DIAGNOZA ZJAWISKA PRZEMOCY W RODZINIE Raport z badań ilościowych

1. DIAGNOZA ZJAWISKA PRZEMOCY W RODZINIE Raport z badań ilościowych Lokalne Badania Społeczne dla Środowiskowego Ośrodka Pomocy Społecznej w Brwinowie

2. SPIS TREŚCI • Wprowadzenie (s. 3) • Analiza danych zastanych (s. 4) • Wyniki badań ilościowych i jakościowych (s. 11) • Struktura próby (s. 13) • Problemy społeczne gminy (s. 16) • Poziom wiedzy i postawy wobec przemocy w rodzinie (s. 17) • Przemoc w rodzinie – zasięg zjawiska (s. 22) • Korzystanie z pomocy (s. 34) • Rekomendacje z badań (s. 45) W raporcie wykorzystane zostały zdjęcia pochodzące ze strony www.sxc.hu

3. WPROWADZENIE • Firma Lokalne Badania Społeczne przeprowadziła badanie ilościowe na potrzeby Środowiskowego Ośrodka Pomocy Społecznej w Brwinowie. • Głównym celem badania było pozyskanie kompleksowych informacji na temat problemu przemocy w rodzinie w gminie Brwinów. • Pokaźną część niniejszego badania stanowią informacje, które można zakwalifikować jako wrażliwe. Z pewnością należą do nich dane, dotyczące bycia ofiarą lub sprawcą przemocy w rodzinie. Powyższe fakty są istotnym ograniczeniem procesu badawczego, co należy wziąć pod uwagę przy interpretacji uzyskanych wyników. • Niniejszy dokument zawiera opis metodologii projektu, analizę wyników oraz rekomendacje z badań. • Zrealizowany projekt badawczy składa się z trzech komponentów: • analizy danych zastanych (deskresearch) • badania ilościowego • badania jakościowego

4. ANALIZA DANYCH ZASTANYCH

5. ANALIZA DANYCH ZASTANYCH (1/6) • Punktem wyjścia do interpretacji wyników jest analiza danych zastanych (deskresearch). Celem tej części badań było zestawienie i synteza dotychczasowej wiedzy na temat problemów społecznych gminy Brwinów, ze szczególnym uwzględnieniem zjawiska przemocy w rodzinie. Innymi słowy, uzyskane wyniki badań ankietowych opracowywane były w kontekście innych dostępnych informacji, obejmujących szeroko rozumianą sferę społeczną gminy Brwinów. • Do analizy danych zastanych wykorzystane zostały następujące dokumenty: • Bank Danych Lokalnych GUS • Strategia Integracji i Rozwiązywania Problemów Społecznych gminy Brwinów (2008) • Gminny Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie oraz Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie w gminie Brwinów na lata 2011-2013 • Diagnoza zjawiska przemocy i jej przeciwdziałania w Powiecie Pruszkowskim (2011) • Ponadto wykorzystane zostały wyniki badań ogólnopolskich i ogólnowarszawskich na temat przemocy w rodzinie, palenia papierosów, konsumpcji alkoholu czy narkotyków (CBOS/IPZ 2004, OBOP 2007, CBOS 2010, CBOS 2011). • Dane płynące z tych opracowań zostały wykorzystane przy interpretacji wyników, a zwłaszcza na etapie formułowania końcowych rekomendacji z badań.

6. ANALIZA DANYCH ZASTANYCH (2/6) Zarówno w gminie Brwinów, jak i w powiecie pruszkowskim systematycznie rośnie liczba ludności. Z pewnością ma to związek ze specyficznym położeniem tego obszaru, który sąsiaduje z Warszawą i jest atrakcyjnym miejscem osiedlania się dla mieszkańców stolicy. Około 64 proc. ludności gminy i powiatu to osoby w wieku produkcyjnym. Udział bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym jest nieco wyższy w gminie Brwinów niż w powiecie pruszkowskim. Wskaźniki bezrobocia spadały do roku 2008, natomiast od 2009 rosły, co jest efektem kryzysu gospodarczego. Udział osób w gospodarstwach domowych korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej w ludności ogółem jest nieco wyższy w gminie Brwinów niż w powiecie pruszkowskim.

7. ANALIZA DANYCH ZASTANYCH (3/6) • Strategia Integracji i Rozwiązywania Problemów Społecznych gminy Brwinów (2008) • Podstawowym narzędziem badawczym, za pomocą którego identyfikowano problemy społeczne gminy na potrzeby Strategii, była ankieta rozesłana do osób mających wpływ na kształt lokalnej polityki społecznej, między innymi do osób reprezentujących wybrane instytucje lokalne, takie jak: ośrodek zdrowia, kościół, szkoła, organizacje pozarządowe, a także do lokalnych przedsiębiorców, pracowników socjalnych ŚOPS-u, radnych, mieszkańców gminy. • 80 proc. ankietowanych uważa, że na terenie gminy Brwinów istnieje zjawisko przemocy domowej. • 43 proc. słyszało o tym problemie, natomiast 37 proc. zna takie przypadki. • Gminny Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie oraz Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie w gminie Brwinów na lata 2011-2013 • W roku 2010 funkcjonariusze Policji zarejestrowali 43 „Niebieskie karty”, a w roku 2011 (do 9.02) – 9. • Liczba interwencji policji związanych z przemocą w rodzinie wynosiła odpowiednio: 80 w 2009 r., 108 w 2010 r. i 15 do 18.03.2011 r. • ŚOPS w 2010 r. sporządził 6 kart, przeprowadził 1 interwencję zakończoną umieszczeniem dziecka w pogotowiu rodzinnym, zgłosił 1 przypadek pobicia. • Z pomocy Punktu Konsultacyjnego skorzystało 35 rodzin, a działania terapeutyczne były prowadzone z 53 osobami. Program terapeutyczny został opracowany dla 47 osób.

8. ANALIZA DANYCH ZASTANYCH (4/6) • Gminny Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie oraz Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie w gminie Brwinów na lata 2011-2013 – założenia: • 1. Najważniejsze jest bezpieczeństwo ofiary. • 2. Za przemoc zawsze odpowiedzialny jest sprawca przemocy, bez względu na to, co zrobiła ofiara. • 3. Nikt nie ma prawa stosować przemocy wobec drugiego człowieka. • 4. Nie ma żadnego uzasadnienia ani usprawiedliwienia przemocy domowej. • 5. Podstawowym zadaniem jest zatrzymanie przemocy, bez tego pomoc jest nieskuteczna. • 6. Ofiara przemocy w rodzinie cierpi na skutek wielokrotnego urazu. • 7. Zrozumiałe i dopuszczalne są wahania i niekonsekwencje w zachowaniu ofiary i decyzjach, jakie podejmuje, bowiem jest to jeden z objawów doznanego urazu.

9. ANALIZA DANYCH ZASTANYCH (5/6) • Gminny Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie oraz Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie w gminie Brwinów na lata 2011-2013 – cel główny: • Przeciwdziałanie przemocy w rodzinie poprzez spójne działanie wszystkich służb oraz zminimalizowanie prawdopodobieństwa wystąpienia aktów przemocy poprzez podniesienie świadomości społecznej. • Gminny Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie oraz Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie w gminie Brwinów na lata 2011-2013 – cele szczegółowe: • 1. Zwiększenie skuteczności i dostępności pomocy (psychologicznej, prawnej, terapeutycznej, socjalnej) dla ofiar przemocy w rodzinie, • 2. Zwiększenie skuteczności działań wobec sprawców przemocy, • 3. Podniesienie poziomu wiedzy, świadomości lokalnej dotyczącej przemocy domowej oraz zmiana nastawienia świadków przemocy do występowania o pomoc dla osób pokrzywdzonych, • 4. Podniesienie poziomu wiedzy i umiejętności osób realizujących zadania związane z przeciwdziałaniem przemocy w rodzinie, poprawa skuteczności podejmowanych działań. • 5. Działania profilaktyczne promujące styl wychowania dzieci bez przemocy.

10. ANALIZA DANYCH ZASTANYCH (6/6) • Diagnoza zjawiska przemocy i jej przeciwdziałania w Powiecie Pruszkowskim (2011): • W ramach prac przygotowawczych do opracowania tego dokumentu przeprowadzone zostały badania z profesjonalistami – osobami, które w ramach wykonywania obowiązków służbowych stykają się w problemem przemocy w rodzinie w powiecie pruszkowskim. • W odczuciu badanych zjawisko przemocy w rodzinie jest istotnym problemem społecznym. • Zdecydowana większość uznaje, że przemoc ma charakter powtarzalny. • Jako „typowa” najczęściej określana jest przemoc fizyczna i psychiczna. • Ponad połowa badanych opisuje rodzinę dotkniętą zjawiskiem przemocy jako rodzinę ze współwystępującym problem alkoholowym, również ponad połowa badanych opisuję tę rodzinę jako rodzinę o przeciętnym dochodzie. • Problemy społeczne rozpoznawane jako często współwystępujące ze zjawiskiem przemocy to, zdaniem badanych, bezrobocie, zła sytuacja mieszkaniowa, choroba w rodzinie i ubóstwo. • Czynniki ryzyka nie są warunkami koniecznymi ani wystarczającymi wystąpienia przemocy. Przemoc zdarza się również w rodzinach opisywanych jako dobrze funkcjonujące. • Typową ofiarą przemocy w rodzinie jest dojrzała kobieta w wieku między 30. a 50. rokiem życia. • Ankietowani jako sprawcę przemocy w rodzinie o wiele częściej wskazują mężczyznę niż kobietę. Sprawcy przemocy najczęściej należą do kategorii wiekowej: 31-50 lat.

11. WYNIKI BADAŃ ILOŚCIOWYCH I JAKOŚCIOWYCH

12. METODOLOGIA • Badanie ilościowe • metoda - Bezpośredni Standaryzowany Wywiad Kwestionariuszowy • technika – Pen and Paper Interview (PAPI) • średni czas trwania wywiadu: około 10 minut • 22 pytań w kwestionariuszu głównym i 8 pytań w metryczce • losowo-kwotowa próba mieszkańców gminy Brwinów w wieku 18 i więcej lat • liczebność próby – 400 osób • termin realizacji: 15-30 października 2011 roku • Badanie jakościowe • metoda – Indywidualny Wywiad Pogłębiony (IDI) • liczebność próby – 4 IDI • respondenci – lokalni eksperci, członkowie Zespołu Interdyscyplinarnego ds. Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie • średni czas trwania wywiadu – 40 minut • termin realizacji: 18-21 października 2011 roku

13. STRUKTURA PRÓBY – PŁEĆ, WIEK, WYKSZTAŁCENIE, SYTUACJA ZAWODOWA, POZOSTAWANIE W STAŁYM ZWIĄZKU, STAN CYWILNY I POZIOM DOCHODÓW NETTO NA OSOBĘ W GOSPODARSTWIE DOMOWYM

14. STRUKTURA PRÓBY – ROZKŁAD TERYTORIALNY Jako podstawę doboru próby ze względu na miejsce zamieszkania przyjęty został podział na okręgi wyborcze (w wyborach samorządowych).

15. OKRES ZAMIESZKIWANIA W GMINIE BRWINÓW Wyraźnie widać, że większość mieszkańców gminy Brwinów stanowi „zasiedziała” ludność. Przeszło połowa badanych mieszka na terenie gminy Brwinów nie krócej niż 31 lat, zaś 85 proc. – przynajmniej od 11 lat. Osoby, które mieszkają na terenie gminy Brwinów od 10 lat lub krócej to najczęściej respondenci, którzy nie przekroczyli 39. roku życia, badani z wykształceniem wyższym, a także mieszkańcy okręgu 3. Warto zaznaczyć, że gmina Brwinów należy do typowych obszarów podmiejskich, do których chętnie sprowadzają się mieszkańcy stolicy.

16. NAJWAŻNIEJSZE PROBLEMY SPOŁECZNE GMINY Badani mogli wymienić maksymalnie 3 problemy społeczne swojej gminy, zatem powyższe odsetki nie sumują się do 100 proc. Najważniejsze problemy społeczne gminy to – w opinii ankietowanych mieszkańców – alkoholizm, bieda i ubóstwo, a także trudna sytuacja na rynku pracy. Problem alkoholizmu najczęściej zauważają respondenci z wykształceniem wyższym, osoby pracujące na własny rachunek, mieszkańcy okręgu 4 oraz osoby pozostające w stałym związku z partnerem lub współmałżonkiem. Biedę i ubóstwo najczęściej wymieniają mieszkańcy okręgu 1. Na problem braku pracy najczęściej wskazują osoby, które osobiście doświadczają bezrobocia., a także mieszkańcy okręgu 1. Na uwagę zasługuje fakt, że w powyższym rankingu relatywnie wysokie miejsca zajmują negatywne problemy społeczne związane z młodzieżą (nadużywanie alkoholu przez młodzież, przemoc rówieśnicza). 1 na 100 badanych wymienia przemoc w rodzinie wśród 3 najważniejszych problemów gminy Brwinów.

17. AKCEPTACJA STEREOTYPOWYCH PRZEKONAŃ NA TEMAT PRZEMOCY W RODZINIE Od 3 do 60 proc. badanych podziela różne stereotypowe przekonania na temat przemocy w rodzinie. W największym stopniu podzielany jest pogląd, że nadużywanie alkoholu jest główną przyczyną przemocy domowej. Osoby z wykształceniem podstawowym i zawodowym zdecydowanie częściej podzielają to przekonanie w porównaniu z respondentami z wykształceniem co najmniej średnim. Ponadto ten pogląd najczęściej akceptują rolnicy, emeryci i renciści, mieszkańcy okręgu 4, osoby pozostające w stałym związku, a także badani o przeciętnych dochodach. 23 proc. ankietowanych uważa, że przemoc pojawia się przede wszystkim w rodzinach patologicznych. Ten pogląd najczęściej podzielają respondenci z wykształceniem podstawowym i zawodowym, mieszkańcy okręgu 3, jak również ankietowani o przeciętnym poziomie dochodów. Skłonność do bagatelizowania zjawiska przemocy (przekonanie, że problem jest wyolbrzymiany) najczęściej przejawiają osoby z wykształceniem podstawowym i zawodowym, a także mieszkańcy okręgu 2. Wiek sprzyja większemu rozpowszechnieniu tego poglądu. Im wyższe dochody, tym rzadziej badani podzielają to przekonanie. Usprawiedliwiające postawy względem przemocy częściej przyjmują mężczyźni niż kobiety. Relatywnie wysokie wskaźniki uzyskane zostały wśród trzydziestolatków oraz wśród najstarszych uczestników badania. Wykształcenie badanych sprzyja odrzuceniu tego typu przekonań. Najrzadziej takie poglądy podzielają osoby o najwyższych dochodach.

18. POSTRZEGANE OKOLICZNOŚCI LUB SYTUACJE, W JAKICH NAJCZĘŚCIEJ DOCHODZI DO PRZEMOCY W RODZINIE Respondenci mogli wskazać do 3 okoliczności lub sytuacji, w których najczęściej – ich zdaniem – dochodzi do przemocy w rodzinie. Przeszło 8 na 10 badanych uważa, że okolicznością towarzyszącą lub katalizatorem przemocy w rodzinie najczęściej bywa alkohol. Ten pogląd najczęściej akceptują respondenci z wykształceniem wyższym, emeryci i renciści, jak również osoby pozostające w stałym związku. Przeszło połowa ankietowanych stwierdza, że okolicznością sprzyjającą przemocy w rodzinie mogą być trudności finansowe. ¼ respondentów uważa, że taką okolicznością mogą być problemy ze znalezieniem zatrudnienia.

19. CZYNNIKI RYZYKA I STEREOTYPY NA TEMAT PRZEMOCY W OPINII LOKALNYCH EKSPERTÓW* OKOLICZNOŚCI TOWARZYSZĄCE LUB SPRZYJAJĄCE PRZEMOCY W RODZINIE nadużywanie alkoholu, pijaństwo, choroba alkoholowa bezrobocie, brak pracy trudna sytuacja ekonomiczna sytuacje kryzysowe w domu/związku (rzadziej) przyzwolenie na pewne zachowania „u zarania związku”  pojawienie się przemocy, eskalacja (rzadziej) NAJCZĘŚCIEJ WYSTEPUJĄCE STEREOTYPY NA TEMAT PRZEMOCY W RODZINIE, Z JAKIMI ZETKNĘLI SIĘ BADANI EKSPERCI Przemoc w rodzinie to głównie przemoc fizyczna Alkohol jest główną przyczyną przemocy Nie da się zaradzić temu problemowi, zatem warto przyjąć zachowawczą postawę Ofiary są współwinne przemocy w rodzinie „Klaps” nie jest przykładem przemocy w rodzinie KOMENTARZ Opinie ankietowanych mieszkańców i ekspertów w powyższych kwestiach są zbieżne. Badani eksperci uważają, źe poziom świadomości na temat przemocy wzrósł w ostatnich latach, ponieważ zjawisko to od pewnego czasu jest mocno nagłośnione (media, kampanie społeczne…). Ten wzrost świadomości dotyczy przede wszystkim przemocy fizycznej. Mimo to wciąż większość lokalnej społeczności niechętnie reaguje na tego typu przypadki (obawa przed „ciąganiem po sądach”, reakcją otoczenia, strach przed reakcją sprawcy). *WYNIKI BADAŃ JAKOŚCIOWYCH

20. POSTRZEGANIE RÓŻNYCH ZACHOWAŃ JAKO PRZEJAWÓW PRZEMOCY W RODZINIE

21. KOMENTARZ 64 proc. badanych uważa, że danie „klapsa” dziecku nie jest przejawem przemocy w rodzinie. Ten pogląd częściej podzielają mężczyźni niż kobiety. Relatywnie najwyższe wyniki zostały uzyskane wśród osób starszych, pracujących na etacie, mieszkańców okręgów 2 i 3, w grupie osób nie pozostających w stałym związku, a także wśród respondentów o najniższych dochodach. Wszystkie pozostałe kategorie odpowiedzi, które zostały zamieszczone w kwestionariuszu, zostały zakwalifikowane jako przejawy przemocy w rodzinie przez większość uczestników badania. Jako przykłady przemocy najczęściej wskazywane są przypadki przemocy fizycznej – wielokrotne spoliczkowanie dorastającego dziecka lub sprawienie dziecku „porządnego lania”. Interpretacja danego zachowania jako przejawu przemocy zależy nie tylko od jego rodzaju, ale również od częstości występowania, powtarzalności. Co ciekawe, większość badanych uważa, że przejawem przemocy może być brak opieki nad dzieckiem, a także brak zainteresowania sprawami dziecka. W przypadku dwóch wspomnianych kategorii odnotowanych zostało najwięcej odpowiedzi „ucieczkowych” (typu „nie wiem/trudno powiedzieć”).

22. CZY ZNA PAN(I) OSOBIŚCIE LUB Z WIDZENIA…

23. KOMENTARZ Od 13 do 43 badanych deklaruje znajomość ofiar różnych rodzajów przemocy w rodzinie w swoim otoczeniu. Najczęściej respondenci deklarują znajomość ofiar przemocy fizycznej. Najwyższy odsetek takich odpowiedzi odnotowany został w okręgu 1, natomiast najniższy – w okręgu 3. 38 proc. badanych dostrzega w swoim otoczeniu zaniedbywane dzieci. Zdecydowanie częściej takiej odpowiedzi udzielają mieszkańcy miasta w porównaniu z respondentami zamieszkałymi na obszarach wiejskich. Osoby starsze niewłaściwie traktowane przez współdomowników najczęściej zauważają mieszkańcy okręgu 1, zaś w najmniejszym stopniu – badani zamieszkali w okręgu 4. Ankietowani najrzadziej rozpoznają w swoim otoczeniu ofiary przemocy seksualnej. Na ten rodzaj przemocy w większym stopniu wyczulone są kobiety w porównaniu z mężczyznami. W przypadku wszystkich kategorii odpowiedzi najczęściej deklarowana jest znajomość 1-2 osób doznających danego rodzaju przemocy. Odpowiedzi „znam wiele takich osób” udziela – w zależności od typu przemocy – od 1 do 3 proc. badanych.

24. PRZEMOC FIZYCZNA W RODZINIE Z PERSPEKTYWY OFIARY • 27 proc. badanych deklaruje, że doświadczyli przynajmniej 1 formy przemocy fizycznej w rodzinie. • Kto najczęściej jest ofiarą przemocy fizycznej? • pracujący na etacie • uczniowie i studenci • zdecydowanie częściej mieszkańcy miasta niż mieszkańcy wsi • osoby nie pozostające w stałym związku • im niższe dochody, tym częściej badani deklarują się jako ofiary przemocy fizycznej • Współwystępowanie  przemocy fizycznej doświadczało: • 86 proc. sprawców przemocy fizycznej • 66 proc. ofiar przemocy psychicznej • 69 proc. sprawców przemocy psychicznej • 71 proc. ofiar przemocy ekonomicznej • 56 proc. sprawców przemocy ekonomicznej • 57 proc. ofiar przemocy seksualnej

25. PRZEMOC FIZYCZNA W RODZINIE Z PERSPEKTYWY SPRAWCY • 23 proc. badanych deklaruje, że byli sprawcami przynajmniej 1 formy przemocy fizycznej w rodzinie. • Kto najczęściej jest sprawcą przemocy fizycznej? • częściej mężczyźni (27 proc.) niż kobiety (19 proc.) • pracujący na etacie • zdecydowanie częściej mieszkańcy miasta niż mieszkańcy wsi • im niższe dochody, tym częściej badani deklarują się jako sprawcy przemocy fizycznej • Współwystępowanie  przemoc fizyczną stosowało: • 73 proc. ofiar przemocy fizycznej • 56 proc. ofiar przemocy psychicznej • 66 proc. sprawców przemocy psychicznej • 55 proc. ofiar przemocy ekonomicznej • 59 proc. sprawców przemocy ekonomicznej • 48 proc. ofiar przemocy seksualnej

26. PRZEMOC PSYCHICZNA W RODZINIE Z PERSPEKTYWY OFIARY • 27 proc. badanych deklaruje, że doświadczyli przynajmniej 1 formy przemocy psychicznej w rodzinie. • Kto najczęściej jest ofiarą przemocy psychicznej? • nieco częściej mężczyźni niż kobiety • najczęściej badani z wykształceniem wyższym • uczniowie i studenci • mieszkańcy okręgu 1 • im niższe dochody, tym częściej badani deklarują się jako ofiary przemocy psychicznej • Współwystępowanie  przemocy psychicznej doświadczało: • 67 proc. ofiar przemocy fizycznej • 68 proc. sprawców przemocy fizycznej • 93 proc. sprawców przemocy psychicznej • 82 proc. ofiar przemocy ekonomicznej • 63 proc. sprawców przemocy ekonomicznej • 33 proc. ofiar przemocy seksualnej

27. PRZEMOC PSYCHICZNA W RODZINIE Z PERSPEKTYWY SPRAWCY • 22 proc. badanych deklaruje, że byli sprawcami przynajmniej 1 formy przemocy psychicznej w rodzinie. • Kto najczęściej jest sprawcą przemocy psychicznej? • nieco częściej mężczyźni niż kobiety • najczęściej badani o najwyższym poziomie dochodów • najczęściej mieszkańcy okręgu 1 • im niższe dochody, tym częściej badani deklarują się jako ofiary przemocy psychicznej • Współwystępowanie  przemoc psychiczną stosowało: • 58 proc. ofiar przemocy fizycznej • 66 proc. sprawców przemocy fizycznej • 77 proc. ofiar przemocy psychicznej • 69 proc. ofiar przemocy ekonomicznej • 66 proc. sprawców przemocy ekonomicznej • 33 proc. ofiar przemocy seksualnej

28. PRZEMOC EKONOMICZNA W RODZINIE Z PERSPEKTYWY OFIARY • 12 proc. badanych deklaruje, że doświadczyli przynajmniej 1 formy przemocy ekonomicznej w rodzinie. • Kto najczęściej jest ofiarą przemocy ekonomicznej? • nieco częściej mężczyźni niż kobiety • zdecydowanie częściej mieszkańcy miasta niż mieszkańcy wsi • najczęściej osoby nie pozostające w stałym związku • najczęściej osoby o najniższych dochodach • Współwystępowanie  przemocy ekonomicznej doświadczało: • 33 proc. ofiar przemocy fizycznej • 30 proc. sprawców przemocy fizycznej • 37 proc. ofiar przemocy psychicznej • 38 proc. sprawców przemocy psychicznej • 59 proc. sprawców przemocy ekonomicznej • 33 proc. ofiar przemocy seksualnej

29. PRZEMOC EKONOMICZNA W RODZINIE Z PERSPEKTYWY SPRAWCY • 8 proc. badanych deklaruje, że stosowali przynajmniej 1 formę przemocy ekonomicznej w rodzinie. • Kto najczęściej jest sprawcą przemocy ekonomicznej? • zdecydowanie częściej mieszkańcy miasta niż mieszkańcy wsi • najczęściej osoby nie pozostające w stałym związku • najczęściej osoby o najniższych dochodach • Współwystępowanie  przemoc ekonomiczną stosowało: • 17 proc. ofiar przemocy fizycznej • 21 proc. sprawców przemocy fizycznej • 19 proc. ofiar przemocy psychicznej • 24 proc. sprawców przemocy psychicznej • 39 proc. ofiar przemocy ekonomicznej • 10 proc. ofiar przemocy seksualnej

30. PRZEMOC SEKSUALNA Z PERSPEKTYWY OFIARY • 6 proc. badanych deklaruje, że byli ofiarami przemocy seksualnej. • Kto najczęściej jest ofiarą przemocy seksualnej? • nieco częściej mieszkańcy miasta niż mieszkańcy wsi • najczęściej osoby o najniższych dochodach • Współwystępowanie  przemocy seksualnej doświadczało: • 11 proc. ofiar przemocy fizycznej • 11 proc. sprawców przemocy fizycznej • 6 proc. ofiar przemocy psychicznej • 8 proc. sprawców przemocy psychicznej • 14 proc. ofiar przemocy ekonomicznej • 6 proc. sprawców przemocy ekonomicznej

31. KOMENTARZ • Na uwagę zasługują wysokie wskaźniki współwystępowania różnych rodzajów przemocy, a także doświadczeń związanych z byciem ofiarą i sprawcą przemocy. Oznacza to, że w rodzinach, w których pojawia się przemoc, często jest ona stosowana wzajemnie przez różnych aktorów. W największym stopniu dotyczy to bycia ofiarą lub sprawcą przemocy fizycznej oraz psychicznej. Dwa wspomniane rodzaje przemocy w rodzinie najczęściej współwystępują, czego nie można powiedzieć o przemocy ekonomicznej oraz seksualnej (zwłaszcza to ostatnie zjawisko w najmniejszym stopniu „łączy się” z innymi formami przemocy). • Występowanie różnych przejawów przemocy w rodzinie najczęściej ma charakter jednostkowych, incydentalnych wydarzeń. Regularne doświadczanie lub stosowanie przemocy jest – w opinii badanych mieszkańców gminy – zjawiskiem incydentalnym. • Uzyskane wyniki warto interpretować w kontekście rezultatów innych, dostępnych badań na temat przemocy w rodzinie w Polsce. • Według badań OBOP z 2007 roku 36 proc. Polaków doświadczyło przynajmniej 1 formy przemocy domowej. 31 proc. doświadczyło przemocy psychicznej, zaś 17 proc. – przemocy fizycznej. 20 proc. Polaków przyznało się do stosowania przemocy, 15 proc. stosowało przemoc psychiczną, zaś 9 proc. – przemoc fizyczną. • Interesujące są również wyniki badań warszawskich, przeprowadzonych przez CBOS w 2004 roku, opracowanych przez Instytut Psychologii Zdrowia. Według tych pomiarów: • 33 proc. warszawiaków było wyzywanych przez swoich partnerów; • ponad 17 proc. badanych deklarowało, że partner im groził; • przeszło 19 proc. badanych było poniżanych przez swoich partnerów; • niespełna7 proc. badanych było policzkowanych przez swoich partnerów; • prawie 16 proc. badanych było popychanych lub szarpanych przez partnerów; • powyżej 6 proc. badanych było bitych przez partnerów; • powyżej 28 proc. badanych wyzywało swoich partnerów; • prawie 13 proc. badanych groziło swoim partnerom; • prawie 12 proc. badanych poniżało swoich partnerów; • 5 proc. badanych policzkowało swoich partnerów; • ponad 9 proc. badanych popychało lub szarpało swoich partnerów; • niespełna 3 proc. badanych przyznało się do bicia swoich partnerów.

32. ZASIĘG ZJAWISKA PRZEMOCY W RODZINIE W OPINII LOKALNYCH EKSPERTÓW* KONTAKTY Z PROBLEMEM • Wszyscy badani eksperci zwracają uwagę na fakt, że rzeczywisty zasięg zjawiska przemocy w rodzinie jest trudny do oszacowania. Problem ten często bywa skrywany, ofiary, ale również świadkowie przemocy niechętnie ujawniają tego typu przypadki. Z tego powodu wszelkie próby opisania zjawiska za pomocą liczb obarczone są dużym marginesem błędu („wierzchołek góry lodowej”). • Większość rozmówców uważa, że liczba ujawnionych przypadków przemocy zwiększyła się w okresie ostatnich kilku lat. Badani wiążą ten fakt ze wzrostem społecznej świadomości m.in. pod wpływem lokalnych i ogólnopolskich kampanii społecznych. Innymi słowy, społeczeństwo jest coraz bardziej wyczulone na ten problem („kiedyś w ogóle się o tym nie mówiło…”). • Respondenci najczęściej deklarują, że reprezentowane przez nich instytucje odnotowują kilka tego typu przypadków rocznie. NAJCZĘŚCIEJ WYSTĘPUJĄCE RODZAJE PRZEMOCY W RODZINIE • W opinii badanych najczęściej występującym rodzajem przemocy jest przemoc psychiczna. Cechą charakterystyczną tego rodzaju przemocy jest pewna subiektywność interpretacji różnych zachowań, które mogą być zakwalifikowane jako przejawy przemocy psychicznej. Z tego powodu ten rodzaj przemocy bywa – w opinii ekspertów – trudny do udowodnienia. • Często występuje również przemoc fizyczna, której skutki bywają „widoczne gołym okiem”. • Przemoc ekonomiczna pojawia się zdecydowanie rzadziej i – zdaniem badanych – raczej nie jest elementem dominującym w odnotowywanych przypadkach przemocy. • Spośród 4 rodzajów przemocy najrzadziej pojawia się przemoc seksualna. • Respondenci stwierdzają, że przemoc fizyczna i psychiczna często współwystępują, jednak trudno mówić o symetrii między tymi wiodącymi typami przemocy. Przemocy fizycznej najczęściej towarzyszy psychiczna, lecz nie zawsze podobna zależność zachodzi w drugą stronę. • Część badanych uważa, że przemoc fizyczna jest pewną fazą rozwojową innych form przemocy. Innymi słowy, powtarzające się przypadki przemocy psychicznej mogą eskalować w kierunku przemocy fizycznej. • Rozmówcy uważają, że najczęściej przemoc ma charakter wielokrotnie powtarzających się przypadków. Warto odnotować ten fakt w kontekście wyników badań ankietowych, które pokazują, że postrzegane przypadki przemocy najczęściej występują incydentalnie. Ta rozbieżność zapewne wynika z odmiennej perspektywy – respondenci w badaniu ankietowym mówią o swoich osobistych doświadczeniach, natomiast eksperci mają kontakt przede wszystkim z drastycznymi przypadkami, które najczęściej są zgłaszane i odnotowywane przez instytucje publiczne. *WYNIKI BADAŃ JAKOŚCIOWYCH

33. CHARAKTERYSTYKA OFIAR I SPRAWCÓW PRZEMOCY W OPINII LOKALNYCH EKSPERTÓW* JAKIE OSOBY ZGŁASZAJĄ PRZYPADKI PRZEMOCY W RODZINIE? Większość badanych stwierdza, że profil osób czy rodzin dotkniętych problemem przemocy zmienił się w okresie ostatnich kilku lat. O ile wcześniej zjawisko pojawiało się głównie w uboższych środowiskach, np. w rodzinach korzystających z pomocy społecznej, o tyle obecnie coraz częściej tego typu przypadki są odnotowywane w „normalnych rodzinach”, nierzadko wśród ludzi wykształconych i dobrze sytuowanych. Część badanych sądzi, że osoby o wyższym statusie społecznym są bardziej uwrażliwione na przejawy przemocy psychicznej, natomiast ludzie o niższym statusie częściej zauważają przemoc fizyczną.W uboższych i gorzej wykształconych środowiskach panuje – zdaniem części respondentów – większe przyzwolenie na przemoc, czego efektem może być niewspółmiernie niska ilość zgłoszeń. • KIM SĄ OFIARY PRZEMOCY W RODZINIE? • najczęściej kobiety • czasami z rodzin patologicznych • osoby o różnym poziomie wykształcenia • osoby o niskim statusie materialnym (lecz coraz częściej odnotowywane są przypadki przemocy w dobrze sytuowanych rodzinach) • osoby w średnim wieku (najczęściej 30-40 lat) • często ludzie pozbawieni podstawowych kompetencji społecznych: • brak alternatywnych wzorców postępowania  przyzwolenie na przemoc, obawa przed rozpadem rodziny ze strony ofiary, strach przed reakcją otoczenia, bezradność, niskie poczucie własnej wartości KIM SĄ SPRAWCY PRZEMOCY W RODZINIE? najczęściej mężczyźni osoby nie radzące sobie z okazywaniem emocji *WYNIKI BADAŃ JAKOŚCIOWYCH

34. KTO POWINIEN INTERWENIOWAĆ W SPRAWACH ZWIĄZANYCH Z PRZEMOCĄ W RODZINIE? 2/3 badanych mieszkańców gminy Brwinów uważa, że w sprawach związanych z przemocą w rodzinie powinien interweniować „każdy, kto dowie się o takich przypadkach”. Ten pogląd najczęściej podzielają mieszkańcy okręgów 1 i 4, a także osoby pozostające w stałym związku. Im wyższy poziom dochodów oraz wykształcenie respondentów, tym częściej akceptują oni powyższe przekonanie. Przeszło połowa ankietowanych wymienia policję – najczęściej kobiety i osoby w wieku 60 lub więcej lat. Odsetek respondentów wskazujących policję rośnie wraz z poziomem dochodów uczestników badania. Co 3. spośród badanych mieszkańców wskazuje instytucje pomocy społecznej – najczęściej osoby z wykształceniem co najmniej średnim, mieszkańcy okręgu 4, jak również ankietowani o najwyższych dochodach. Badani mogli wskazać dowolną liczbę odpowiedzi, zatem powyższe odsetki nie sumują się do 100 proc.

35. DO JAKICH OSÓB LUB INSTYTUCJI ZWRÓCIŁ(A)BY SIĘ PAN(I), GDYBY POTRZEBOWAŁ(A) PAN(I) POMOCY W SPRAWACH ZWIĄZANYCH Z PRZEMOCĄ W RODZINIE? • Na dwóch pierwszych miejscach wymieniane są służby mundurowe – policja (przeszło 8 na 10 badanych) i straż miejska (prawie 4 na 10 respondentów). Oznacza to, że respondenci kojarzą działania pomocowe przede wszystkim z bezpośrednią interwencją odpowiednich służb, jaka następuje przede wszystkim w drastycznych przypadkach występowania przemocy. • Przeszło 1/3 ankietowanych mieszkańców zwróciłaby się do pracownika socjalnego, ponadto przeszło 30 proc. respondentów zwróciłoby się do zaufanych osób ze swojego otoczenia: przyjaciół lub członków rodziny, a także do telefonu zaufania. • Na uwagę zasługuje niska pozycja, jaką w powyższym zestawieniu zajmują pracownicy służby zdrowia (pielęgniarka, lekarz). Koresponduje to z wynikami zamieszczonymi na poprzedniej stronie, które pokazują, że służba zdrowia relatywnie rzadko jest wskazywana jako instytucja, która powinna interweniować w sprawach związanych z przemocą w rodzinie. • Badani mogli wskazać dowolną liczbę odpowiedzi, zatem powyższe odsetki nie sumują się do 100 proc.

36. ZNAJOMOŚĆ LOKALNYCH I PONADLOKALNYCH INSTYTUCJI POMOCOWYCH

37. LOKALNA LUB PONADLOKALNA INSTYTUCJA POMOCOWA PIERWSZEGO WYBORU

38. KOMENTARZ Najbardziej znaną instytucją pomocową jest Środowiskowy Ośrodek Pomocy Społecznej w Brwinowie. 84 proc. badanych słyszało o ŚOPS, 3 proc. miało kontakt z tą instytucją. Znajomość tej instytucji najczęściej deklarują kobiety, badani w wieku 40-49 lat, mieszkańcy okręgów 2 i 4, jak również respondenci o przeciętnym poziomie dochodów. ŚOPS jest wymieniany na pierwszym miejscu jako lokalna instytucja pierwszego wyboru w sprawach związanych z przemocą w rodzinie. O pomoc do Ośrodka zwróciliby się przede wszystkim respondenci z wykształceniem podstawowym i zawodowym, badani w wieku co najmniej 40 lat, mieszkańcy okręgu 4, a także uczestnicy pomiaru o przeciętnych dochodach. Dużą rozpoznawalność ma również system pomocy ofiarom przemocy w rodzinie – Niebieska Linia (82 proc.). 28 proc. badanych wymienia Niebieską Linię jako instytucję pomocową pierwszego wyboru – najczęściej respondenci w wieku 18-29 lat, respondenci z wykształceniem co najmniej średnim, mieszkańcy okręgu 4, a także ankietowani o najwyższych dochodach.

39. SYSTEM POMOCY OFIAROM PRZEMOCY W OPINII LOKALNYCH EKSPERTÓW* Większość badanych uważa, że zasięg i charakterystyka zjawiska przemocy na terenie gminy Brwinów są podobne, jak w sąsiednich jednostkach administracyjnych. Pozytywnym wyróżnikiem gminy Brwinów jest natomiast – w opinii badanych – rozbudowany system pomocy, relatywnie bogata oferta pomocowa, z której korzystają również mieszkańcy sąsiednich gmin. Respondenci pozytywnie postrzegają obecny kierunek zmian systemowych, polegający m.in. na powołaniu Zespołu Interdyscyplinarnego ds. Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie. KORZYŚCI Z INTERDYSCYPLINARNEGO PODEJŚCIA DO PROBLEMU PRZEMOCY W RODZINIE koordynacja działań różnych instytucji  większa skuteczność wieloperspektywiczne ujęcie problemu, możliwość wymiany różnych doświadczeń, wspólne wypracowywanie rozwiązań  kompleksowa i profesjonalna pomoc przełamanie barier, „wymuszenie współpracy” DOTYCHCZASOWE BARIERY W DZIAŁALNOŚCI NA RZECZ OGRANICZENIA PROBLEMU zbyt rozbudowana biurokracja, „papierologia”, „ofiara przemocy ginie wśród procedur” niski kapitał społeczny, niechęć do współpracy ze strony różnych osób i instytucji (jako szczególnie zamknięta na współpracę postrzegana jest służba zdrowia, część badanych wymienia w tym kontekście policję). system prawny zbytnio skupiony na prawach sprawcy przemocy, a nie na ofierze (część respondentów) brak wystarczającej infrastruktury (np. hostelu dla ofiar przemocy) *WYNIKI BADAŃ JAKOŚCIOWYCH

40. PROPOZYCJE ROZWIĄZAŃ W ZAKRESIE SYSTEMU POMOCY OFIAROM PRZEMOCY - OPINIE LOKALNYCH EKSPERTÓW* Mniej biurokracji, zmniejszenie ilości procedur do niezbędnego minimum Wszystkie rozwiązania systemowe powinny nie mogą „przesłaniać” perspektywy ofiary przemocy („przerost formy nad treścią”), która musi być traktowana podmiotowo Procedury powinny być zogniskowane wokół pomocy ofiarom przemocy w rodzinie Indywidualny dobór narzędzi i sposobów postępowania w konkretnych przypadkach przemocy Przejrzystość, klarowność procedur, precyzyjne określenie odpowiedzialności Interdyscyplinarność, otwartość, współpraca różnych instytucji  profesjonalna i skuteczna pomoc Dobra komunikacja między różnymi aktorami, np. w ramach Zespołu (częste, regularne spotkania, wymiana informacji) *WYNIKI BADAŃ JAKOŚCIOWYCH

41. KORZYSTANIE Z POMOCY W SPRAWACH ZWIĄZANYCH Z PRZEMOCĄ W RODZINIE Czy kiedykolwiek był(a) Pan(i) w sytuacji, w której potrzebował(a) Pan(i) pomocy w zakresie przemocy w rodzinie? Czy kiedykolwiek skorzystał(a) Pan(i) z pomocy w zakresie przemocy w rodzinie? Z jakich form pomocy w zakresie przemocy w rodzinie Pan(i) korzystał(a)?

42. KOMENTARZ 5 na 100 badanych mieszkańców (21 respondentów) deklaruje, że przynajmniej raz byli w sytuacji, w której potrzebowali pomocy w sprawach związanych z przemocą w rodzinie. Co ciekawe, pomocy nieco częściej potrzebowali mężczyźni (8 proc.) niż kobiety (3 proc.). Najwyższe wskaźniki zostały odnotowane w grupie ofiar przemocy seksualnej (24 proc.), a także wśród ofiar przemocy ekonomicznej (14 proc.) i psychicznej (11 proc.). 71 proc. (15 respondentów) spośród potrzebujących wsparcia skorzystało z pomocy w zakresie przemocy w rodzinie. Najczęściej była to konsultacja psychologiczna, interwencja policji oraz pomoc udzielana przez Środowiskowy Ośrodek Pomocy Społecznej. Do powyższych informacji należy jednak podchodzić z dystansem, ze względu na niską podstawę procentowania (małą liczbę osób, które deklarują korzystanie z pomocy w sprawach związanych z przemocą w rodzinie).

43. OCENA SKUTECZNOŚCI OTRZYMANEJ POMOCY I POWODY NIE KORZYSTANIA Z POMOCY Korzystający z pomocy Potrzebujący, ale nie korzystający z pomocy • POWODY NIE KORZYSTANIA Z POMOCY • Pomoc jest trudno dostępna (1 osoba) • Nie wierzę w skuteczność takiej pomocy (1 osoba) • Dzwoniłem na policję, a to nie jest forma pomocy (1 osoba) • Pomocy potrzebowała inna osoba (1 osoba) • Brak odpowiedzi (2 osoby) Średnia w skali 1-5 = 3,64

44. KOMENTARZ Informacje zamieszczone na poprzedniej stronie należy interpretować ostrożnie, ze względu na niską podstawę procentowania (małą ilość respondentów korzystających z pomocy – 15 osób oraz potrzebujących, ale nie korzystających z tego typu wsparcia – 6 osób). Korzystający ze wsparcia w zakresie przemocy w rodzinie pozytywnie oceniają efektywność otrzymanej pomocy. 60 proc. badanych z tej grupy uważa, że otrzymana pomoc była skuteczna, przeciwnego zdania jest 13 proc. (są to wyłącznie raczej negatywne opinie, nie odnotowano skrajnie krytycznych ocen). Średnia w skali 1-5 jest zbliżona do oceny umiarkowanie pozytywnej. Mimo zebrania jednostkowych wypowiedzi na temat przyczyn nie korzystania z pomocy w zakresie przemocy w rodzinie, co wynika z niskiej podstawy procentowania, warto przytoczyć w tym miejscu przynajmniej niektóre opinie badanych. I tak przyczyną nie korzystania z pomocy może być np. przekonanie o trudnej dostępności lub niskiej skuteczności tego typu wsparcia.

45. REKOMENDACJE Z BADAŃ

46. REKOMENDACJE • Kontynuacja i wzmocnienie rozwiązań interdyscyplinarnych • Kontynuacja działań podejmowanych w ramach Zespołu • Promowanie współpracy między różnymi środowiskami, instytucjami i organizacjami • Poszerzenie spektrum środowisk i instytucji zaangażowanych w rozwiązywanie problemu przemocy (np. poprzez włączenie miejscowych parafii, rozwój współpracy z organizacjami pozarządowymi i służbą zdrowia) • Budowanie szerokiej koalicji wokół problemu przemocy • Poszerzenie wiedzy lokalnej społeczności na temat problemu przemocy • Kampanie społeczne skierowane do ogółu mieszkańców • Działania informacyjno-edukacyjne skierowane do poszczególnych środowisk, grup społecznych i zawodowych (np. działania realizowane w szkołach) • Profilowanie działań do oczekiwań i potrzeb różnych grup społecznych • Stosowanie indywidualnych narzędzi w konkretnych przypadkach przemocy • Dostosowanie działań do specyfiki różnych grup społecznych, w tym: • podział - miasto/wieś • podział na „zasiedziałych” i „nowych” mieszkańców • podział ze względu na status społeczny