Het emotionele brein

1. Het emotionele brein EMDR & Neuropsychologie

2. Henriëtte van der Zee GZ-Psycholoog / neuropsycholoog Specialist Klinisch Neuropsycholoog i.o. Noortzee Psychologen Oudenbosch Ggz Breburg, Team Angst en Stemming HenriettevanderZee@gmail.com www.noortzee.nl Tel: 06-17870527

3. Akkie Zaal GZ-Psycholoog / Neuropsycholoog EMDR Practitioner Praktijk Neuropsychologie Waalre akkie@praktijkneuropsychologie.eu www.praktijkneuropsychologie.eu Tel: 040-2219089

4. Programma • Inleiding • Neurobiologie • Hersenstructuren • Verklaringsmodellen • EMDR en neuropsychologie • Casuïstiek • Discussie

5. Wat is neuropsychologie ? De studie naar het verband tussen hersenen en gedrag. Dit is wel erg ruim en feitelijk zo’n beetje het werkveld van iedere psycholoog.

6. Neuropsychologen zijn gespecialiseerd in het in kaart brengen van de gevolgen van het letsel voor het cognitieve-, emotionele- en gedragsmatige functioneren. Een neuropsychologisch onderzoek, afname van tests en vragenlijsten, geeft helderheid over de mogelijkheden en beperkingen.

7. Neuropsychologen werken met mensen met een verstoord brein door ziekte, trauma of een ontwikkelingsstoornis, onder andere: - AD(H)D - dyslexie - hersenvliesontsteking - CVA (cerebraal vasculair accident) - hersenkneuzing/hersenschudding - hersentumor - epilepsie - Alzheimer - schizofrenie - burnout

8. Neuropsychologen behandelen met inzichtgevende en ondersteunende therapie, waarbij interventies van diverse aard worden gebruikt (o.a. psycho educatie, diverse cognitieve trainingen, CGT, systeemtherapie, ACT, mindfulness, schematherapie en EMDR natuurlijk). Bij hersenletsel is vaak sprake van comorbiditeit met lichamelijke klachten, psychiatrische problemen en interfererende premorbide problematiek. NAH is divers van aard (as I, II, III en IV).

9. Het verschil tussen neuropsychologen en andere psychologen/therapeuten is vooral dat neuropsychologen werken vanuit een hersenen-gedrag model. Neuropsychologen komen met een diversiteit aan trauma’s in aanraking:  ziekenhuisopnames, ziek worden, een ongeval, seksueel misbruik, pestervaringen in het verleden, complexe ptss enz.

10. Neurobiologie Centrale Zenuwstelsel ↓ Hersenen Ruggenmerg Autonome Zenuwstelsel ↔ Para - Sympathisch Sympathisch

11. Autonome Zenuwstelsel Sympathische Zenuwstelsel Fight / Flight Adrenaline Noradrenaline Parasympathische Zenuwstelstel Calm Down Acetylcholine ↔ ↔ ↔

12. Hormonen HPA-as

13. Ontregeling HPA-as

14. Ontregeling HPA-as • Genetisch bepaald (Wand, 1998) • Invloed van omgevingsfactoren. Opleiding, persoonlijkheid, geslacht, leeftijd van traumatisatie (Van der Kolk, 1997) en genetisch bepaalde mentale veerkracht (Binder, 2008) • Verlaagde cortisolwaarden in urine en bloedplasma (Yehuda, 1995, 1996)

15. Ontregeling HPA-as • Chronische veranderingen tot na 25 jaar • Excessieve noradrenerge activiteit • Hyperarousal autonome zenuwstelsel • Afname activiteit serotonerge systeem • Ontregeling dopaminerge systeem • Ontregeling glucocorticoïde systeem

16. Casus 1 Mw. D

17. Hersenstructuren • Thalamus • Amygdala • Hippocampus • Orbitofrontale cortex (VMPFC) • Anterieure cingulate cortex (ACC) • Insulaire cortex

19. Effect EMDR • Hartslag daalt • Ademhaling kalmeert • Vingertemperatuur stijgt • Galvanische huidrespons vermindert • Hogere cortisolspiegel in speeksel

20. Effect EMDR • SPECT: • Anterieure cingulate cortex ↑ • Prefrontale cortex ↑ • Hypervigilantie ↓ • Cerebrale bloedtoevoer bilaterale dorsolaterale prefrontale cortex↑

21. Effect EMDR • Bloedtoevoer temporale associatiecortex ↓ • Zuurstof haemoglobine concentratie laterale prefrontale cortex ↓

22. Bron: Pagani et. al., Nucelair medicine 2007; 28, 757-765.

23. Bron: Pagani et. al., Nucelair medicine 2007; 28, 757-765.

24. Theorieën • Corpus Callosumtheorie (Propper & Christman) • OriëntatieResponstheorie • REM – slaaptheorie (Stickgold) • Werkgeheugentheorie (Van den Hout) • Dualerepresentatietheorie (Brewin)

25. Corpus Callosum Bilaterale oogbewegingen leiden tot een toename van interhemisferische informatie overdracht en hebben een positief effect op het ophalen van episodische geheugen representaties (Christman, 2003).

26. Oriëntatie reflex(OR) versus Defensive Reflex (DR) CS OR US Pijn Shock (CR) DR Auto Auto van gewondevriend rijdenrechts OriëntatieRespons

27. Oriëntatie reflex(OR) versus Defensive Reflex (DR) CS OR US Pijn Shock (CR) DR Auto Auto van gewondevriend rijdenrechts US-inflatie (cues van ongeval) CS US C Veilig R Habituatie Cues Target DR deflatie Ongeval + EMDR OriëntatieRespons

28. Werkgeheugen Bron: Baddeley, A.D. & Andrade, J. (2000). Working memory and the vividness of imagery. Journal of Experimental Psychology: General, 129, 126-145.

29. Werkgeheugen • Rekenen (Van den Hout) centraleexecutieve. • Werkgeheugen, lineairverband met rekenen • Levendigheid van beeldenneemtaf • Maar de afname van emotionaliteitvolgteenomgekeerd U-verband

30. Dualerepresentatietheorie • De centraleexecutievewordtvaakgezienalseenfunctie van de frontalekwab • Actieveselectieveaandacht is eenfunctie van de pariëtale kwab (Posner 1990) • Werkgeheugen is eenfunctie van de frontalekwab, maarook van de pariëtale kwab en de verbindingsbanendaartussen.

31. Hogereorde corticale processen Ventrale route Dorsale route Posterieure pariëtale kwab Spatiële verwerking (visueel, auditief, tactiel) Visueelvolgen, goal-directing, actieveselectieveaandacht, inhibition of return Waar ? • Inferieuretemporalekwab • Visueleperceptie, waarneming, herkenning • Emotie en sociale cues • Wat ?

32. Dualerepresentatietheorie PPC ACC ITC

33. Dualerepresentatietheorie Bron: Brewin, C.R. Gregory, J.D., Lipton, M., Burgess, N. (2010). Intrusive images in psychological disorders: Characteristics, neural mechanisms and treatment implications. Psychological Review 117(1), 210-232.

34. Dualerepresentatietheorie Bron: Brewin, C.R. Gregory, J.D., Lipton, M., Burgess, N. (2010). Intrusive images in psychological disorders: Characteristics, neural mechanisms and treatment implications. Psychological Review 117(1), 210-232.

35. Precuneus

36. Praktijk Specifieke aandachtspunten voor EMDR bij mensen met niet-aangeboren hersenletsel: Type bilatere stimulatie: Letten op visuele afwijkingen; bijv. een CVA komt het voor dat mensen een deel van het contralaterale visuele veld niet waarnemen 2. Bij auditieve afwijkingen idem Bij tactiele afwijkingen, bijv. een hemiparese moet gecheckt worden of dit al dan niet een optie is en waar op het lichaam dan

37. Praktijk Uitproberen wat het beste aansluit; het is mijn ervaring dat bij mensen met een CVA tactiele BLS goed werkt. Soms zijn mensen snel overprikkeld en dan wekken oogbewegingen en de auditieve BLS eerder irritatie dan het gewenste effect op. Tactiele BLS op de schouders sluit meestal goed aan en lijkt ook veilig te zijn.

38. Praktijk • Soms is de concentratie minder en dan is de • reactie als normaal ‘blijf daarbij of ‘concentreer je • daarop’…..ietwat paradoxaal, maar het werkt • Soms is het nodig te helpen de draad op te • pakken als mensen deze kwijt zijn, door het • laatstgenoemde te herhalen of even BTT • Soms is het nodig te structureren

39. Praktijk • Soms is het nodig het tempo wat te verlagen • omdat een veel voorkomend gevolg van • hersenletsel een vertraagd tempo van • informatieverwerking is • Gebruik maken van een partner of mantelzorger of • een in Nah gespecialiseerd ambulant begeleider, • die de geheugensteuntjes zoals essentieleCI-tjes • helpt onthouden, ‘huiswerk’ , thuis nog even mee • terugkijkt op de sessie, back-up en ondersteuning • van emotionele na-effecten, zoals slaapklachten

40. Discussie

41. The End