Institucionet dhe mjedisi i biznesit ndërkombëtar

1. Institucionet dhe mjedisi i biznesit ndërkombëtar Prof. dr. Besim Beqaj

2. Objektivat e të mësuarit • Të shohim se si politika tregtare dhe e investimeve historikisht kanë qenë pjesë e politikave të brendshme • Të ekzaminohet se si po ndryshon sjellja (qasja) tradicionale ndaj politikave tregtare dhe të investimeve • Të shohim efektet e lidhjeve globale në tregti dhe investime të vendimmarrësit. • Të kuptojmë që vendet duhet të bashkëpunojnë shumë afër në të ardhmen për ruajtur qëndrushmerinë e tregtisë globale dhe mjedisit global investiv.

3. Arsyet dhe qëllimet e Politikës tregtare dhe të investimeve • Politikat qeveritare janë të dizajnuara të rregullojnë, drejtojnë dhe mbrojnë aktivitetet nacionale (kombëtare). Zbatimi i këtyre politikave është rezultat i sovranitetit nacional, i cili i jep Qeverisë të drejtën të rregullon mjedisin e vendit dhe të qytetetarëve të vet. • Politika tregtare në nivel të vendeve – politika makroekonomike definon qasjen shtetrore ndaj importeve, eksporteve dhe ndaj zhvillimeve tekniko teknologjike. • Veprimet në kuadër të politikës së brendshme të shumicës së qeverive kanë si qëllim rritjen e standardit të jetesës të qytetarëve, përmirësimin e kualitetit të jetës dhe të arrihet punësimi i plotë (të mos këtë papunësi fare). • Këto politika kane ndikim indirekt në tregtinë dheinvestimet ndërkombëtare.

4. Arsyet dhe qëllimet e Politikës tregtare dhe Politikës investive - vazhdim • Në mënyra shumë më direkte dhe në dobi të ndërrmarjeve të posaformuara, një vend gjithashtu mund të nxisë transferin e teknologjisë nga jashtë ose të përjashtojë industritë e huaja nga tregu i vendit. • Zyrtarët qeveritarë gjithashtu mund të miratojnë rregullore mbi importin të cilat i mbrojnë qytetarët. • Qëllim kryesor i politikës të jashtme është siguria kombëtare. • Politika shtetërore ka për qëllim rregullimin, nxitjen, drejtimin dhe mbrojtjen e veprimtarive kombëtare. • Veprimet politike: ruajtja e nivelit të standardit jetësor, punësimi, ngritja e zhvillimeve ekonomike. • Politika e zhvillimit synon transferin e teknologjisë, ngritjen e kapaciteteve vendore për konkurim dhe nganjeherë përkrahjen e vendeve tjera për prodhimin e produkteve të cilat do të importohen.

5. Organizatat ndërkombëtare • GATT-i Marrëveshja e Përgjithëshme për Tarifat dhe Tregtinë : Është themeluar me 1947 GATT. Në Raundin e Uruguajit në vitet 80-ta, përqendrohet në reduktimin e barierave të tregtisë, mbrojtjen e pasurisë intelektuale, dhe në tregtinë e shërbimeve • World Trade Organization (WTO)/ Organizata Botërore e Tregtisë (OBT) • The International Monetary Fund (IMF)/ Fondi Monetar Ndërkombëtar (FMN) • The World Bank (WB)/ Banka Botërore (BB) • EIB Banka Evropiane për Investime • EBRD Banka Evropiane për Rindertim dhe Zhvillim

6. Organizata Botërore e Tregtisë (OBT) dhe Fondi Monetar Ndërkombëtar (FMN) • OBT është organizatë ndërkombëtare e cila merret me rregullat e tregtisë ndërmjet shteteve. • Në thelb të saj janë Marrëveshjet e OBT-së, rregullat ligjore për tregtinë ndërkombëtare, për politikën tregtare dhe për investime. • FMN – u projketua për të siguruar stabilitet të sistemit monetar ndërkombëtar dhe për të mbajtur kurse fikse këmbimi në mes vendëve.

7. Banka Botërore (BB) • Banka Botërore (BB) është themeluar me 1944 për të ndimuar vendet e shkatërruara nga lufta dhe më vonë merr detyrën e ndihmës së zhvillimit botëror. Kapitali i BB kryesisht investohet për reduktimin e varfërisë.

8. Ndryshimet në mjedisin politik dhe global • Reduktimi i ndikimit të politikave kombëtare • Zgjerimet e lidhjeve gloable në mes të kompanive, industrive dhe vendeve kanë efekt mbi politikanët. • Roli i institucioneve ndërkombëtare • Rritje enorme e ndikimit të institucioneve ndërkombëtare dhe zvoglim i ndikimit të politikave nacionale në tregtinë ndërkombëtare (globalizimi dhe integrimet rajonale) • Roli i institucioneve tradicionale • Thellimi i konfliktit midis vendeve të industrializuara dhe vendeve në zhvillim.

9. Ndryshimet në mjedisin e politikës globale Tri ndryshime kryesore kanë ndodhur në mjedisin e politikës globale • Reduktimi i influencës të politikës të brendshme (vendore); • Dobësimi i institucioneve tradicionale; • Acarimi i konfliktit mes vendeve të industrializuara dhe vendev në zhvillim.

10. Reduktimi i influencës të politikës të brendshme (vendore) • Interaksioni në mes rrjedhave financiare globale dhe atyre vendore (lokale) e ka limituar në masë të konsiderueshme influencën e qeverive. • Për të kthyer influencën disa qeveri janë munduar të kufizojnë tregtinë botërore duke vendosur barriera, aplikuar tarifa apo duke implementuar rregullore mbi importin.

11. Dobësimi i institucioneve ndërkombëtare • Lidhjet e forcuara mes vendeve dhe mjedisi i ri ekonomik që rezulton nga lojtarët e rinj në treg dhe ndeshja e sistemeve të ndryshme ekonomike po e dobëson OBT-në • Fondi Monetar Ndërkombëtar nuk po ka fonde të mjaftueshme për të plotësuar nevojat e të gjitha vendeve që kanë vështirësi. • Banka Botërore ka qenë e pasuksesshme në përkrahjen e qëllimeve ekonomike të vendeve në zhvillim. Disa ankohen që politikat e kësaj banke kanë krijuar më shumë varfëri.

12. Konflikti mes vendeve të industrializuara dhe vendeve në zhvillim • Në të kaluarën është shpresuar që hendeku në mes vendeve të industrializuara dhe vendeve në zhvillim do të mbyllet. • Mëgjithëse shumë vende të pazhvilluara sot po shfaqen si vende të reja të industrializuara, shumë vende tjera po ballafaqohen me një të ardhme ekonomike të zymtë. • Rritja e shqetësimeve ambientaliste ka bërë që ky konflikt të tendoset edhe më shumë.

13. Kufizimet e importeve • Shumë vende duke përfshirë Bashkimin Evropian dhe SHBA-të kanë miratuar ligjet antidumping, që ju ndihmojnë industrive vendore duke kufizuar shitjen e produkteve të huaja nën koston e prodhimit, ose çmime me të vogla se çmimi i tyre në vendet prej nga vijnë. • Importet kufizohen gjithashtu me barriera jotarifore, siç janë kampanjat blej vendore. Mënjanimi i këtyre barrierave është shumë i vështirë. • Importet mund të reduktohen edhe duke ngushtuar hyrjen e produkteve të huaja në treg përmes procedurave të komplikuara dhe inspektimeve.

14. Efektet e kufizimit të importeve • Kontrolli i importeve mund të bëjë që të mos shfytëzohen resurset më efiçente gjë që rezulton në produkte që nuk janë me të mirat dhe kosto më të lartë për malltat (ofertën) e kufizuar. • Kontrolli i importit mund të rezultoj me ndryshime negative në strukturen e importeve. • Për shkak të joefiçencës, kontrolli i importeve mund të shkaktojë ngecje në avancimin teknologjik.

15. Kufizimet e eksporteve • Vendet vendosin kontroll mbi eksportet për arsye të ofertës të pamjaftueshme, sigurisë kombëtare dhe qëllimeve të politikës të jashtme, apo dëshirës për të mbajtur kapitalin. • Kontrollet që lidhen me sigurinë kombëtare aplikohen për armë dhe eksportet e teknologjisë të lartë. • Megjithëse kufizimi i eksportit është një mjet i vlefshëm që përdoret në marrëdhëniet ndërkombëtare, ky kufizim mund t`i jep ndërrmarjeve vendore reputacionin e një ofertuesi të pasigurt dhe si rrjedhojë e kësaj porositë (kërkesat) të bëhen të ofertues (ndërrmarje) të vendeve tjera.

16. Promovimi i eksporit • Promovimi i eksportit është i dizajnuar t`i ndihmojë ndërrmarjet të hyjnë në tregjet ndërkombëtare ruajnë dhe të ruajnë pozicionin e tyre në këto tregje si dhe të shërbejë si kunderveprim ndaj masave të ngjashme që aplikojnë vendet tjera. • Qasjet e ndryshme drejt promovimit të eksportit përfshijnë: • Transferin e dijes (njohurive) • subvencionimin direkt apo indirekt të eksportit • Reduktimin e burokracisë qeveritare për eksportuesit • Financimi i eksportit • Legjislacion i ndryshëm tatimor për qytetarët që jetojnë jashtë vendit

17. Promovimi i importit • Masa për promovimin e importit përdorin vendet që ruajnë një bilanc tregtar me suficit të madh. • The Japan External Trade Organization (JETRO)- Organizata japoneze e Tregtisë të Jashtme ka filluar të fokusohet në promovimin e importit në Japoni

18. Ndikimi pozitiv Informimi kapital Transferi i teknologjisë dhe aftësive menaxheriale Zhvillimi rajonal dhe sktorial Konkurrenca e brendshme dhe ndërrmarrësia favourable effect on balance of payments Efektet pozitive në bilancin e pagesave Rritja e punësimit Ndikimi Negativ Dominimi industrial Varësia në teknologji Çrregullimi i planeve ekonomike Ndryshimi kulturor Ndërhyrja qeveritare të koroporata multinacionale Ndikimi i Investimeve të Huaja Direkte (IHD) në vendet nikoqire

19. Kufizimet e Investimeve • Shumë vende që kanë mungesa të rezervave devizore e kufizojnë eksportin e kapitalit, sepse ikja (lëvizja) e kapitalit mund të jetë problem i madh. • Në momentin që qeveria vendos kufizime në eksportin e fondeve (kapitalit), rritet edhe dëshira për eksport të kapitalit jashtë vendit.

20. Promocimi i investimeve • Incentivat (stimulimet) fiskale – janë masa tatimore specifike të dizajnuara për tërheqjen e investimeve të huaja • Incentivat (stimulimet financiare) – masa konkrete në përkrahje të investitorëve, siç janë: sigurimi i tokës apo objektit, kreditë dhe garancitë për kredi. • Incentivat (stimulimet) jofinanciare mund të jenë blerjet e grantuara nga qeveria, mbrojtje e veçantë nga konkurenca dhe investime në infrastrukturë.

21. Fuqia negociuesë (për të arritur marrëveshje) e Korporatave multinacionale dhe vendi nikoqir Fuqia negociuese Politika e ofruar/kërkuar Stimulimet për investime Tretmani privelegjues i vazhdueshëm Kërkesa diskriminuese Fundi i relacioneve/ Deinvestimi MNC Koha

22. Perspektiva ndërkombëtare për Politikat tregtare dhe të investimeve • Prej një perspektive ndërkombëtare, negociatat për tregti dhe investime duhet të vazhdojnë. • Për të bërë këtë, Politika tregtare dhe e investimeve mund të këtë qasje bilaterale apo multilaterale