STRES i WYPALENIE ZAWODOWE

1. STRES i WYPALENIE ZAWODOWE Przygotowała: Ewa Kałuża

2. Plan prezentacji • Stres – aspekty psychologiczne i biologiczne. • Radzenie sobie ze stresem – strategie i sposoby. • Wypalenie zawodowe – objawy, poziomy, czynniki ryzyka. • Zapobieganie wypaleniu zawodowemu. • Czas na refleksję – mój świat, moja praca, moje wybory …

3. Czym jest stres? reakcja organizmu na stan nierównowagi pomiędzy WYMAGANIAMI OTOCZENIA a ZASOBAMI CZŁOWIEKA

4. Piękna czy Bestia? • zbyt niskie napięcie: znudzenie, depresja, brak energii. • zbyt wysokie napięcie: lęk, zaburzenia koordynacji i koncentracji, objawy fizyczne. • poziom optymalny: odprężenie fizyczne i jednocześnie przypływ energii, wiara we własne możliwości, zainteresowanie i zaangażowanie, szybki refleks, wyostrzona uwaga

5. Psychologia stresu Koncepcja Lazarusa i Folkman • Ocena pierwotna - odnosi się do zdarzenia; zależnie od przewidywanych jego konsekwencji zdarzenie oceniamy jako neutralne, korzystne lub stresujące. • Ocena wtórna - odnosi się do naszej zdolności poradzenia sobie z sytuacją i do posiadanych przez nas zasobów.

6. Rodzaje stresorów • Kataklizmy są nieprzewidywalne i wymagają włożenia ogromnego wysiłku w poradzenie sobie ze stresem. Zdarzają się wielu osobom jednocześnie, co sprawia, że mają one poczucie, że „jadą na tym samym wózku”. • Stresory osobiste, takie jak egzamin, utrata pracy lub rozwód, częściej zdarzają się w naszym życiu niż kataklizmy i może być trudniej sobie z nimi poradzić z powodu braku wsparcia. • Stresory drugoplanowe to codzienne życiowe kłopoty. Małe, lecz uporczywe problemy, takie jak hałas w pracy lub nadmierne wymagania przełożonego. Na dłuższą metę mogą one powodować większe szkody niż kataklizmy.

7. Rodzaje zasobów • Zasoby osobiste: status materialny, atrybuty fizyczne (zdrowie, siła, atrakcyjny wygląd), sprawność intelektualna, wiedza, kompetencje interpersonalne, określone style radzenia sobie ze stresem, pozytywna samoocena, optymizm, poczucie koherencji (zrozumiałość, zaradność, sensowność). • Zasoby środowiskowe: wsparcie innych osób: emocjonalne, informacyjne lub materialne. Dostarczają go nam ludzie bliscy: rodzina, przyjaciele, znajomi, a także różnego rodzaju instytucje, ośrodki pomocy, grupy formalne oraz odniesienie do sacrum.

8. Reakcja stresowa GAS General AdaptationSyndrome – ogólny zespół adaptacyjny (Hans Selye) • FAZA ALARMOWA Pobudzenie całego organizmu, mobilizacja mechanizmów nerwowych, hormonalnych i somatycznych. • FAZA ODPORNOŚCI Uruchomienie procesów przystosowawczych do danego stresora - organizm uczy się skutecznie i bez nadmiernych zaburzeń radzić sobie ze stresorem. Jeśli poradzi sobie z trudną sytuacją wszystko wraca do normy. • FAZA WYCZERPANIA Stałe pobudzenie całego organizmu (przewlekły stres) prowadzi do wyczerpania zasobów odpornościowych, co może prowadzić do chorób psychosomatycznych. W szczególnych wypadkach prowadzi nawet do śmierci.

9. Biologia stresu

10. Strategie radzenia sobie ze stresem

11. Sposoby radzenia sobie ze stresem • Racjonalna ocena zdarzenia. • Dostrzeganie i zwiększanie zasobów osobistych i środowiskowych. • Aktywność mająca na celu rozwiązanie problemu. • Poszukiwanie wsparcia społecznego. • Poszukiwanie informacji. • Aktywność fizyczna. • Słuchanie muzyki, czytanie książek, hobby. • Sprawianie sobie przyjemności i nagród.

12. Sposoby radzenia sobie ze stresem • Głębokie oddychanie (przeponowe), oddychanie różnymi częściami ciała. • Liczenie wspak. • Koncentrowanie się na odczuciach z ciała. • Wizualizacja. • Przenoszenie się w wyobraźni w „moje bezpieczne miejsce”. • Pozytywne wyobrażenia („Już jest po wszystkim i poszło dobrze”). • Przywoływanie pozytywnych doświadczeń z przeszłości. • Trening autogenny Schultza. • Relaksacja progresywna Jacobsona. • Trening Mindfulness.

13. Sposoby radzenia sobie ze stresem • Rano: zapomnij o wczorajszych błędach. Dziś jest nowy dzień, umysł odświeżył się we śnie i nie ma powodu, aby twierdzić, że wczorajsze niepowodzenia znów nam się przytrafią. Sporządź listę wniosków, które możesz wyciągnąć na podstawie popełnionych błędów – i podążaj naprzód. • Wieczorem: zamknijdzień tak jak plik i zarchiwizuj go. Zaakceptuj, że dzisiejszy dzień jest już przeszłością i nic nie może być zmienione – wszystko, co możesz zrobić, to uczyć się ze swoich doświadczeń. Teraz jest czas na spokojny sen.

14. Wypalenie zawodowe „Job burnout” • gasnący płomień • brak energii • wyczerpanie się sił • „popiół pozostający na zgliszczach początkowego, płomiennego zaangażowania w pracę” • stopniowa utrata złudzeń • zjawisko rozpoznane i nazwane w latach 70 ubiegłego wieku • obserwowane wśród osób pracujących w obszarze pomocy (praca wymagająca bliskich i bezpośrednich kontaktów z ludźmi oraz osobistego zaangażowania)

15. Wypalenie zawodowe Definicja Według licznych autorów wypalenie zawodowe to stan fizycznego, emocjonalnego i umysłowego wyczerpania przejawiającego się poprzez chroniczne zmęczenie. Towarzyszy mu negatywna postawa wobec pracy, ludzi i życia, poczucie bezradności oraz beznadziejności położenia. Obniżona samoocena manifestuje się poczuciem własnej nieadekwatności, niekompetencji i zniechęceniem.

16. Trójwymiarowa teoria wypalenia Christiny Maslach Emocjonalne wyczerpanie - uczucie pustki i odpływu sił wywołane nadmiernymi wymaganiami psychologicznymi i emocjonalnymi. Depersonalizacja - poczucie bezduszności, bezosobowości, cyniczne patrzenie na innych ludzi, obniżenie wrażliwości wobec innych, nadmierny dystans, przedmiotowe traktowanie innych. Obniżenie oceny własnych dokonań - poczucie marnowania czasu i wysiłku na swoim stanowisku pracy.

17. Sygnały ostrzegawcze • subiektywne poczucie przepracowania, brak chęci do pracy; • niechęć wychodzenia do pracy; • poczucie izolacji, osamotnienia; • postrzeganie życia jako ponurego i ciężkiego; • negatywne postawy wobec klientów; • brak cierpliwości, drażliwość, poirytowanie na gruncie rodzinnym; • częste choroby; • negatywne, ucieczkowe, a nawet samobójcze myśli.

18. Stopnie wypalenia zawodowego • Pierwszy stopień Stadium ostrzegawcze, charakteryzuje się uczuciem przygnębienia, irytacji. Mogą pojawić się w nim ustępujące bóle głowy, przeziębienia, kłopoty z bezsennością. Powrót do prawidłowego, optymalnego funkcjonowania na tym etapie nie jest jeszcze trudny. Zazwyczaj wystarczające jest zmniejszenie obciążenia pracą, krótki wypoczynek, jakieś hobby.

19. Stopnie wypalenia zawodowego • Drugi stopień Pojawia się gdy syndrom trwa już dłuższy czas, jest bardziej stały. Charakterystycznymi objawami są: gorsze wykonywanie zadań, częste wybuchy irytacji, brak szacunku i wręcz pogardliwa postawa wobec innych osób. Interwencja na tym etapie wymaga już większego wysiłku i bardziej zdecydowanych kroków. Może okazać się, że niezbędny będzie dłuższy urlop, regeneracja sił przez oddanie się czynnościom nie związanym z pracą a sprawiającym przyjemność (hobby). Istotny jest też udział innych osób, jeszcze nie pomoc profesjonalna, ale odpoczynek w gronie przyjaciół.

20. Stopnie wypalenia zawodowego • Trzeci stopień Chroniczność syndromu. Następuje pełny rozwój objawów fizycznych, psychicznych i psychosomatycznych, zagrożone stają się nie tylko procesy poznawcze, emocjonalne, ale zachwianiu ulega również cała struktura osobowości. Typowymi objawami dla tego stadium są uczucie osamotnienia i alienacji, kryzysy rodzinne, małżeńskie, przyjacielskie depresja, nadciśnienie, wrzody. Najczęściej wymagana jest już profesjonalna pomoc (lekarz, terapeuta, psycholog). W skrajnych przypadkach pomoc taka okazuje się nieskuteczna, a jedynym rozwiązaniem wydaje się być zmiana pracy.

21. Symptomy wypalenia • W sferze funkcjonowania fizycznego człowieka - bóle głowy, żołądka, zaburzenia snu, podwyższone ciśnienie, poczucie osłabienia, zmniejszenie się odporności organizmu. • W sferze funkcjonowania emocjonalnego - zmienność nastrojów, ogólne przygnębienie, poczucie bezradności, obniżenie samooceny, brak wiary w możliwość zmiany trudnej sytuacji. • W sferze zachowań - absencja w pracy, częste konflikty, obojętność wobec klientów, zmniejszenie się wydajności pracy, złe zarządzanie czasem, wzrost liczby wypadków.

22. Czynniki sprzyjające wystąpieniu wypalenia zawodowego Indywidualne: • stawianie sobie wysokich wymagań przy niewielkich możliwościach wpływu na sytuację, • działania niezgodne ze swoimi wartościami, • perfekcjonizm i nadodpowiedzialność, • brak umiejętności radzenia sobie ze stresem, • nadmiarowe zachowania agresywne lub uległe w różnych rolach (dom, praca, sytuacje społeczne), • zaniedbywanie rozwoju zawodowego.

23. Czynniki sprzyjające wystąpieniu wypalenia zawodowego • defensywna postawa wobec trudności, wyolbrzymianie porażek, • nadwrażliwość i brak poczucia własnej wartości, • brak partnerskich relacji i systemu wsparcia, zaniedbywanie intymności, sztywność ról, • brak lub słaba organizacja czasu prywatnego i czasu pracy, • brak lub mała dbałość o swoje ciało, dietę, ćwiczenia fizyczne, rytm snu, relaks.

24. Czynniki sprzyjające wystąpieniu wypalenia zawodowego Interpersonalne • relacje między pracownikiem a klientami instytucji: emocjonalne zaangażowanie, relacja pomocy, kontakt z osobami w trudnej sytuacji życiowej • kontakty z przełożonymi i współpracownikami: konflikty interpersonalne, rywalizacja, brak wzajemnego zaufania, zaburzona komunikacja, przemoc psychiczna, agresja werbalna, mobbing

25. Czynniki sprzyjające wystąpieniu wypalenia zawodowego Organizacyjne • brak lub mała przejrzystość zasad i wymagań obowiązujących w instytucji • częste zmiany charakteru i zasad pracy • zbyt szeroki (lub zbyt wąski) zakres zadań • biurokratyczne decyzje przełożonych • niskie zarobki, nieadekwatne do wysiłku wkładanego przez pracownika i duże wymagania ze strony zwierzchników • brak możliwości uczestniczenia w podejmowaniu decyzji • nikłe perspektywy awansu • cele organizacji sprzeczne z systemem wartości pracownika • zła komunikacja wewnętrzna

26. Jak zapobiegać wypaleniu? • poddaj weryfikacji swoje cele i priorytety, • oceń wymagania, które stoją przed Tobą, • wyznacz sobie realistyczne, jasno określone, cząstkowe cele, • jeśli odczuwasz nadmiar obowiązków, dokonaj ich redukcji, • efektywnie planuj swoje działania, • pamiętaj o chwilach wyciszenia w przypadku, gdy praca wymaga intensywnych kontaktów z innymi ludźmi, • mniej osobiście traktuj sprawy zawodowe, • dbaj o siebie, o swój potencjał, który jest najważniejszym, najcenniejszym narzędziem pracy,

27. Jak zapobiegać wypaleniu? • przyznaj sobie prawo do odpoczynku, relaksu, przyjemności (po intensywnej pracy równie intensywny odpoczynek, prowadzący do regeneracji sił), • sprecyzuj szanse na rozwój zawodowy w firmie, w której pracujesz, • skupiaj się na tym, co pozytywne, poprzez pozytywne myślenie oraz akceptację granic swoich możliwości, • spróbuj robić te same rzeczy w inny sposób, • sprawdź, które obszary twojego życia generują stres, • usprawniaj swoje umiejętności w zakresie radzenia sobie ze stresem, • dostarczaj sobie wystarczająco dużo aktywności fizycznej, • skorzystaj z pomocy rodziny lub przyjaciół.

28. Zmienić pracę czy zmienić siebie w pracy? • Pionowa ścieżka zawodowa: po szczeblach kariery • Pozioma ścieżka zawodowa: zmiana pracy / zmiana zajęć dodatkowych • Doświadczenie roli: Czy wykorzystałam/em cały potencjał możliwości, jakie daje ta rola zawodowa? Być może blokują mnie osobiste przekonania i ograniczenia? Czy osiągnęłam/osiągnąłem już poziom ekspercki?

29. Mój świat…

30. Mój świat… • Wypełnij powyższy rysunek, wpisując w każdą kratkę sprawy, rzeczy, osoby, które składają się na Twój świat… • Jaki jest stosunek ilości spraw związanych z pracą do ilości spraw związanych z Twoim życiem osobistym? • Ile energii wkładasz w poszczególne obszary? • Zakoloruj kratki, które chciał(a)byś zachować w „idealnym świecie”… Jak wyglądałoby wtedy Twoje życie? Czego tak naprawdę chcesz?

31. Odpowiedzialność, wybory, wartości… • Co robisz chętnie? • O czym myślisz, że musisz to robić? Zamień „Muszę…” na „DECYDUJĘ SIĘ …, ponieważ chcę…” • Co jest dla mnie ważne?

32. Nad czym mam kontrolę? • Moje wybory? • Co myślą inni ludzie? • Punktualność innych ludzi? • Co mówię w różnych sytuacjach? • Kierunek, jaki pragnę nadać życiu? • Co inni cenią i co jest dla nich ważne? • Jak zachowuję się w stosunku do innych? • Myśli, które przychodzą mi do głowy? • Jak reaguję na swoje myśli i uczucia? • Jak inni reagują na mnie (na moje wybory, działania, myśli i uczucia)? • Czy stosuję się do powszechnie uznawanych zasad i reguł? • Czy inni stosują się do zasad i reguł? • Czy inni mnie lubią? • Jak gospodaruję swoim cennym czasem? • Moje wartości i to, co jest dla mnie ważne? • Pogoda, awarie, decyzje polityczne?

33. Nad czym mam kontrolę? • Moje wybory • Co myślą inni ludzie • Punktualność innych ludzi • Co mówię w różnych sytuacjach • Kierunek, jaki pragnę nadać życiu • Co inni cenią i co jest dla nich ważne • Jak zachowuję się w stosunku do innych • Myśli, które przychodzą mi do głowy • Jak reaguję na swoje myśli i uczucia • Jak inni reagują na mnie (na moje wybory, działania, myśli i uczucia) • Czy stosuję się do powszechnie uznawanych zasad i reguł • Czy inni stosują się do zasad i reguł • Czy inni mnie lubią • Jak gospodaruję swoim cennym czasem • Moje wartości i to, co jest dla mnie ważne • Pogoda, awarie, decyzje polityczne

34. Nad czym mam kontrolę? Skoro są sprawy, nad którymi i tak nie masz kontroli – może nie warto się nimi przejmować, a odzyskaną w ten sposób energię przeznaczyć na dokonywanie pozytywnych zmian w obszarach, na które masz wpływ?

35. Dziękuję za uwagę, Ewa Kałuża.