Yatağa Bağımlı Hastada Hemşirelik Bakımı

1. Yatağa Bağımlı Hastada Hemşirelik Bakımı Uz. Hem . Aysel DOĞAN

2. AMAÇ Yatağa bağımlı hastanın ihtiyaçlarını belirlemek; bu doğrultuda yapılacak uygulamalarla, hasta bireyin yaşam kalitesini yükseltmek ve olabilecek komplikasyonları en aza indirmek. Yatağa bağımlı hastada hemşirelik bakımı

3. Konu başlıkları Yatağa bağımlı hastanın tanımı Yatağa bağımlı hastaya verilecek bakımların sınıflandırılması ve uygulama şekilleri Yatağa bağımlı hastada gelişebilecek komplikasyonların sistemlere göre sınıflanması Yatağa bağımlı hastada hemşirelik bakımı

4. Yatağa bağımlı hastayı, bilinci açık ya da bilinci kapalı hasta olarak kabul edebiliriz. Bilincin en basit tanımı; kişinin, tam uyanık, kendisinin ve çevresinden gelen uyarıların farkında olması halidir. Yatağa bağımlı hastada hemşirelik bakımı

5. Hemşirelik bakımı, her iki durumda bazı farklılıklar göstermekle birlikte, günlük yaşam aktiviteleri doğrultusunda planlanmalı ve uygulanmalıdır. Yatağa bağımlı hastada hemşirelik bakımı

6. Bakım Planlanırken ve Uygulanırken Dikkate Alınması Gereken Günlük Yaşam Aktiviteleri: Çevre güvenliğinin sağlanması   Solunum    Dolaşım     Beslenme     Boşaltım    Uyku   Fiziksel aktivite   İletişim   Bireysel hijyen Cinsel yaşam Vücut ısısının sürdürülmesi Ölüm Yatağa bağımlı hastada hemşirelik bakımı

7. Yatağa bağımlı hastanın bakımında 2 temel amaç vardır: Normalyaşamaktivitelerinin sürdürülmesine yardımcı olmak. Bilinci kapalı hastaları, olanaklı ise bilincine kavuştuğu zaman yaşamını kısıtlayacak komplikasyonlardan korumak, diğer bir deyişle hastayı rehabilitasyon sürecine hazırlamak. Yatağa bağımlı hastada hemşirelik bakımı

8. Yatağa bağımlı hastalara verilecek bakımlar 2 grupta incelenebilir : 1.Günlük yapılması gereken bakım ve işlemler 2. Haftalık yapılması gereken bakım ve işlemler Yatağa bağımlı hastada hemşirelik bakımı

9. Günlük yapılması gereken bakım ve işlemler : Göz bakımı Ağız-kulak-burun temizliği Perine bakımı Kısmivücut temizliği Pasif egzersiz ve pozisyon değişikliği Atel ve bandaj Masaj Postural drenaj Aspirasyon vetrakeotomi bakımı Beslenme ve eliminasyonun sağlanması Yatak çarşaflarının değişimi Yatağa bağımlı hastada hemşirelik bakımı

10. Haftalık yapılması gereken bakım ve işlemler: 1. Saç banyosu 2.  Vücut banyosu Yatağa bağımlı hastada hemşirelik bakımı

11. GÖZ BAKIMI Özellikle bilinçsiz hastalarda göz kapakları tam kapanmadığı için gözler açık kalabilir. Bu durum korneada kuruma, ülserasyon ve sonuçta körlüğe neden olabilir. Yatağa bağımlı hastada hemşirelik bakımı

12. Göz bakımı, her iki gözün serum fizyolojik (SF) ile irrigasyonu ve yumuşak bir bezle gözlerin silinmesinden ibarettir. Gözler, içten dışa doğru ( burundan şakak yönüne) silinmelidir. Yatağa bağımlı hastada hemşirelik bakımı

13. Silme sırasında göze basınç uygulanmaması, göz içi yapılara (lens, vitreus vb.) zarar vermemek açısından önemlidir. Bilinci kapalı hastalarda, gözlerin 4 saatte bir SF veya yapay gözyaşı ile nemlendirilmesi, uyku saatlerinde kapatılması, unutulmamalıdır. Yatağa bağımlı hastada hemşirelik bakımı

14. AĞIZ, KULAK, BURUN TEMİZLİĞİ Kulaklar: Banyo sırasında kulak kepçeleri silinerek temizlenir, normalde bunun dışında fazla bir bakım gereksinimi yoktur. Temizlik amacıyla iç kulağa pamuklu çubuk itilmemelidir. Kulaktan BOS veya kan geliyorsa, yalnızca kulak dışına akan sızıntı temizlenir. Yatağa bağımlı hastada hemşirelik bakımı

15. AĞIZ, KULAK, BURUN TEMİZLİĞİ • Burun: Burun içindeki fazla salgılar, su veya SF ile ıslatılarak, pamuklu çubukla temizlenir. Nazogastrik sonda (NG) takılı hastalarda sondanın yarattığı basınç, nazal mukozada duyarlılık, inflamasyon, kabuklanma veya kanamaya neden olabilir. Bu tür sorunlara engel olmak için : • * Her gün buruna bası açısından NG gözlenir. • * Tespit için kullanılan flaster ıslanırsa hemen değiştirilmelidir (ıslak flaster deriyi yumuşatarak çabuk hasarlanmasına neden olur). Yatağa bağımlı hastada hemşirelik bakımı

16. AĞIZ, KULAK, BURUN TEMİZLİĞİ • Ağız:Hastanın bilinci açıksa en iyi ağız bakımı, diş fırçalamadır. Bilinci kapalı hastalarda 2-8 saatte bir ağızdaki sekresyon alınır ve ağız sodyum bikarbonat ile temizlenir. Aft varsa, özel gargara çözeltileri kullanılabilir. Mantar enfeksiyonu varsa antifungal suspansiyon kullanılabilir. • Genel bir önlem olarak dudakları kuruma ve çatlamaya karşı yumuşatıcı losyonlarla nemlendirmek iyi olur. Yatağa bağımlı hastada hemşirelik bakımı

17. PERİNE BAKIMI Foley kateteri olmayan hastada günde bir kez perine bakımı yeterli olabilir. Vaginal akıntı veya gaita çıkarım miktarına göre bu sayı değişebilir. Perine bakımı sabunlu su ile yapılır. Temizden kirliye veya yukardan aşağıya kuralına göre temizlik yapılır.  Foley kateteri olan hastalarda foley katetere özgü perine bakımı yapılmaz.

18. KISMİ VÜCUT TEMİZLİĞİKirli vücut bölgeleri, temizden kirliye doğru silinir. Özellikle koltuk altları, kadınlarda göğüs altları ve perine bölgesi silinmelidir. Yatağa bağımlı hastada hemşirelik bakımı

19. PASİF EGZERSİZ VE POZİSYON DEĞİŞİKLİĞİ • Yatağa bağımlı hastalarda hareketsizlik sonucu en sık görülen komplikasyonlar, kas atrofisi ve kontraktürlerdir. En sık görülen kontraktürler: • El, bilek ve parmakların fleksiyon kontraktürü, • Bacak external rotasyon kontraktürü, • Dizde fleksiyon kontraktürü. Yatağa bağımlı hastada hemşirelik bakımı

20. PASİF EGZERSİZ VE POZİSYON DEĞİŞİKLİĞİ • Hareketsiz hastalara pasif egzersiz sırasında yaptırılacak hareketler şunlardır: • El ve ayak bileklerine sağa-sola rotasyon • Bacaklara fleksiyon-ekstansiyon • Kollara fleksiyon-ekstansiyon, abduksiyon-adduksiyon •  Her hareket en az 5 kez yaptırılmalı ve her 8 saatte bir tekrarlanmalıdır. Kontraktür nedeniyle hareket kısıtlılığı oluşmuş ise hareket sayısı giderek arttırılır.

21. PASİF EGZERSİZ VE POZİSYON DEĞİŞİKLİĞİ • Hastaya pozisyon verirken dikkat edilecek noktalar : • Hastanın yatak tarafındaki kolunun vücudun altında kalmamasına dikkat edilmelidir. • Hastanın altında EKG kablosu, serum seti, enjektör iğnesinin kabı vb. malzemelerin kalmamasına özen gösterilir. • Baş ve boyun hiperekstansiyonda olmamalı, yüz gövde ile aynı doğrultuda olmalıdır. • Hasta hangi pozisyonda yatarsa yatsın, baş yatay düzleme göre 30-40 kadar yüksekte olmalıdır.

22. ATEL VE BANDAJ UYGULAMALARI Ayak düşmeleri ve diz fleksiyon kontraktürlerini engellemek için hastaya uygun ateller; benzer şekilde dirsek, bilek ve parmak fleksiyon kontraktürlerine karşı da çeşitli üst ekstremite atelleri uygulanabilir. Yatağa bağımlı hastada hemşirelik bakımı

23. ATEL VE BANDAJ UYGULAMALARI Atel uygulanan ekstremite, atelin oluşturabileceği bası yaraları açısından değerlendirilmeli ve gazlı bezle desteklenmelidir. Her 8 saatte bir 30 –60 dakika atel çıkarılarak ekstremite dinlendirilmelidir. Yatağa bağımlı hastada hemşirelik bakımı

24. ATEL VE BANDAJ UYGULAMALARI Kuvvet azlığı veya tam kuvvet kaybı nedeniyle hareketsiz olan ekstremiteye bandaj uygulaması venöz dönüşü sağlayarak flebotromboz riskini azaltma ve ödemi engelleyerek doku perfüzyonunu sürdürme açısından gereklidir. Her 8 saatte bir 60 dakika süreyle bandaj çıkarılarak ekstremite dinlendirilmelidir. Yatağa bağımlı hastada hemşirelik bakımı

25. MASAJ Masajı vücudun belli bölgelerine yöntemli ve düzenli olarak uygulanan basınç, ovma yoğurma işlemleri olarak tanımlayabiliriz. Bu uygulama kan akımını arttırarak doku perfüzyonunun arttırılması ve basınç altındaki alanların rahatlatılması açısından önemlidir. Yatağa bağımlı hastada hemşirelik bakımı

26. MASAJ TEKNİKLERİ • Efloraj: sıvazlama • Petrisaj: yoğurma • Friksiyon: kaydırma • Tapotman: vurma • Bu teknikler, günde • 1 kez, 15- 20 dakika süreyle uygulanır. Yatağa bağımlı hastada hemşirelik bakımı

27. POSTURAL DRENAJ Yatağa bağımlı hastalarda, yerçekimi etkisiyle ve öksürerek yeterince sekresyon çıkaramama sonucu, akciğerlerin özellikle alt loblarında salgı birikir. Bu sekresyonun hastanın oksijen alımını azaltmaması ve enfeksiyona yol açmaması için, çıkarılması gerekir. Yatağa bağımlı hastada hemşirelik bakımı

28. POSTURAL DRENAJ Postural drenajda, masaj tekniklerinden tapotman kullanılır ve özellikle sekresyon birikmiş olan loblar üzerine uygulanaraksalgı hareketlendirilir. Postural drenaj yöntemi kafa içi basıncı artmış ve/veya kardiyak problemi olan hastalara uygulanmaz. Yatağa bağımlı hastada hemşirelik bakımı

29. ASPİRASYON Trakeotomi: Hava girişini sağlamak için, boyunda 2.-3. trakeal halkalar arasına geçici bir süre için açılan deliğe denir. Trakeotomi bakımı: Uygun sondayla yapılan aspirasyonun ardından, tek kullanımlık trakeotomi kanülü ve stoma çevresi, SF ile temizlenir ve kurulanır. Yatağa bağımlı hastada hemşirelik bakımı

30. ASPİRASYON . Bu işlem günde en az 1 kez yapılmalıdır fakat ihtiyaca göre sayı genellikle artar. Stoma çevresinin temizliği için alkollü antiseptikler kullanılmaz. Tek kullanımlık kanül, 5 gün kullanımdan sonra yenilenir. Kanül kaldığı sürece, her 2 saatte bir 15 dakika süreyle kaf (cuff) havası indirilerek, trakea duvarlarına olan bası azaltılmalıdır. Yatağa bağımlı hastada hemşirelik bakımı

31. BESLENME VE ELİMİNASYON Genel anlamda beslenme, insanın büyüme, gelişme, sağlıklı ve üretken olabilme amacıyla dışarıdan besin maddelerini alıp kullanmasıdır. Yatağa bağımlı hastada hemşirelik bakımı

32. BESLENME VE ELİMİNASYON • Beslenmenin hizmet ettiği amaçlar şunlardır. • Vücuda enerji ve ısı sağlamak • Dokuların yapımı ve yenilenmesini sağlamak • Tüm metabolik süreçleri düzenlemek • Bağışıklık sisteminin sağlıklı çalışmasını sağlamak. Yatağa bağımlı hastada hemşirelik bakımı

33. BESLENME VE ELİMİNASYON • Yatağa bağımlı hastada beslenme (nütrisyon) için 2 yöntem kullanılabilir: • Enteral beslenme • Total parenteral beslenme (TPN) Yatağa bağımlı hastada hemşirelik bakımı

34. BESLENME VE ELİMİNASYON 1.Enteral Beslenme: Gastro-intestinal sistem (GIS) fonksiyonlarının sürmesi ve barsak florasının korunması için NG veya orogastrik sonda ile, GIS yoluyla uygulanan beslenmedir. GIS’in normal çalışma ve işlevini engelleyen bir sorun olmayan hastalardayeğlenmelidir.

35. BESLENME VE ELİMİNASYON Enteral beslenmede dikkat edilmesi gereken noktalar şunlardır:* regürjitasyonu önlemek için baş, yatay düzlemden 30- 40 yükseltilir. *hastanın gereksinmesine göre hesaplanmış beslenme çözeltisi miktarı 24 saate bölünür ve saatlik damla infuzyonu biçiminde gönderilir. Her 5 saatte bir, 1 saat veya 24 saatte bir 4 saat beslenmeye ara verilebilir(bazı kaynaklarda, daha fizyolojik olması nedeniyle bolus tekniğiyle beslenme önerilmektedir. Fakat bazal metabolizma hızı azalmış olan yatağa bağımlı hastalarda, mide dolgunluğu ve regürjitasyon riski nedeniyle damla infüzyon yöntemiyeğlenmektedir).

36. BESLENME VE ELİMİNASYON * enteral yolla verilen ilaçların sondayı tıkamaması için, uygulama sonrası su ile sonda irrige edilmelidir. * dinlenme amaçlı beslenme aralarında sondadan su infüzyonu yapılmalıdır.* enteral beslenmeye önce gerekenden düşük miktarda başlanır. Hastanın tolerasyonuna göre, her 8 saatte bir miktar arttırılarak, 72 saat içinde gereken beslenme çözeltisinin tümüne ulaşılır. Yatağa bağımlı hastada hemşirelik bakımı

37. BESLENME VE ELİMİNASYON * hastanın yatay düzlemde yatması gerekiyorsa, bu pozisyondan 15 dk. önce infüzyon durdurulur. * beslenme ürünü, oda sıcaklığında verilmelidir.* torbalı ürünler8 saatten fazla bekletilmeden verilmelidir.* enteral sondanın tespiti sağlam olmalıdır. Sonda yerinden oynadıysa, midede olup olmadığı kontrol edilmelidir ( bu kontrolün her gün 1 kez yapılması uygundur). * regurjitasyonu saptamak için ağız içi, aralıklı olarak kontrol edilmelidir. Yatağa bağımlı hastada hemşirelik bakımı

38. BESLENME VE ELİMİNASYON 2.Total Parenteral Beslenme:  Hastanın gereksinimi olan enerji, karbohidrat, protein ve yağların, intravenöz yolla, doğrudan vasküler sisteme verilmesi yöntemidir. Yatağa bağımlı hastada hemşirelik bakımı

39. YATAK ÇARŞAFLARININ DEĞİŞİMİ Yatağa bağımlı hastalarda, yatak çarşaflarının kırışıksız, temiz ve kuru olması bası yaralarının önlenmesi veya enfeksiyonunun engellenmesi için çok önemlidir. Yatağa bağımlı hastada hemşirelik bakımı

40. BASI YARALARI Deri üzerine aşırı ve uzun süreli bası sonucu, özellikle derinin altında kemik bulunan yerlerinde gelişen, deri ve derialtı dokularının iskemik ülsere yaralarıdır. Yoğunbakım hastalarında görülme sıklığı % 3-4, omurilik travmalı hastalarda görülme sıklığı, % 5-8 arasında bildirilmiştir. Yatağa bağımlı hastada hemşirelik bakımı

41. BASI YARALARI Bası yaralarında klinik sınıflama : I. evre: bası altındaki deri bölgesinde hiperemi II. evre: bası altındaki deri bölgesinde, dermise ulaşan yüzeyel ülserasyon. III. evre: bası altındaki bölgelerde, derialtı yağ dokusu, kas veya kemiğe ulaşan derin ülserasyon. IV. evre: kemik, bursa, eklem veya vücut boşluklarına (rectum, mesane, vagina vb.) ilerleyen, kavite oluşturmuş ülser.

42. BASI YARALARI Bası yaraları oluşumuna karşı alınacak hemşirelik önlemleri şunlardır: 1. her 2 saatte bir pozisyon değişikliği 2. hastanın her çevrilişinde deri gözlenir ve kızarık bölgeler üzerindeki bası, minimuma indirilir. 3. deri temiz ve kuru tutulur. 4. deri nemlendirilir fakat, maserasyon ve irritasyona neden olacak kadar nemli alanlar kalmamasına dikkat edilir. 5. aşırı ovmadan kaçınılır. 6. havalı yatak kullanılır. 7. delikli sünger ve simit (halka) kullanılmaz ( bası alanını daraltır ve çevre dolaşımını bozar).

43. BASI YARALARI Bası yarası oluşmuşsa verilecek bakım: 1. yaranın klinik evresi saptanır. 2. bakım ekibi, uygulanacak prosedüre karar verir. 3. yaranın nekrotik alanları debride edilir (üzerine basmakla durdurulamayacak kadar kanama olmamalıdır). 4. pansuman kirlendikçe veya her 8 saatte bir cerrahi sabunla yıkama ve durulama yapılır. Yatağa bağımlı hastada hemşirelik bakımı

44. BASI YARALARI 5. SF ile nemlendirilmiş fakat ıslak olmayan spanç ülser içine yerleştirilir. 6. ülser içindeki spanç 4 saatte bir nemlendirilir ve her 8 saatte bir değiştirilir. 7.debridman sonrası kanama olursa, eşit miktarlarda çinko oksit, gliserin ve hidrojen peroksit emdirilmiş rulo gazla yara kapatılır ve günde 2 kez bu pansuman değiştirilir. 8. bası yaralarında yüzeyel antibiyotikler kullanılmaz. Çünkü yüzeyel antibiyotikler yaranın derinliklerine işleyemez ve granulasyon dokusundaki bakteri gelişimini engelleyemez.

45. BASI YARALARI 9.cerrahi debridman sonrası ilk 48 saat yüzeyel antibiyotik uygulanabilir. Uzun süreli kullanımda bu antibiyotikler iyileşmeyi geciktirebilecekleri gibi, allerjik reaksiyon riski de oluştururlar. 10. sistemik antibiyotikler cerrahi öncesi, sırasında ve sonrasında kullanılabilir.Fakat granulasyon dokusu gelişmekte olan yaralarda yeterli doku düzeyini sağlayamadıkları için bakteri sayısına etkileri azdır. 11. debridman ve etkin ıslak-kuru pansumanla, 7-10 gün içinde granulasyon dokusu ülser tabanını doldurmaya başlayarak, yara hacmini küçültür. Yatağa bağımlı hastada hemşirelik bakımı

46. YATAĞA BAĞIMLI HASTADA KOMPLİKASYONLAR *Kas- iskelet sistemi: kuvvetsizlik kontraktür sırt ağrısı deformite kontraktür kırık osteoporoz böbrek taşı Yatağa bağımlı hastada hemşirelik bakımı

47. YATAĞA BAĞIMLI HASTADA KOMPLİKASYONLAR *Kardiyovasküler sistem: kalp yükü artışı taşikardi valsalva manevrası kardiyak arrest ortostatik hipotansiyon sistemik veya trombüs oluşumu pulmoner emboli Yatağa bağımlı hastada hemşirelik bakımı

48. YATAĞA BAĞIMLI HASTADA KOMPLİKASYONLAR *Solunum sistemi: göğüs kafesi genişlemesinde azalma hipostatik sekresyon birikimi pnömoni solunumsal asidoz Yatağa bağımlı hastada hemşirelik bakımı

49. YATAĞA BAĞIMLI HASTADA KOMPLİKASYONLAR *Sindirim sistemi: iştahsızlık fekal impaksiyon konstipasyon barsak obstruksiyonu Yatağa bağımlı hastada hemşirelik bakımı

50. YATAĞA BAĞIMLI HASTADA KOMPLİKASYONLAR *Üriner sistem: idrar yapma zorluğu üriner enfeksiyon üriner staz böbrek taşı Yatağa bağımlı hastada hemşirelik bakımı