ÖRGÜTSEL STRES ve BAŞ EDEBİLME YOLLARI

1. ÖRGÜTSEL STRES ve BAŞ EDEBİLME YOLLARI Yrd. Doç. Dr. Fahrettin Eldemir

2. 1- Stres Kavramı, Oluşumu ve Oluşumunda Etkili Olan Faktörler A- Stresin Oluşumu ve Tanımı B- Stresin Oluşumunu Etkileyen Faktörler • Bireyin Kendisi ile İlgili Stres Kaynakları • Bireyin İş Çevresinin Yarattığı Stres Kaynakları • Bireyin Çalıştığı ve Yaşamını Sürdürdüğü Genel Çevre Ortamının Stres Kaynakları • Ülke ve Dünya Ekonomisinin Gidişatı ve Belirsizlikleri • Politik Hayatın Belirsizlikleri • Çalışılan Çevresel ve Ulaşım Sorunları • Teknolojik Değişme ve Belirsizlikler • Sosyal ve Kültürel Değişmeler 2- Stres Aşamaları, Kişilik ve Stres, Stresin Doğurduğu Sorunlar A- Stres Aşamaları B- Stres ve Verimlilik C- Stresten Etkilenme ve Kişilik • «A» Kişilik Tipinin Özellikleri • «B» Kişilik Tipinin Özellikleri

3. D- Stresli Yaşamın İşaretleri ve Stresin Neden Olduğu Başlıca Sorunlar • Bedensel İşaretler ve Belirtiler • Duygusal ve Davranışsal Belirtiler • Stresin Yol Açtığı Başlıca Rahatsızlıklar 3- Örgütsel Stresle Baş Edebilme Önlemleri A- Genel ve Çevresel Önlemler B- Yöneticinin Kendisinin ve Astlarının Stresini Azaltıcı Tedbirleri C- Yöneticinin İş Çevresi Stresini Azaltıcı Önlemleri D- Çalışan Bireyin Kendi Stresini Azaltıcı Önlemleri

4. A. Stresin Oluşumu ve Tanımı • Stres, bireyler üzerine etki yapan ve onların davranışlarını, iş verimini, başka insanlarla ilişkilerini etkileyen bir kavramdır. • Stresin oluşması için insanın içinde bulunduğu ya da hayatını sürdürdüğü ortam veya çevrede meydana gelen değişimlerin onu etkilemesi gerekir. • Etki altında kalan insanın kişilik özellikleri bu etkilerin tesiri altında kalma derecesini etkiler. • Kısaca; • Ortam veya iş koşullarının bireyi etkilemesi, • Özel biyokimyasal salgıların oluşması, • Koşullara uyum için bedensel ve düşünsel harekete geçme durumu

5. B. Stresin Oluşumunu Etkileyen Faktörler • İş organizasyonlarının çalışanlarda ve yöneticilerde yapmış olduğu stres kaynaklarına değinilecektir. • Stres yaratan faktörler başlıca 3 grupta toplanabilir: • Bireyin kendisi ile ilgili stres kaynakları • Bireyin iş çevresinin yarattığı stres kaynakları • Bireyin yaşadığı genel çevre ortamının oluşturduğu stres kaynakları

6. a) Bireyin Kendisi ile İlgili Stres Kaynakları • Biyolojik bedensel: Sistem bozuklukları, hormonal denge düzensizlikleri • Maddi parasal: Maddi sıkıntı, kişisel arzular • Kişisel ve duygusal • A Tipi: Duygusal açıdan çabuk etkilenenler, strese karşı dayanıksız. • B Tipi: Strese dayanıklı. • Yaşam tarzı ve yaşı: Kötü alışkanlıklar, düzensiz yaşam, çok monoton yaşam, orta yaş krizi.

7. b) Bireyin İş Çevresinin Yarattığı Stres Kaynakları • Çalışma koşulları ve iş güçlüğü: Mikroplu, nemli, zehirli gazların bulunduğu ortamlar. • İşyeri organizasyonunun bozukluğu: İşi bölümü ve iş akışındaki düzensizlikler, iş yükü adaletsizlikleri. • Örgüt yapısında rol, görev ve sorumlulukların dağılımındaki bozukluklar: Kişisel yeteneklerin ve yapılacak işin gerektirdiği yeteneklerin farklılığı, örgüt kültürünün oluşmaması, faaliyet alanının genişlemesi. • İşyeri uzaklığı: Trafik yoğunluğu, uzun yolculuk süreleri. • Ücret Yetersizliği: Yetersiz zamlar, enflasyon.

8. b) Bireyin İş Çevresinin Yarattığı Stres Kaynakları • Örgütsel çevre ve rekabet: Hızlı değişim, globalleşme, iş kaybetme riski ve korkusu. • Hızlı teknik değişme: Takım çalışması yapamama nedeniyle plan ve programları yürürlüğe koyamama. • Daha üst sorumlu mevkiye yükselme hırs ve isteği: Terfi olanakları, haksızlıklar. • Yapılan işin çok fazla örgüt içi ve dışı ilişki gerektirmesi. • Vardiyalı çalışmanın olumsuz etkileri

9. c) Genel Çevre Ortamının Stres Kaynakları • Ülke ve Dünya ekonomisinin gidişatı ve belirsizlikleri. • Politik hayatın belirsizlikleri. • Kentin çevresel ve ulaşım sorunları. • Teknolojik değişmelerin yaşam tarzı ve alışkanlıkları değiştirmesi.

10. A. Stres Aşamaları Stres Eğrisi Direnme Aşaması • Alarm aşaması • Direnme aşaması • Tükenme aşaması Stres Kaynaklarının Yoğunluğu Tükenme Aşaması Alarm Aşaması Normal Direnç Düzeyi Zaman

11. B. Stres ve Verimlilik Verimlilik Bölgesi • Stres yoğunluğunun verimliliğe etkisi Verimlilik Seviyesi Çok Yüksek Çok Düşük Orta Stres Yoğunluğu ve Düzeyi

12. C. Stres Etkilenme ve Kişilik • Strese dayanıklılığın insandan insana farklılıklar göstermesi Verimlilik Seviyesi Direnme A Kişisi Direnme C Kişisi Direnme B Kişisi Stres Yoğunluğu ve Düzeyi

13. C. Stres Etkilenme ve Kişilik • A Kişilik Tipinin Özellikleri: • İdealist, Mükemmeliyetçi • Dinamik ve hareketli • Mücadeleci • Rekabet etmekten hoşlanan • Kaybetmeyi sevmeyen • Saldırgan, öfkeli, düşmanlık duygularınıkolayca ortaya koyabilen • Eleştirmekten kaçınmayan • Aceleci • Verilen işleri zamanında bitiren • Verdiği söze sadık • Sorumluluk duygusu yüksek • (Birçoğu) Bencil, kendi çıkarlarını her şeyin üstünde tutan • İşlerini her şeyden daha çok önemseyen kişilerdir. B Kişisi Verimlilik Seviyesi Direnme A Kişisi Direnme C Kişisi Direnme Stres Yoğunluğu ve Düzeyi

14. C. Stres Etkilenme ve Kişilik • B Kişilik Tipinin Özellikleri: • Yarışmaktan ve iddialaşmaktan hoşlanmayan • Mükemmele erişmek için çaba göstermeyen • Sabırlı, sakin ve yumuşak • Zaman baskısını ve sınırlamasını hissetmeyen • Sorumluluk duyguları yüksek olmayan • Her şeyi oluruna bırakma eğiliminde • Aşırı ve çeşitli iş yüklenmekten hoşlanmayan kişilerdir. • Kendilerine, ailelerine ve hobilerine zaman ayırırlar • Uzlaşmacı, geçimkar, toleranslı ve affedici davranışları vardır. Stresin doğurduğu sorunları dert etmez ve stresi daha az hissederler. Verimlilik Seviyesi B Kişisi Direnme A Kişisi Direnme C Kişisi Direnme Stres Yoğunluğu ve Düzeyi

15. D. Stresli Yaşamanın İşaretleri • Bedensel işaret ve belirtiler • Duygusal ve davranışsal belirtiler • Stresin yol açtığı başlıca rahatsızlıklar

16. Bedensel İşaret ve Belirtiler • Aşırı iştahsızlık, tokluk duygusu, kilo kaybıve zayıflık. • Aşırı yemek yemek, içme eğilimi ve kilo fazlalığı. • Sürekli yorgunluk ve halsizlik hali, etrafa yakınmalar. • Sıkça görülen migren tarzı baş ağrıları. • Geceleri uyuyamama ya da erken uyanma. • Kramplar ve adele spazmları. • Yüksek tansiyon, kalp atışı, nefes darlığı ve el titremesi. • Mide bulantıları, mide krampları, ishal, kabızlık. • Aşırı hassasiyet, duygulanma ve gözlerden yaş gelmesi. • Cinsel ilişki kurmada isteksizlik, korku ve iktidarsızlık. • İlaçlara düşkünlük (Ağrı kesici, aspirin, vitamin).

17. Duygusal ve Davranışsal Belirtiler • Aşırı tedirginlik, korku ve endişe. • Alınganlık, çabuk sinirlenme. • Hayattan zevk almama, her şeyin boş olduğunu açıklama. • Hasta olmaktan korkma veya hasta olduğunu zannetme. • Kaza ve ölüm olaylarında aşırı duygulanma. • Fiziksel yorgunluk ve krampları; kalp veya kanser zannetme. • Tatil yapmaktan çekinme, anlamsız bulma. • Samimi bir veya birkaç dostunun olmamasından yakınma. • Evde yalnız kalmaktan ve doğal afetlerden korkma ve paniğe kapılma. • Hastalanmasının maddi ve manevi açıdan sıkıntı oluşturacağından korkma. • Komik olaylar, mutlu günler karşısında durgun kalma. • Çocuklarına iyi olanaklar sağlayamama endişesi. • Olayları ve insanları hatırlayamama, yapılacak işleri unutma. • İşe sürekli odaklanamama, bir işi bitirmeden diğerine kalkışma.

18. Stresin Yol Açtığı Başlıca Rahatsızlıklar • Kalp ve damar hastalıkları, dolaşım bozuklukları, yüksek tansiyon. • Uyku bozuklukları. • Ruh hastalıkları, intikam girişimleri. • Mide ve bağırsak ülseri, sindirim sistemi kanserleri. • Akciğer ve karaciğer kanserleri. • Damar sertliği, iç organ kanamaları. • Kısmi veya tam felçler.

19. Stres Kaynaklı Hastalıkların Tedavisi • Stres kaynaklarının sayısı, çeşitliliği ve yoğunluğu. • Bireyin strese dayanıklılığı veya tahammül düzeyi. • Bireyin aile sorunları, orta yaş bunalımı, monoton iş yaşamı ve çektiği parasal sıkıntılar gibi hususlar. • Bireyin bir B tipi kişilik özelliğine yatkın olması. • Zamanında stresle ilgili tedbirlerin alınması.

20. Örgütsel Stresle Baş Edebilmenin Yolları • Genel ve çevresel önlemler. • Yöneticinin kendisinin ve astlarının stresini azaltıcı tedbirler. • Yöneticinin iş çevresi stresini azaltıcı önlemleri. • Çalışan bireyin kendi stresini azaltıcı önlemler.

21. A.Genel ve Çevresel Önlemler • Ekonominin düzelmesi. • Gelir dağılımında adaletin sağlanması. • Faiz politikaları. • Vergi politikaları. • Toplu ulaşım sorunlarının çözümü. • Teknolojik yeniliklerin zamanında yapılması.

22. B.Yöneticinin Kendisinin Ve Astlarının Stresini Azaltıcı Tedbirler • Zamanları etkin şekilde planlama. • Uygun asistanlık yapacak sekreter seçme. • Etkin toplantı yönetimi kullanma. • Önemsiz, ani ve randevusuz toplantı yapmama. • Ayrıntılarla uğraşmama, astlara yetki devretme. • Astlara rapor yazma tekniğini öğretme. • Gazete, dergi veya iş yazılarını zaman kaybetmeden okuyabilme. • Zaman kütüğü oluşturma ve zaman kaybına neden olan konuları azaltma, astlara iş devretme. • Listeye bakarak iş yapma, günü planlamak için önceden 5 dk. Ayırma. İşleri önem sırasına dizme, en önemli ve en zor işi önce yapma.

23. B.Yöneticinin Kendisinin Ve Astlarının Stresini Azaltıcı Tedbirler (Devam) • İşlere başarıya yapacağı katkı ölçüsünde zaman ayırma. • Aynı nitelikteki işleri gruplama. • Yazılar ve evraklar için bir düzen oluşturma. • Önemli konu ve sorunları günün en önemli saatinde çözme. • Astları yetkilendirme ve onlarla istişare etme, kısa toplantılar yapma, yazılı görüşlerini alma. • Acil olmayan önemli konularda takım çalışması yapacak şekilde astları örgütleme. • Astlara açık seçik yazılı hedefler, misyon ve vizyonlar verme. • Kıtı kıtına plan ve programlar yapmama. • Açık kapı politikası uygulama. • Kararsız kalmak da acele karar vermek de iyi değildir. • Hayır demeyi bilme. • Başkalarının sizi ilgilendirmeyen, çözmenizin zor olduğu sorunları üstlenmeme.

24. C.Yöneticinin İş Çevresi Stresini Azaltıcı Önlemleri • İnsanı önemli bir sermaye olarak görme ve yeni örgüt iklimi yaratma. • Monotonluğu gidermek için iş rotasyonu, iş genişletme, iş zenginleştirme ve iş karakteristikleri modelini uygulama. • Etkin bir maaş ve ücret yönetimi sağlama, en az enflasyon düzeyinde zam yapma. • Adil ve etkin bir performans değerlendirmesi yaparak çalışana kendini geliştirme imkanı verme. • İçeriden terfi politikası izlemek için işe alma, personel seçimi ve mülakat sistemi oluşturmak. • Personele işe gidiş geliş için servis koyma. • Vardiyalı çalışamayanları işe almamak. • Çalışan memnuniyeti anketleri düzenlemek. Anketler vasıtasıyla çalışanların görüşlerini almak. • Katılımcı stratejik planlar, taktik planlar ve bütçe planları yapmak. • Örgüt içi yöneticilerdeki uyumsuzlukları gidermek.

25. D.Çalışan Bireyin Kendi Stresini Azaltıcı Önlemler • Derin gevşeme tekniklerini öğrenin. • Koordinasyonunuzu artırmak için spor yapın. • Kilolardan kaçının ve beslenmenize dikkat edin. • Sigara ve içkiyi bırakın. • Her türlü ilaç ve kimyasal temeli olan maddelerin kullanımını azaltın. • Özgür olduğunuzu düşünün, başkalarının esiriymiş gibi hissetmeyin.Kişiliğinizi onaylayan yumuşak insanlarla birlikte olun. • Yapmaktan ve başarmaktan zevk aldığınız bir işte çalışmaya çaba gösterin. • Çok yönlü olmaya çalışın. İşiniz tüm hayatınız olmasın. • Her gün kendinizle ve düşüncelerinizle baş başa kalmak için 10 dakika ayırın.

26. D.Çalışan Bireyin Kendi Stresini Azaltıcı Önlemler • Giyiminizde ve çalışma ortamınızda yenilik ve değişikliklerle monotonluktan kurtulun. • Tüm insanlar ve çalışanlarla yapıcı ve ödüllendirici ilişkiler kurun. • İş yükünüzü üstesinden gelebileceğiniz ölçüde yüklenin. • Amirinizin sizi tanımasına ve anlamasına yardımcı olun. Onunla iyi ilişkiler kurun. • Kısıtlı zaman içinde plan ve programlar yapmayın. İş bitirme tarihlerini gerçekçi olarak belirleyin. • Öğlen yemeğinizi büronuzda yemeyin ve yemekten sonra yürüyüş yapın. • Kendinizi çalışmaya kaptırmışken çalışmanızı kesintiye uğratmayın. • Yeterli personelle çalışın. Moral ve motivasyonu yüksek tutun. • İş yerinde gürültü ve uğultuyu azaltın. Havayı temizleyici ve tazeleyici araçlar kullanın.

27. D.Çalışan Bireyin Kendi Stresini Azaltıcı Önlemler (devam) • Akşam geç saatlere kadar büronuzda kalıp çalışmayın. • Sadık ve size bağlılık gösteren elemanlarınızı harcamayın. • Manevi değerlerden faydalanın. • Sıkça nutuk vermek zorundaysanız etkin konuşma konusunda ders alın. • Tatile çıkın. • Mükemmelliğin peşinde koşmayın, basit olaylardan ve başarılardan mutluluk duyun. • Hayatın iyi yönlerini düşünün. • Hatasız ve yenilgisiz insan olmaz. Bu durumda eski başarılarınızı hatırlayarak enerjinizi toplayın. • Hoşlanmadığınız işleri ertelemeyin, bir an önce yapın ve kurtulun.