Koszty produkcji i ich graficzna interpretacja w krótkim okresie

1. Koszty produkcji i ich graficzna interpretacja w krótkim okresie Autor: dr inż. Stanisław Szydło

2. Znaczenie kosztów produkcji Koszty produkcji obok ceny sprzedaży produktu, stanowią istotny parametr w podejmowaniu racjonalnych decyzji przez producenta. Znajomość ich kształtowania w krótkim i długim okresie umożliwia wyznaczenie optymalnych rozmiarów produkcji i optymalnej wielkości przedsiębiorstwa w różnych strukturach rynkowych – od rynku konkurencyjnego do rynku monopolu.

3. Znaczenie kosztów produkcji Koszty wytworzenia produktu w zestawieniu z ceną sprzedaży produktu pozwalają na określenie zysku producenta. W sytuacji ceno-biorczości koszty są podstawowym jeśli nie jedynym elementem, na który producent może mieć wpływ.

4. Pojęcia dotyczące kosztów produkcji Istnieje wiele ujęć związanych z pojęciem kosztów produkcji. • Biorąc pod uwagę skalę oddziaływania producenta wyróżnić można: koszty prywatne to jest indywidualne koszty producenta oraz koszty społeczne obejmujące swym zakresem skutki oddziaływania producenta na środowisko i otoczenie.

5. Pojęcia dotyczące kosztów produkcji • Biorąc pod uwagę ewidencjonowanie wydatków związanych z produkcją wyróżnić można koszty rachunkowe to jest zapisane w księdze rachunkowej oraz koszty ekonomiczne, alternatywne, związane z utratą korzyści zastosowania zasobów w innej działalności gospodarczej.

6. Koszty ekonomiczne (alternatywne) Koszty ekonomiczne to wartość wszystkich zasobów czynników użytych w procesie produkcji (Wartość tą wyznacza koszt najlepszego alternatywnego zastosowana zasobów (nakładów na czynniki). Koszty ekonomiczne to wszystkie koszty explicite i implicite, łącznie z zyskiem normalnym niezbędnym do zatrzymania zasobów w danej działalności gospodarczej. Ke = Kj + Ku

7. Koszty ekonomiczne składające się z: • kosztów jawnych, wydatków niezbędnych w celu uzyskania zasobu, produktu lub usługi – explicite • kosztów ukrytych - niewykorzystanych możliwości wykonania, pozyskania czegoś innego lub zastosowania posiadanych zasobów do innego celu – implicite

8. Koszty jawne Kosztyukryte utracony czas 600 zł niepokój, stres 150 zł czesne 360 zł podręczniki 100 zł Kj = 460 zł Ku = 750 zł Koszt ekonomiczny = 1210 zł

9. Zysk księgowy obejmuje sprzedaż pomniejszoną o koszt księgowy

10. Zysk normalny to ta część kosztów ekonomicznych firmy, która niejest zawarta w koszcie księgowym, a wróciła sięwłaścicielowi wskutek sprzedaży. Zysk normalnyjest miarą kosztów ukrytych, czyli nakładów„dodawanych przez właściciela”. Inaczej możnapowiedzieć, że jest to część kosztów firmy, która jestzawarta w zysku wówczas, gdy zysk jest obliczonyna podstawie kosztów księgowych (a nie kosztówekonomicznych). Zysk normalny jest to wielkośćzwrotu nakładów dotowanych przez właściciela.

11. Zysk ekonomiczny jest to kwota jaka pozostaje po odjęciu odprzychodów firmy wszystkich kosztówłącznie z kosztem alternatywnym kapitału ikosztem ryzyka utraty pieniędzy (wodróżnieniu od zysku normalnego) jestróżnicą między ogólną sprzedażą, a kosztemekonomicznym.

12. Przykład ogólna roczna sprzedaży wynosi 10 mln zł, rocznykoszt wynosi 7 mln zł, zysk księgowy wynosi 3 mlnzł, tymczasem zysk ekonomiczny wynosi tylko 1mln zł ponieważ koszty ukryte wynoszą 2 mln zł.Gdyby jednak ogólna sprzedaż roczna wyniosłatylko 8 mln zł, wtedy zysk księgowy wynosiłby 1mln zł (8 mln – 7 mln) przy kosztach ukrytych 2 mlnzł właściciel nie osiągnąłby zysku ekonomicznego,lecz stratę w wysokości 1 mln zł (1 mln – 2 mln).Stawia to pod znakiem zapytania kontynuacjeprodukcji. Tylko pewność zdecydowanej poprawywyników uzasadnia celowość dalszego istnieniaprzedsiębiorstwa. Wynik powyższy, to jest strata 1mln zł oznacza, że własne nakłady, to jest te, które są„dotowane przez właściciela”, nie zwróciły się wprocesie sprzedaży

13. Rozważania można streścić w następujący sposób: Zysk księgowy (3 mln) = sprzedaż (10 mln) – koszt księgowy (koszt wyraźny, to jest 7 mln) Zysk ekonomiczny (1 mln) = sprzedaż (10 mln) – koszt całkowity (9 mln, to jest koszt księgowy 7 mln + koszty ukryte 2 mln). Zysk normalny (2 mln) = koszty całkowite (9 mln) – koszty wyraźne, jawne (7 mln).

14. Zysk ekonomiczny jest zawsze mniejszy od zysku księgowego (chyba, że nie ma kosztów ukrytych). Dla prowadzenia przedsiębiorstwa decydującym wskaźnikiem jest zysk ekonomiczny a nie księgowy. W gospodarce rynkowej rozgranicza się opisane w tym punkcie kategorie, to jest zysk księgowy, zysk normalny i zysk ekonomiczny.

15. Koszt ekonomiczny to wszystkie koszty jawne i ukryte łącznie z zyskiem normalnym niezbędnym do zatrzymania zasobów w danej działalności gospodarczej. W ramach kategorii kosztów nieujawnionych, oprócz wyceny zaangażowanych własnych czynników produkcji, wycenie podlega również sam wyłożony kapitał, co wiąże się ze specyficznym traktowaniem zysku. W rachunku ekonomicznym zysk od włożonego kapitału traktowany jest jako element składowy kosztu ekonomicznego, stanowi on bowiem koszt alternatywnego zastosowanego kapitału. Jego wycena dokonana jest według reguł wolnokonkurencyjnych, to jest w kategoriach zysku przeciętnego zwanego zyskiem normalnym, w których to warunkach jego wysokość kształtuje się na poziomie bankowej stopy procentowej.

16. Trzeba podkreślić, iż uzyskanie zysku normalnego jako elementu kosztu ekonomicznego rodzi istotne konsekwencje dla rozumienia i kalkulacji zysku. Osiągnięcie zysku normalnego uznawane jest w ocenie rentowności przedsięwzięć inwestycyjnych jako zysk zerowy. Właściwy zysk zwany zyskiem ekonomicznym identyfikowany jest jako nadwyżka zysku ponad zysk normalny. Zysk normalny traktowany jest jako dolna granica opłacalności zaś przedsięwzięcia uznawane są jako rentowne jeśli oczekiwany zysk kalkulacyjny jest większy od zysku normalnego. W przeciwnym przypadku zamiast inwestowania w produkcję, kapitał ulokowany zostanie w banku.

17. W literaturze można spotkać inne ciekawe kategorie takich jak kosztyutopione czy też kosztyuwięzione. Koszty utopioneto koszty poniesione przeszłe - w rozumieniu ekonomistów koszty utopione nie są rzeczywiście kosztami. Idea kosztów utopionego chroni producenta przed stałą nierentownością bieżącego działania wynikającą z błędnej strategicznej decyzji.

18. Koszty uwięzione są to koszty, które będą występowały w przeszłych okresach (w czasie życia zrealizowanego projektu), lecz które nie powstały na skutek podjęcia decyzji inwestycyjnej dotyczącej bezpośrednio tego okresu. Kosztami uwięzionymi mogą być: • wydatki związane z wcześniej powstałymi długami spłacone w czasie życia aktualnie rozważanego projektu wydatki te nie są związane z aktualną działalnością firmy z aktualnie realizowanymi projektami. • płace zarządu firmy – powstają obojętnie czy dany projekt jest lub nie jest wdrażany. Idea kosztów uwięzionych dyscyplinuje poprzez swą nieuchronność bieżące wydatki.

19. Podstawą analizy kosztów, w mikroekonomii, jest ich podział w zależności od okresu czasu. I tak wyróżnia się funkcje kosztów w okresie krótkim i długim (można także analizować koszty w danej chwili to jest w okresie natychmiastowym).

20. OKRESY CZASU PRODUKCJI Krótki okres produkcji to taki czas, w którym produkcja opiera się na stałej technologii albo na danej zdolności produkcyjnej lub też sytuacja gdy przedsiębiorstwo nie jest w stanie w pełni dostosowywać czynników produkcji do zmian warunków działania. W okresie krótkim przy danej technologii pewne koszty będą zmieniały się wraz ze zmianą wielkości produkcji, inne zaś będą stałe to jest niezależne od wielkości produkcji.

21. Długi okres produkcji to taki okres, w którym zmienia się technologia albo zdolność produkcyjna lub można dostosować wszystkie rodzaje czynników produkcji do nowych warunków. W okresie długim wskutek inwestycji zmieniają się wszystkie koszty. Natychmiastowy okres produkcji to chwila, w której wszystkie koszty zostały już poniesione lub wszystkie koszty są stałe. Koszt w danej chwili jest stały.

22. FUNKCJA KOSZTÓW PRODUKCJI Dla uproszczenia analizy kosztów przyjmujemy, że produkcja odbywa się w ramach danej technologii i dotyczy jednego i tego samego produktu. Zakładamy również, iż producent nabywa czynniki produkcji po cenach obowiązujących na rynku konkurencyjnym

23. Funkcja kosztów jest relacją między kosztami produkcji i odpowiednią wielkością produkcji. Oznaczając przez Q wielkość produkcji oraz KC całkowity koszt produkcji , funkcje kosztów zapisać można w postaci: KC = f(Q)

24. KOSZTY W KRÓTKIM OKRESIE CZASU W krótkim okresie czasu pewne koszty produkcji są zmienne, inne zaś stałe . Zarówno koszty zmienne jak i stałe analizować można w układzie kosztów całkowitych i przeciętnych.

25. Posługując się następującą symboliką: • koszty zmienne całkowite (KZC, TVC); • koszty stałe całkowite (KSC, TFC); • koszty całkowite (KC=KSC +KZC, TC=TFC+TVC); • koszty przeciętne zmienne (KPZ, AVC); • koszty przeciętne stałe (KPS, AFC); • koszty przeciętne całkowite (KPC=KPS+KPZ, ATC=AFC+AVC); • koszty marginalne (KM=KC/Q, MC =TC /Q);

26. Przy analizie kosztów na uwadze należy mieć także fakt, że produktywność czynników zmiennych w okresie krótkim, przy wzroście produkcji może być stała lub zmienna.

27. KOSZTY PRODUKCJI KOSZTY STAŁE KOSZTY ZMIENNE • płace pracowników administracji i obsługi; • płace pracowników produkcyjnych; • koszty zużywania się budynków, maszyn, urządzeń; • koszty surowców, materiałów, półproduktów; • koszty użytkowania ziemi, wynajmu lokali; • koszty energii, wody; • koszty kredytów, niektóre podatki; Koszty produkcji w krótkim okresie czasu Koszty stałe to koszty utrzymania zakładu w stałej gotowości produkcyjnej.

28. KC KC KZ KS O1 0 q KCP Koszty całkowite i przeciętne w krótkim okresie przy założeniu stałej produktywności czynników zmiennych KCP KSP O1 KZP 0 q

29. KOSZTY PRODUKCJI XX – stała produktywność czynników zmiennych XX – zmienna produktywność czynników zmiennych

30. TC TC Total Cost Variable Cost FC Fixed Cost q

31. (b) AVERAGE COST MC AC AVC M M' AFC Koszty krańcowe i koszty przeciętne w krótkim okresie. Krzywa przeciętnych kosztów stałych (average fixed cost AFC) jest nachylona w dół i zbliża się, ale nigdzie nie dotyka, osi odciętych. Krzywa przeciętnych kosztów zmiennych (AVC) jest matematycznie związana z krzywą kosztów krańcowych (MC) w swym najniższym punkcie. Pionowa odległość między krzywą przeciętnych kosztów całkowitych (ATC) oraz krzywa przeciętnych kosztów zmiennych odpowiada przeciątnym kosztom stałym przy dowolnym poziomie produkcji. Nie ma żadnego związku miedzy krzywymi MC i AFC.

32. KC C B A a c O 1 KS b d O q KPC KM KPC KPZ KPS q q1 q3 q2 A punkt przegięcia (min. KM) B a/b (min) C c/d (min)

33. Koszty Produkcja Koszty bezwzględnie stałe

34. Koszty Produkcja Koszty względnie stałe

35. Koszty Produkcja Koszty względnie stałeaproksymowane jako koszty stałe

36. Koszty Produkcja Koszty względnie stałe aproksymowane jako koszty zmienne

37. Koszty Produkcja Koszty bezwzględnie stałe przypadające na jednostkę produkcji

38. Koszty Produkcja Koszty względnie stałe przypadające na jednostkę produkcji

39. Progi rentowności Zysk = TR - KC KC = KZC + KSC = q KPZ + KSC TR = p q Dla Zysk = 0 p q* = q* KPZ + KSC q* = KSC/(p - KPZ) Próg rentowności określony jest przez sytuację dla której przychód całkowity zrównuje się z kosztami całkowitymi. W punkcie tym zysk równy jest 0.

40. TR KC [zł] Przychody TR  Próg rentowności + Koszty całkowite KC _ KSC q q* Rozmiary działalności Progi rentowności Próg rentowności przy założeniu stałej produktywności czynników zmiennych

41. KC KC + TR KS Q Q Q1 Q2 Progi rentowności przy stałej produktywności czynników zmiennych przesiębiorstwa jedynego na rynku - monopolu. Próg rentowności wyznaczane są przez przecięcie się krzywej przychodów całkowitych TR z krzywą kosztów całkowitych TC. W punktach tych zysk z działalności gospodarczej równy jest 0.

42. TC TR  TC (MR)  (MC) TR + _ FC Q1 Q Q Q2 _  Progi rentowności przy założeniu zmiennej produktywności czynników zmiennych i przedsiębiorstwa jedynego na rynku (monopolu).

43. TC TC TR pq = TR  + _ FC  Fixed cost qo q1 q2 q q - FC -FC (q) Progi rentowności i kształtowanie się zysku przy założeniu zmiennej produktywności czynników zmiennych i przedsiębiorstwa konkurencyjnego jednego z wielu na rynku

44. TC TC TR TR B + (a) A _ FC q q3 q1 q2 q4 0 C (b) q _ 0 ATC MC MR ATC (c) MC J P MR M E q

45. Przesunięcia krzywych kosztów krańcowych i przeciętnych Wzrost kosztu zmiennego firmy (wykres A) przesunie krzywą przeciętnego kosztu całkowitego w górę z ATC1 do ATC2. Przesunie również krzywą kosztu krańcowego z MC1 do MC2. Produkcja spadnie z powodu wzrostu kosztu krańcowego. Wzrost kosztów stałych firmy natomiast (wykres B) przesunie krzywą przeciętnego kosztu całkowitego w górę z ATC1 do ATC2, ale nie wpłynie na położenie krzywej kosztów krańcowych, koszt krańcowy nie zależy od kosztów stałych. Tak więc poziom produkcji tej firmy nie ulegnie zmianie.

46. MC2 MC1 P1 cena ATC2 ATC1 Minimum ATC2 Minimum ATC1 q q1 q2 ilość wyrobów A Koszt krańcowy i przeciętny

47. B MC1 P1 cena ATC2 Minimum ATC2 ATC1 Minimum ATC1 q ilość wyrobów q1 Koszt krańcowy i przeciętny

48. PC Q PC2 PC1 Vo Nakład V L Wpływ postępu technicznego na produkcję i koszty Postęp techniczny powoduje wzrost produktywnośći czynników prod. (rys.A) co prowadzi do spadku kosztów przeciętnych (rys.B) i wzrostu produkcji z q1 - q2. A

49. Koszty jednostkowe KM1 KM2 KCP1 KCP2 Q q2 q1 B