who represent a serious encroachment on family and national resources • (Jens Qvortrup: Childhood as a Social Phenomenon… Eurosocial Reports 36/1991)

8. Vanskeleg å få oversikt • Ingen enkel diagnostisk kategori • Skjulte symptom og teikn • Usikkert kva som er individspesifikt • Ofte presentert av andre • Fagleg dilemma: Vente og sjå, eller…. • Gripe tidleg inn ??? • Tidleg intervensjon kan redusere risiko for kronisk sjukdom • Allmennlegen treng retningslinjer og opplæring

9. Det enno uoppdaga sjølvsagte • Barndommen: full av inntrykk, angst, sakn • Oversett av vaksne: enklare, meir ”rettlinja” røynd, full av konsekvente prinsipp – og lunefulle avtalebrot • Fråveret gjer det fråverande synleg • Avviket minner om kva gode mellommenneskelege relasjonar i fortid og nåtid betyr for oss alle • Det normale ein fiktiv/samfunnskapt tankemodell • Kunnskap om oppvekst ligg upåakta i det enno uoppdaga sjølvsagte – om betydningen av vaksnes nærver

10. Småborn er og menneske • Vanskeleg å oppdage barn og ungdom • Modellen vår er dei vaksne • Modellen vår er rigid klinisk klassifisering • Born og unge annleis fysisk og mentalt • Kanskje livets vilkår – vaksne dømt til å vere blinde overfor barnas livsverd

11. Fastlegens dilemma • Ta pasienten på alvor • Føreta sjølvstendig vurdering • Familien har ikkje bedt om hjelp • Teiingsplikt • Opplysningsplikt barnevern • Handlingstvang: same kva fastlegen gjer – eller ikkje gjer – blir det fortolka som rett eller gale

12. Nota bene • Det viktigaste som skjer i denne saka, skjer før legen har helst på ”pasienten”:mannen og barna • Det viktigaste er korleis legen møter dette problemet før dei eigentlege samtalane om dette problemet • Samtalen får ein underordna rolle • Det viktigaste er ikkje koss ein samtalar, men at ein samtalar om dette

13. Trekantsamtale • Heime eller på kontoret • God tid • Lytte mykje, snakke mindre • Få tema på bordet • La begge få snakke utan den andre avbryt • Ikkje ta stilling • Hald dei fast i problemstillingane • Det viktigaste: å få dei begge til å like trynet ditt

14. Fastlegens oppgåver • Førebygge traumatisering • Gjere det betre for barnet – an endpoint in itself… • Tematisere ved å spørje og lytte • Pedagogisk: Forklare dei vaksne • Diagnostisere: Er barnet og sjukt? • Koordinere og overvåke: sørge for at ting blir gjort