INSTYTUCJONALIZM EKONOMICZNY

1. INSTYTUCJONALIZM EKONOMICZNY Jerzy Wilkin, Maciej Iwanek Instytucjeiinstytucjonalizm w ekonomii Wydział Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1998 Adam Rogalski

2. CZYM SIĘ ZAJMIEMY? • Trochę ogólników: POJĘCIE INSTYTUCJI • TRADYCYJNY INSTYTUCJONALIZM, czyli nieco historii • NOWA EKONOMIA INSTYTUCJONALNA - ogólna charakterystyka i podstawy metodologiczne ...i dokładniej... • EKONOMIA KOSZTÓW TRANSAKCJI • TEORIA PRAW WŁASNOŚCI • TEORIA AGENCJI • PRZEDSIĘBIORSTWO JAKO INSTYTUCJA W „NOWEJ EKONOMII INSTYTUCJONALNEJ” • TEORIA WYBORU PUBLICZNEGO • ... a na zakończenie: PYTANIA?...

3. POJĘCIE INSTYTUCJI • Często stosowane zamiennie z pojęciem „organizacji”, aczkolwiek w nieco węższym sensie – bardziej związanym z uwarunkowaniami kulturowymi. ...a teraz kilka definicji... • Instytucje to: prawne, administracyjne i zwyczajowe regulacje powtarzających się ludzkich interakcji (Pejovich) • ... wg North’a: ”instytucje są regułami gry społecznej (...) wytworzonymi przez ludzi normami, które kształtują interakcje międzyludzkie. (...)określają one motywacje w relacjach: politycznych, społecznych czy ekonomicznych. Od instytucji zależy w jaki sposób społeczeństwa ewoluują w czasie i w związku z tym są kluczem do zrozumienia procesów historycznych.

4. POJĘCIE INSTYTUCJI c.d. • ...i najpełniejsza definicja Rutheford’a: Instytucja jest regularnością zachowań ludzi lub regułą, akceptowaną na ogół przez członków grupy społecznej, która określa ich zachowania w konkretnych sytuacjach i jest przestrzegana przez nich dobrowolnie albo egzekwowana przez władzę zewnętrzną. Ważne jest rozróżnienie między ogólnymi regułami społecznymi (otoczeniem instytucjonalnym), a szczególnymi formami organizacyjnymi (strukturami). Choć organizacje mogą być także rozumiane jako zbiór reguł – są to reguły stosowane wewnętrznie. Organizacje mają swoje statuty, są podmiotami zbiorowymi, a ponadto podlegają regułom (normom) społecznym.

5. POJĘCIE INSTYTUCJI c.d. Główne instytucjonalne uwarunkowania działań ludzkich : • Większość tego co ludzie czynią jest regulowane przez instytucje danego społeczeństwa • Instytucje tworzą „arenę” na której ludzie starają się realizować swoje cele • Instytucje wyznaczają ramy działań ludzkich w wymiarze: „możesz, nie możesz”, „powinieneś”, „musisz”, itd., stwarzają więc zarówno szanse, jak i ograniczenia • Ludzie manipulują instytucjami, realizując swoje cele. Instytucje nie determinują więc działań ludzkich w sposób jednoznaczny, jest to układ raczej dialektyczny niż deterministyczny • Instytucje nadają szczególny sens i ciągłość działaniom ludzkim; umożliwiają przewidywalność zachowań • Z instytucjami związane jest pojęcie kontroli i regulacji

6. TRADYCYJNY INSTYTUCJONALIZM • Główni przedstawiciele: Thorstein Veblen, John R. Commons, Wesley C. Mitchell, Clarence E. Ayers, Allan Gruchy, John Galbraith i Gunnar Myrdal (noblista). Popularny na przełomie XIX i XX wieku, do lat 20-tych, potem nieco „zapomniany”, aż do końca II wojny światowej Nurt oparty na krytyce ortodoksyjnej ekonomii neoklasycznej, sprzeciwiający się statycznemu analizowaniu zjawisk ekonomicznych przy zachowaniu jej nierealistycznych, restrykcyjnych założeń: • Analiza zjawisk ekonomicznych musi być z natury holistyczna i uwzględniać uwarunkowania polityczne, psychologiczne, moralne, etyczne i ogólnie społeczne (w tym zwłaszcza instytucjonalne), a jedynym uzasadnionym podziałem tych uwarunkowań jest ich rozróżnienie na istotne i mało znaczące. • Bardzo istotne jest doskonalenie badań empirycznych, systematyczne gromadzenie danych oraz rozwój technik statystycznych

7. NOWA EKONOMIA INSTYTUCJONALNA • Powstawała stopniowo, jako odrębny kierunek pojawia się w latach 60-tych XX wieku. • Główny postulat metodologiczny: instytucje są istotne dla przebiegu procesów gospodarowania i powinny być elementem analizy ekonomicznej • Podejście bardziej analityczne, bliższe ekonomii neoklasycznej wprowadzające do niej nowe możliwości i korygujące jej niektóre błędy (próba syntezy) • Punktem wyjścia analizy są pewne właściwości zachowań jednostki ludzkiej: „indywidualizm metodologiczny” – jak w neoklasycznej ekonomii • Głowni przedstawiciele: R.Coase, O.Williamson, D.North, S.Pejovich

8. NOWA EKONOMIA INSTYTUCJONALNA c.d. Różnice w stosunku do neoklasycznej ekonomii: • Rozpatruje się wszelkie formy własności, bez upraszczania ich li tylko do pełnej własności prywatnej; celem analizowanej organizacji nie musi być maksymalizacja zysku • Bierze się pod uwagę strukturę finansową przedsiębiorstwa (proporcje kapitałów własnego i pożyczonego) • Rozróżnia się w analizie rodzaje transakcji: jednorazowa lub długookresowy kontrakt – istnieją koszty transakcji • Mit nirwany nie istnieje: państwo nie kieruje się tylko dobrem obywateli (niezdefiniowanym!) w swoich decyzjach, a koszty transakcji wynikające z różnic interesów pomiędzy menedżerami i akcjonariuszami, pracownikami i kierownictwem, niespłacaniem w terminie zobowiązań i braku dostępu do pełnej informacji, mogą być znaczne, więc trzeba je badać i brać pod uwagę

9. EKONOMIA KOSZTÓW TRANSAKCJI • Transakcje są podstawowym elementem analizy ekonomicznej w NEI. • Transakcje mogą przybierać trojakie formy: rynkowe, hierarchiczne i hybrydowe. Koszt transakcji zależny od jej pewnych cech decyduje o jej formie. • Cechy te to:charakter zasobów (uniwersalny, wyspecjalizowany), częstotliwość i niepewność. • Różne formy transakcji mają różne mechanizmy adaptacji:rynkowe-zmiana ceny (mechanizm spontaniczny), hierarchiczne-polecenia podmiotu nadrzędnego (mechanizm uznaniowy) • Konflikt interesów powoduje często wyjście z transakcji rynkowej. Strony konfliktu w transakcji hierarchicznej (rzadki przypadek) dążą raczej do utrzymania relacji i rozwiązania konfliktu we własnym zakresie (private ordering) • Mechanizmy motywujące: w transakcjach rynkowych-bodźce rynkowe, w transakcjach hierarchicznych-bodźce administracyjne niekoniecznie powiązane z rezultatami działań podmiotu podporządkowanego

10. EKONOMIA KOSZTÓW TRANSAKCJI c.d. • Integracja pionowa produkcji wg EKT: • Zaopatrzenie w środki produkcji: kupować na rynku, czy produkować u siebie? • Zasoby rzadkie lepiej produkować u siebie, a uniwersalne – kupować na rynku (niższe koszty transakcyjne) • Analiza stosunków zatrudnienia wgEKT (j.w.) • Analiza transakcji finansowych wg EKT • Transakcje łatwe do weryfikacji (kredyt, obligacje) mają charakter rynkowy, inne (np.sprzedaż pierwotna akcji)- są ściśle regulowane

11. TEORIA PRAW WŁASNOŚCI • Zasadnicze znaczenie dla efektywności wykorzystywania zasobu ma motywacja osoby dysponującej tym zasobem. Motywacja ta zależy od pełności uprawnień własnościowych. • Pełność tych uprawnień zależy od ich ekskluzywności i transferowalności • Pełnia uprawnień powoduje najefektywniejsze wykorzystanie zasobu • Rodzaje uprawnień własnościowych wg TPW: własność prywatna, własność wspólna, własność państwowa (publiczna). • Problem zmian uprawnień własnościowych i ich mechanizmów

12. TEORIA AGENCJI • Kwestia agencji w relacjach agent-zwierzchnik: • Asymetria informacji • Różne funkcje celu agenta i zwierzchnika • „moral hazard”, „adverse selection”, „hidden information”, „hidden action”-przejawy nieuczciwego postępowania stron kontraktu • Stany natury, a ograniczenia w ocenie efektywności agenta • „Instytucje ograniczające problem agencji: • Monitoring • Audyt • Odpowiednio skonstruowany kontrakt: optymalne bodźce dla agenta i właściwy podział ryzyka pomiędzy strony.

13. PRZEDSIĘBIORSTWO JAKO INSTYTUCJA W „NOWEJ EKONOMII INSTYTUCJONALNEJ” • W NEI przedsiębiorstwo przestaje być „czarną skrzynką” • Koncepcja Coase’a: przedsiębiorstwo jest alternatywnym sposobem zawierania transakcji w stosunku do rynku ze względu na niższe koszty transakcyjne dla transakcji powtarzających się i długookresowych • Przedsiębiorstwo w TPW: splot kontraktów między właścicielem a innymi członkami zespołu produkcyjnego na zasadach rynkowych. • Przedsiębiorstwo w EKT: jest to struktura regulacyjna o charakterze hierarchii.

14. PRZEDSIĘBIORSTWO JAKO INSTYTUCJA W „NOWEJ EKONOMII INSTYTUCJONALNEJ” c.d. • Przedsiębiorstwo w TA:splot kontraktów między właścicielami czynników i klientami; koncentracja możliwości decyzyjnych i ponoszonego ryzyka na centralnych agentach powoduje wzrost zdolności organizacji do przetrwania, zwiększając motywację do obniżania kosztów działalności; • Problem wielkości przedsiębiorstwa • Wewnętrzne struktury organizacyjne wielkich przedsiębiorstw: U-form (unitarne), M-form (wielooddziałowe), M-U-form (hybrydowe-z pionami funkcjonalnymi), H-form (holdingowe) – zależą od warunków działalności

15. TEORIA WYBORU PUBLICZNEGO • Obszar badań obejmuje instytucjonalne uwarunkowania mechanizmu osiągania korzyści ekonomicznych poprzez proces polityczny. • Sfera polityki jako specyficzny rynek • Teorie „cząstowe”: • Ekonomiczna teoria demokracji • Teoria kontraktu konstytucyjnego, mówiąca o roli konstytucji w obniżaniu kosztów transakcyjnych w skali kraju. • Teoria grup interesu i koalicji dystrybucyjnych • Teoria „pogoni za rentą”

16. DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ PYTANIA?...