EHUrako JOAN-ETORRIAK SEGURUAK ETA JASANGARRIAK IZATEKO PLANA EGITEA

2. EHUrako JOAN-ETORRIAK SEGURUAK ETA JASANGARRIAK IZATEKO PLANA EGITEA IKERKETA-PROIEKTUA OSALANLaneko Segurtasun etaOsasunerako Euskal ErakundeaInstituto Vasco de Seguridad ySalud Laborales

3. Aurrekariak Ikerketa-proiektu honen oinarrian aurre-gogoeta hauek daude: • Estatistika orokorrak adierazten duenez, joan-etorri gehienak ibilgailu pribatuan egiten dira; hau da, % 60. Joan-etorri horietako bakoitzean, gainera, ibilgailu bakoitzean 1,2 pertsona joaten dira, batez beste. • Oso hedatuta dagoenez ibilgailu propioa erabiltzeko joera, auto-pilaketak sortzen dira errepideetan, etahorrek eragina du istripuetan nahiz gas kutsakorren isurketan. • Ildo berean, Euskadin, 2005. urtean zehar, lan arrazoiengatik egindako joan-etorrien% 47,9 ibilgailu propioan egin ziren. • Joan-etorri horietako % 21ek auto-pilaketak sortu zituzten; pilaketa horietan, gainera, 54.115 ordu galdu ziren eguneko. • 2002, 2003, 2004 eta 2005. urteetan, 394 pertsona hil ziren EAEn lan-istripuetan; 115 (ia % 30) in itinere hil ziren; hau da, laneko joan-etorrian. • “Eginkizunean" izandako istripuak ere laneko istriputzat hartzen dira; hau da, ohiko lantokitik kanpo, baina agindutako eginkizunak betetzean izandakoak. Horiek ere aztertu egin behar dira, askotan gertatzen direlako eta oso espezifikoak direlako.

4. Aurrekariak • Osasun publikoari buruzko datuak gero eta kezkagarriagoak dira, eta honako hau adierazten dute: autoa da hiriguneetako ingurumenaren degradazioaren eragile nagusia. Partikula horien isurpenak hainbat osasun-arazo ere sortzen ditu; esaterako, gaixotasun kardiobaskularrak eta arnasketa-gaixotasunak, minbizia, haur-leuzemia, etab. • OMEk gomendatutako mailetatik gorako ingurune-hotsak euskal biztanleriaren % 20ari eragiten dio jada. • Eta horrek guztiak, noski, gastu sozial itzela du: EAEn, garraioari lotutako urteko gizarte- eta ingurumen-faktura 3.500 milioi eurotik gorakoa da (BPGaren % 8,6). Horri monetarizatu gabeko beste gastu batzuk erantsi behar zaizkio; adibidez, eriondoen eta minusbaliatuen zainketa informalak eragindakoak. • Europar Batzordeak azken jarraipen-txostenean adierazi zuen Espainia dela Kiotoko Protokoloa betetzetik urrunen dagoen Europar Batasuneko estatua.

5. Aurrekariak Diagnostiko hori ikusita, estrategia eta kanpaina ugari sendotu dira nazioartean; estrategia eta kanpaina horiek zalantzan jartzen dute garapen ekonomiko jasanezinaren eredua, eta tokian-tokian islatzen dira. Hona hemen zenbait adibide: • Tokiko Agenda 21 ezagunak. Jatorria: 1992ko Rio de Janeiroko Lurraren Gailurrean eta 1994an onartu zen Aalborgeko Gutunean. • Kiotoko Protokoloa indarrean sartzen denean, estatu askok aldaketa ugari egin beharko dituzte, energia-kontsumoari dagokionez. Hori dela-eta, garraioari eta ingurumenari buruzko zenbait plan eta programa ari dira onartzen lurralde-maila guztietan. • "Autorik gabeko eguna", Europar Batasuneko estatuek azken urteotan sustatutako eguna, herritarrak sentsibilizatzeko. 2005. urteko lema lanera autoz ez joatea izan zen, eta sindikatuek parte-hartze eta inplikazio handiagoak izan zituzten.

6. Helburu nagusia Ikerketaren helburua: EHUrako JOAN-ETORRIAK SEGURUAK ETA JASANGARRIAK IZATEKO PLANA EGITEA ETA INPLEMENTATZEA, ESPERIENTZIA PILOTU GISA, ONDOREN, AHAL BADA, BESTE LANTOKI BATZUETARA HEDATZEKO • Helburu nagusia lanerako joan-etorriak (ia 55.000 laguni eragiten die) seguruak eta jasangarriak izaten laguntzea da. • Euskal Herriko Unibertsitatera bideratuko da plana, baina baditu mekanismo batzuk esperientzia horren ekarpenak, ondoren, beste lantoki askotara hedatzeko. • Hauxe da ikerketaren arlo berritzaileena: Laneko segurtasun- eta osasun-batzordeetako kideak planaren proposamena egiteko protagonistak bihurtzea. • Lan horrek metodologia zeharo parte-hartzailea erabiltzea eskatuko du, unibertsitateko ahalik kide gehiena inplikatu ahal izateko.

7. Berariazko helburuak • Unibertsitatearen hiru campusetarako joan-etorrietarako irtenbide jasangarriagoen erabilera sustatzea; esaterako, garraio kolektiboa, bereziki publikoa; autoa konpartitzea; autoen jabetza konpartituari buruzko programak abian jartzea; motorrik gabeko bitarteko alternatiboak: bizikleta, oinez ibiltzea, etab. • EHUko zenbait antolaketa-eredu berrantolatzea, ahal eta komeni denean; esaterako, laneko txandak eta ordutegiak, garraio kolektiboa erabiltzeko erraztasunak izateko. • Oso modu berezian, egungo mugikortasun-moduei (oso bideratua ibilgailu pribatuaren erabilerara) buruzko gizarte-eztabaida eta jokabide aldaketa sustatzea. • Gai horrek Lan-arriskuen prebentzio-sisteman lehentasunaizan dezan lortzea, lan-antolaketan ohitura-aldaketak eta hobekuntzak susta daitezkeela frogatuz. • Herri-administrazioek eta gizarte-eragileek parte hartzeko lan- eta truke-espazioak –behatokia– sortzea, esperientziak hobetzeko eta, gero, beste enpresa-eremu batzuetara hedatu ahal izateko.

8. EHU-ren eta OSALANen arteko lankidetzarako hitzarmen-markoa Hitzarmen hori 2006ko azaroaren 20ean sinatu zuten bi erakundeen ordezkariek –EHUren errektorea eta OSALANen zuzendaria–, Eusko Jaurlaritzaren Gobernu-kontseiluaren eta EHUko Gobernu-Kontseiluaren erabakiak betetzeko; aurretiaz, hitzarmen hori onartu eta sinatzeko baimena eman zuten. Jarduera-eremuak: • Lan-zentroetarako joan-etorri seguruei eta jasangarriei buruzko ikerketa-azterketetarako eta -proiektuetarako lankidetza. • Segurtasun- eta osasun-baldintzei buruzko prestakuntza-jardueretarako lankidetza. • Egiten diren ikerketa-proiektuekin lotura duten programak eta jarduerak zabaltzea. • Elkarrekin sustatzea bi alderdien interesetarako komenigarri irizten diren ekintzak. Oinarrian lan-segurtasunaren eta -osasunaren printzipio inspiratzaileak izango dituzte eta helburua garapen eta garraio jasangarrietan eragitea izango da.

9. EHU-ren eta OSALANen arteko lankidetzarako hitzarmen-markoa Alderdien konpromisoak: • Honako hauek dira OSALANen konpromisoak: • erakundeko pertsonal teknikoaren parte-hartze zuzena; • egiten diren ikerketa-proiektuak aurkezteko eta zabaltzeko hitzaldi eta jardunaldi teknikoetan parte-hartzea; • hitzarmenaren esparruan beharrezkotzat jotzen diren beste jarduera batzuk sustatzeko babesa ematea; • erakundearen diru-laguntzen urteko deialdien esparruan, diru-ekarpena egitea. 2006 urtean 28.000 euro eman ditu eta bere aldetik EHUko UNESCO Katedrak beste 37.000 euro eman ditu ere.

10. EHU-ren eta OSALANen arteko lankidetzarako hitzarmen-markoa • Honako hauek dira EHUren konpromisoak: • hitzarmen hau sinatu ondorengo lehen seihilekoan, unibertsitateko hiru campusetarako joan-etorri seguruei eta jasangarriei buruzko plana egitea, eta, ondoren, plana inplementatzea. Plan horretan, helburuak, jarduerak eta ebaluazio-adierazleak jasoko dira, eta paper garrantzitsua beteko dute prozesu horretan EHUko Prebentzio-zerbitzuak eta Segurtasun- eta osasun-batzordeek, baita unibertsitateko estamentu guztiek ere; helburua unibertsitateko komunitate osoak parte-hartzea izango da. Ildo berean, koordinazioa bultzatuko da eskumendun herri-administrazioekin. • adibide on bihurtzen saiatzea, baita plana esperientzia pilotu bihurtzea ere, gero EAEko beste eremu batzuetan gauzatzeko. Helburu horretarako, hitzarmen sinatu ondorengo seihilekoan behatoki bat sortuko da, eta herri-administrazioak eta EAEko gizarte-eragileak gonbidatuko dira bertan parte hartzera; horren helburua, planaren prestakuntza- eta inplementazio-prozesuari laguntzea izango da. • hitzarmena sinatu ondorengo lehen seihilekoan, ikerketa-talde diziplinanitza sortzea, prozesu guztia dinamizatzeaz arduratzeko. Ikerketa-talde horretan parte hartuko duten pertsonek errekonozimendu nabarmena izan beharko dute alor hauetan: laneko segurtasun- eta osasun-arloetan, garraio iraunkorraren inguruan eta parte-hartzearen arloan.

11. Metodologia Hauxe da ikerketa honen metodologia: ikerketa-eredua/partaidetza-ekintza. Metodologia horrek parte-hartzea sustatuko du, bai maila indibidualean, bai maila kolektiboan, eta zeharkako eztabaida sortuko du unibertsitatean. Zergatik metodologia parte-hartzailea? • Inplikatutako eragileen parte-hartzea ezinbesteko baldintza da egungo mugikortasun-ereduak aldatu ahal izateko. • Unibertsitateko komunitateak bere egin behar du ikerketa honetatik aterako den plana; hori egin ahal izateko, ez da ezer hoberik komunitate osoak prestakuntzan modu aktiboan parte hartzea baino. • EHUko hezkuntza-komunitatea anitza eta konplexua da, eta interes ugari eta kontrajarriak ditu. Nahikotasunezko adostasunak eta adostasun artikulatuak lortu beharko lirateke: egoera nahiko arautua duten irakaskuntzaz kanpoko langileak, asteko egutegi uniformerik ez duten irakasleak, eta maila nahiz presentzia desberdineko ikasleak. • Azkenik, proiektu hau beste lan-zentro eta unibertsitate batzuetako garraio-planen esperientzia pilotua izateko borondatea dago, bere metodologia parte-hartzaile eta guzti.

12. Metodologia Partaidetza-prozesua diseinatzea: Partaidetza-prozesua sustatuko da unibertsitateko estamentu eta ikastegi guztietan, eta paper garrantzitsua beteko dute zabalkuntza horretan Laneko segurtasun- eta osasun-batzordeak eta Ikasleen kontseiluak, Batzorde nagusiaren esparruan. Batzorde nagusia proiektuaren jarraipen-batzordea izango da, aurrerago deskribatuko dugu. Tresna hauek erabiliko dira, besteak beste: • Aurkezpen-topaketak EHUren ikastegietan. • Egungo mugikortasun-ereduetan izan daitezkeen aldaketen inguruko ohiturei, jarrerei eta borondateei buruzko inkesta. • Alderatze-inkesta, planerako zenbait proposameni buruzkoa. • Kolektibo bakoitzaren mugikortasun-egoerak edo ereduak jasoko dituzten kolektiboen edo eragileen (administrazioko eta zerbitzuetako langileak, irakasleak eta ikasleak) arabera banatutako eztabaida-taldeekin lan egitea, mugikortasun-perfilak identifikatu eta jarduera-proposamen zehatzak jaso aurretik. • Ekarpenak itzultzeko eta etorkizuneko eszenatokia prestatzeko jardunaldia. • Parte hartzeko foroa Interneten, ikerketa-taldeak dinamizatua.

13. Lan egiteko eta parte hartzeko egiturak • Batzorde nagusia:Planaren proposamena egiteko egiazko eztabaida- eta erabaki-organoa da. Honako kide hauek ditu:EHUko campus arteko Laneko segurtasun- eta osasun-batzordeko 6 ordezkari eta Ikasleen kontseiluko 3 ordezkari. • Ikerketa-taldea: Talde horrek etengabe emango dizkio aholkuak Batzorde nagusiari, metodologia nahiz edukiak diseinatzeko, eta berak bermatuko du proiektuaren kudeaketa orokorra. Hiru campusetan lan egiten duten hainbat arlotako ikerlari espezialistek osatzen dute taldea eta EHUko Prebentzio-zerbitzuko langile teknikoen eta prebentzioko ordezkarien lankidetza izango du. • Kanpoko behatokia:Gai horretan interesak dituzten erakundeak eta instituzioak gonbidatuko dira. Borondate politikoaren, finantzazioaren eta sozialaren adierazpena izango da, plana egiteko eta inplementatzeko prozesua bideratzeko, eta partaidetza-esperientzia hori beste garraio-plan batzuk abian jartzeko prozesuetara zabaldu ahal izango da.

14. Lanaren faseak Ikerketa-lanak hainbat fase izango ditu eta, guztira, bi urte inguruko iraupena izango du: • Prestakuntza-fasea: hitzarmenak eta dokumentuak negoziatzea, lan-organoak sortzea, etab. • Komunikazio-kanpaina: ikerketa-proiektuaren berri ematea ikastegietan, web orria sortzea, logoa sortzea, etab. • Datuak jasotzeko tresnak eta partaidetza-metodologia diseinatzea: banakako inkestak prestatzea, partaidetza-tailerrak diseinatzea, jardunaldiak diseinatzea, etab. • Datuak eta ekarpenak jasotzea: inkestak administratzea eta aztertzea, tailerrak antolatzea, jardunaldiak antolatzea, etab. • Planaren proposamena egitea eta alderatzea: zirriborroak idaztea, alderatze-bilerak egitea, azken dokumentuak idaztea. • Prozesua ebaluatzea: metodologia eta emaitzak sistematizatzea.