De impact van het beroepsgeheim op de uitwerking van een integraal veiligheidsbeleid

1. De impact van het beroepsgeheim op de uitwerking van een integraal veiligheidsbeleid Tom Goosen Directeur Justitiehuis Turnhout Bron: I. Van der Straete en J. Put (‘beroepsgeheim en hulpverlening’) 21 mei 2010

2. Beroepsgeheim • Wettelijk kader van beroepsgeheim • Uitzonderingen beroepsgeheim • Beroepsgeheim versus discretieplicht • Gedeeld en gezamenlijk beroepsgeheim • Beschikking over het beroepsgeheim • De impact van het BG op de uitwerking van een integraal veiligheidsbeleid 21 mei 2010

3. Wettelijk kader: Art. 458 Sw • “Geneesheren, heelkundigen, officieren van gezondheid, apothekers, vroedvrouwen en alle andere personen die uit hoofde van hun staat of beroep kennis dragen van geheimen die hun zijn toevertrouwd en deze bekendmaken buiten het geval dat ze worden opgeroepen om in rechte of voor een parlementaire onderzoekscommissie getuigenis af te leggen en buiten het geval dat de wet hen verplicht die geheimen kenbaar te maken,worden gestraft met een gevangenisstraf van acht dagen tot zes maanden en een geldboete van honderd tot vijfhonderd euro”. 21 mei 2010

4. Wettelijk kader: Art. 458 Sw – algemeen • Beroepsgeheim heeft een publiekrechtelijk karakter (relatie hulpverlener –staat) • Beroepsgeheim dateert van 1867 is ontstaan vanuit een individueel en maatschappelijk belang (toegankelijkheid van bv. de welzijnszorg) • Beroepsgeheim is ontstaan vanuit een absolute interpretatie (beroepsgeheim staat boven elk ander openbaar of particulier belang waar nog de overheid, hulpverlener of cliënt aan kan raken) • Beroepsgeheim evolueert naar een meer pragmatische en functionalistische invulling waarbij de cliënt centraal komt te staan • Een meer horizontale maatschappij waarbij wordt samengewerkt in het belang van de cliënt • Meer geformaliseerde samenwerkingsverbanden tussen verschillende hulpverleners/partners • Emancipatie van de cliënt zelf • Informatisering van dossiers 21 mei 2010

5. Art. 458 Sw: toepassingsgebied • Personen die belast zijn met een vertrouwensopdracht en deze hoedanigheid van vertrouwensfiguur vloeit voort uit het beroep of de staat die zij vervullen • Criterium: noodzakelijke vertrouwensfiguren • Ruim toepassingsgebied: ook vrijwilligers, stagiairs, ondersteunend personeel, inspecteurs, pleeggezinnen • Geen limitatieve lijst van beroepen • Bijzondere wettelijke bepalingen • O.C.M.W.-Wet: art. 50 • Jeugdbeschermingswet • Decreten Bijzondere Jeugdbijstand • CLB-decreet • Decreet Geestelijke Gezondheidszorg • Decreet Algemeen Welzijnswerk • … 21 mei 2010

6. Art. 458 Sw: knelpunten in het toepassingsgebied • Ondersteunend personeel (secretariaat, onderhoudspersoneel…): • soms vertrouwensfiguur maar NOOIT noodzakelijke vertrouwensfiguur => geen beroepsgeheim, wel discretieplicht => geen zwijgrecht voor rechter: informatiestroom tot minimum beperken • uitz.: beroepsgeheim in bijzondere wettelijke bepaling • Hulpverleners met dubbele hoedanigheid (bv. justitieassistenten): • Geen beroepsgeheim t.a.v. opdrachtgever; alles wat verband houdt met opdracht moet worden gerapporteerd • Vertrouwensrelatie versus beroepsrelatie • nood aan strikte afbakening van mandaat • cliënt bij aanvang in kennis stellen van mandaat en van rapportageplicht aan opdrachtgever 21 mei 2010

7. Art. 458 Sw: geheim • alles wat uitdrukkelijk of stilzwijgend aan de hulpverlener werd toevertrouwd • ook wat wordt gezien of gehoord • ook informatie over derden • ook na beëindiging vertrouwensrelatie • niet: geanonimiseerde informatie (bv. situatiebeschrijving in algemene termen) 21 mei 2010

8. Art. 458 Sw: bekendmaking • Aan één of meerdere personen, andere dan de cliënt • Wijze van bekendmaking is niet relevant: mondeling, laten meekijken op computerscherm, doorgeven van document of dossier, e-mail… • Ook bevestiging van reeds bekend feit • Bijzonderheden: ouders, leidinggevenden 21 mei 2010

9. Beroepsgeheim en discretieplicht • Discretieplicht: “verplichting om bij het uitoefenen van een ambt of functie geen gegevens vrij te geven aan anderen dan diegenen die gerechtigd zijn er kennis van te nemen” • Op éénzelfde hulpverlener kan zowel beroepsgeheim als discretieplicht rusten 21 mei 2010

10. In belang van de dienst of onderneming (geen maatschappelijk belang) Krijgen geen informatie ten persoonlijken titel (geen vertrouwensrelatie) Geldt niet t.a.v. collega’s of overste Geen zwijgrecht t.a.v. rechter Arbeids- of tuchtrechtelijke sanctie of schadevergoeding In belang van vertrouwensrelatie Geldt t.a.v. van iedereen Zwijgrecht Strafsanctie Discretieplicht en beroepsgeheim verschilpunten 21 mei 2010

11. Uitzonderingen beroepsgeheim • Artikel 458 Sw. • Artikel 458bis Sw. • Rechtspraak • Rechtsleer 21 mei 2010

12. Uitzonderingen BG: art. 458 Sw.: getuigenis in rechte • “…buiten het geval dat ze worden opgeroepen om in rechte of voor een getuigenis af te leggen…” • tav (onderzoeks)rechter; niet t.a.v. politie of parket • spreekrecht én zwijgrecht • zwijgen of spreken: • hulpverlener beslist (belang van de cliënt) • toetsing door rechtbank (misbruik van zwijgrecht) 21 mei 2010

13. Uitzonderingen BG: art. 458 Sw. (2) • Wettelijke verplichting tot bekendmaking: “…buiten het geval dat de wet hen verplicht die geheimen kenbaar te maken …” Bv: de algemene aangifteplicht van artikel 30 Sv • Aangifteplicht versus geheimhoudingsplicht • Problematiek ‘schuldig verzuim’ (art 422 bis Sw) 21 mei 2010

14. Uitzonderingen BG: artikel 458bis Sw. • Mogelijkheid tot aangifte bij parket van kindermishandeling of –verwaarlozing mits bepaalde voorwaarden => voor intrafamiliaal misbruik of mishandeling 21 mei 2010

15. Uitzonderingen BG: rechtspraak • Aangifte van strafbare feiten ? • slachtoffer is cliënt • dader is geen cliënt • Noodtoestand (rechtvaardigingsgrond) Doorbreken van BG is noodtoestand indien: enige mogelijkheid tot vrijwaring van een hogere waarde die bedreigd wordt door actueel en ernstig gevaar =>Cassatie acht de bescherming van de fysieke of seksuele integriteit hoger dan bescherming BG 21 mei 2010

16. Uitzonderingen BG: rechtspraak (2) • Eigen verdediging van hulpverlener • equality of arms: om zich optimaal te kunnen verdedigen moet informatie doorstromen naar advocaat en andere procespartijen • Dwaling • schulduitsluitingsgrond: feit blijft strafbaar maar dader wordt verontschuldigd 21 mei 2010

17. Gedeeld beroepsgeheim: uitzondering BG vanuit de rechtsleer (1) • Geen wettelijke basis voor de toepassing van het gedeeld beroepsgeheim • Enkel t.a.v. collega’s die ook gebonden zijn aan het beroepsgeheim (met dezelfde beroepsfinaliteit) en in het belang van de hulpverlening (betrokken in het hulpverleningstraject) • De geïnformeerde cliënt 21 mei 2010

18. Gezamenlijk beroepsgeheim: uitzondering BG vanuit de rechtsleer (2) • Heeft betrekking op het ‘team’ van hulpverleners als dusdanig in plaats van op elk teamlid afzonderlijk. • Belang van de ‘relevantiefilter’ • ‘team’ als duidelijk afgelijnde hulpverleningseenheid (verschil gedeeld beroepsgeheim) 21 mei 2010

19. Instemming van de cliënt: uitzondering BG vanuit de rechtsleer (3) • Beschikking over het beroepsgeheim • Kan de cliënt de hulpverlening bevrijden of ontslaan van zijn geheimhoudingsplicht? • Instemming van de cliënt: • weinig erkenning in rechtspraak • krijgt steeds meer bijval in de rechtsleer • sijpelt door in wetgeving 21 mei 2010

20. Beschikking over het beroepsgeheim (3) • Instemming van de cliënt enkel aanvaardbaar indien: • Voorafgaand • Vrij • Specifiek • Geïnformeerd • Uitdrukkelijk 21 mei 2010

21. BG en het integraal veiligheidsbeleid • Meer diensten, functies, finaliteiten en beroepsgroepen betrokken bij één concreet dossier • Horizontale samenwerking inzake welzijnsproblemen (politie, hulpverlening en justitie) • ‘Vertroebelen’ van beroepsfinaliteiten (bv. politie) • Veel verwarring rond begrippen gedeeld en gezamenlijk beroepsgeheim, discretieplicht, … 21 mei 2010

22. BG en het integraal veiligheidsbeleid (2) • Geen of weinig wettelijke ondersteuning voor de regeling van informatiestromen • Samenwerkingsakkoord ‘daders seksueel misbruik’: regeling van de informatiestromen tussen justitie en de hulpverlening • Data en uren van de gemaakte afspraken • Afwezigheden die niet gerechtvaardigd waren • Eenzijdig stopzetten van de behandeling door de betrokken persoon • Mate waarin betrokken persoon een inspanning levert om nuttig gebruik te maken van de begeleidingssessies • Situaties van acute sociale gevaarlijkheid met ernstig risico voor derden 21 mei 2010

23. BG en het integraal veiligheidsbeleid (3) • Nood aan actualisering van de wetgeving inzake beroepsgeheim • in het belang van de individuele cliënt • Notie ‘beschikking over het beroepsgeheim’ • Specifieke aandacht voor de gedwongen hulpverlening (respect voor het beroepsgeheim, opnameverplichting na advies,…) • met oog voor de veranderde maatschappelijke context • Meer kennis en respect voor elkaars werkwijze doorheen de verschillende beroepsfinaliteiten • Gevaar van vertroebeling van de beroepsfinaliteiten • Werken aan samenwerkingsakkoorden 21 mei 2010

24. BG en het integraal veiligheidsbeleid (4) • Toename van ‘veiligheidsprojecten’ op lokaal vlak • Te weinig kennis en samenwerking m.b.t. de bestaande alternatieve maatregelen → druk vanuit de burgers op het lokale beleid om ‘iets’ te ondernemen tegen ‘criminaliteit’ • Probleem van ‘straffeloosheid’ • Voorbeeld: Project ‘veelplegers’ ger. ar. Turnhout • Politie, parket, stadsbestuur, OCMW en hulpverlening • Documenten • Beknopt voorlichtingsverslag (justitiehuis) • Instemmingsverklaring over de ‘toegankelijkheid’ van deze documenten • Zorgplan • Evaluatie 21 mei 2010

25. BG en het integraal veiligheidsbeleid (5) • Zorgplan (hulpverlening) • Omschrijving zorgtraject met doelstellingen en einddatum • Veelpleger overhandigt dit document aan de case-manager • Evaluatie • Aanwezigheden • Reden afwezigheid • Meewerken van de cliënt • Stopzetting op initiatief van de cliënt • Positieve afronding 21 mei 2010

26. BG en het integraal veiligheidsbeleid (6) • Nadeel van het project veelplegers • Doorkruisen met de praktijk van de justitiehuizen (bemiddeling in strafzaken, elektronisch toezicht, probatie,…) • Geen eenheid in de ‘trajectbegeleiding’ • Geen wettelijk kader van het project • Rechtswaarborgen? 21 mei 2010