Download
1 / 14
150 likes | 633 Views
UNIVERZITET "SV. KIRIL I METODIJ " SKOPJE, REPUBLIKA MAKEDONIJA. INSTITUT ZA MEDICINSKA I EKSPERIMENTALNA FIZIOLOGIJA SO ANTROPOLOGIJA MEDICINSKI FAKULTET S K O P J E. TKIVA, ORGANI I TELESEN SISTEM Prof. D-r Lidija Todorovska. TKIVA.
E N D
UNIVERZITET "SV. KIRIL I METODIJ " SKOPJE, REPUBLIKA MAKEDONIJA INSTITUT ZA MEDICINSKA I EKSPERIMENTALNA FIZIOLOGIJA SO ANTROPOLOGIJA MEDICINSKI FAKULTET S K O P J E TKIVA, ORGANI I TELESEN SISTEM Prof. D-r Lidija Todorovska
TKIVA ♦ Osnovni sogleduvawa na t.n. kleto~ka teorija se: 1. Site `ivi organizmi se se sostaveni od kletki i nivnite produkti. 2. Op{to zemeno, vo osnova, site kletki se sli~ni vo odnos na nivnata anatomska i hemiska gradba. Taka na primer, uka`avme na op{tata gradba na kletkata, nejzinite organeli, koi voobi~aeno gi ima vo skoro site kletki na ~ovekoviot organizam, kako i na funciite na tie organeli, koi se identi~ni za site kletki. Mitohondriite vo bilo koja kletka imaat sekoga{ ista funkcija, produciraat molekuli na ATP, ili lizozimite, vo bilo koja kletka tie se sekoga{ nejziniot digestiven sistem, i dr. Sekako treba da se napomene deka pome|u razli~ni tipovi na kletki postojat razliki, koi proizleguvaat od prisustvoto na specifi~ni organeli, koi se prisutni samo vo odreden tip na kletki, a koi organeli se nositeli i na nekoja specifi~na funkcija.
TKIVA Primer: edinstveno vo citoplazmata na muskulnite kletki, pokraj voobi~aenite organeli, prisutni se organeli nare~eni miofibrili. Miofibrilite se organeli koi se izgradeni od dva tipa na vlaknenca, aktinski i miozinski vlaknenca. Ovie vlaknenca imaat sposobnost da se skratuvaat-kontrahiraat, pod dejstvo na nekoja drazba, a po prestanokot na drazbata se vra}aat na prvobitnata dol`ina-dekontrakcija. I tokmu poradi toa {to edinstveno muskulnite kletki gi poseduvaat ovie organeli, edinstveno muskulnite kletki ja imaat funkcijata-kontrakcija i nieden drug tip na kletka ja nema ovaat sposobnost. Site kletki vo organizmot koi imaat identi~na struktura i funkcija, i se me|usebno i anatomski, no i funkcionalno povrzani i organizirani, pretstavuvaat TKIVO. Sekoe tkivo si ima svoi posebni karakteristiki i fukcnii, koi go karakteriziraat toj tip na tkivo. Taka zboruvame za muskulno tkivo, nervno tkivo, koskeno tkivo i dr.
TKIVA Me|utoa i vo ramkite na edno tkivo mo`e da ima podtipovi, pri {to eden podtip, pokraj op{tite karakteristiki i funkcijata, spe~ifi~na za toj vid na tkivo, si poseduva i nekoi specifiki. Da go zememe istiot primer so muskulnite kletki, t.e. so muskulnoto tkivo. Razlikuvame tri pottipovi na muskulno tkivo, i toa: napre~no-nabrazdeni muskuli (skeletni muskuli); mazni muskuli (go gradat yidot na {uplivite organi); i srcev muskul. SKELETEN MUSKUL MAZEN MUSKUL SRCEV MUSKUL
TKIVA 3. Vo organizmot se sozdavaat novi kletki od postoe~kite kletki preku kleto~ni delbi. Ovaa sposobnost na kletkite da sozdavaat novi kletki (identi~ni na sebe) e mnogu zna~ajna pri vozobnovuvawe na tkivoto, po o{tetuvawe. No, sepak razli~ni tkiva imaat razli~na sposobnost za obnovuvawe (na primer nervnoto tkivo ima mnogu mala sposobnost za vozobnovuvawe). 4. Aktivnosta na organizmot e zbir od aktivnostite i inerakciite na site negovi kletki. Za ~ovekoviot organizam toa zna~i zbir na aktivnosti od trilioni na kletki. No sepak, vo ~ove~kiot organizam ne postoi haos, bidej}i site tie kletki se logi~no povrzani vo tkiva (pri {to sekoe tkivo si ima to~no definirani karakteristiki, koi proizleguvaat od sli~nostite vo gradbata i funkcijata na kletkite od koi toa tkivo e izgradeno). Ponatamu, tkivata se organizirani vo pogolemi funkcionalni edinici, ORGANI.
ORGANI Sekoj organ e izgraden od nekolku vidovi na tkiva, no sekoga{ edno od tie tkiva e osnovno tkivo, vrz osnova na koe, proizleguvaat i funkciite na organot. Povtorno }e go razgledame primerot so muskulnoto tkivo, koe e osnovna gradbena struktura na organot-muskul. Muskulot ne e izgraden samo od muskulno tkivo, vo negoviot sostav vleguva i: membranozna obvivka, koja go opkru`uva muskulot; tetivi izgradeno od svrzno, elasti~no tkivo; masno tkivo; krvni zadovi; nervi izgradeni od nervno tkivo i dr. Me|utoa prisustvoto na muskulnoto tkivo ja dava specifikata na ovoj organ da bide muskul, da mo`e da se kontrahira i da pridvi`uva del od teloto, {to e specifika na organot-muskul. Primeri na organi: bubreg, crn drob, srce, krven sad, ko`a, `eludnik, golem mozok-telencefalon, {titna `lezda-tireoidea i dr.
ORGANSKI SISTEMI Za da organizacijata i funkcioniraweto na ~ovekoviot organizam bidat u{te pocelishodni i podobro organizirani, vo tekot na evolutivniot razvoj, organite se specijalizirale da rabotat zdru`eno vo oblik na ORGANSKI SISTEMI. Site organi koi go ~inat organskiot sistem poseduvaat funkcii, koi se vo vrka so op{tata funkcija na organskiot sistem. Primer: Site muskuli vo ~ovekoviot organizam go so~inuvaat muskulniot sistem, ~ija osnovna funkcija e da go odr`uva uspravniot stav na teloto i da ovozmo`uva dve`ewe na celoto telo (a ne samo na poedine~ni negovi delovi). Poradi ova poedine~nite muskuli ne rabotat, izolirano, necelishodno, {to bi bilo mnogu neekonomi~no, da sekoj poedine~en muskul se kontrahira i koga ne e potrebno. No, muskulite kako delovi id edna celina, mo`at organizirano da rabotat i da se kontrahiraat. Primeri: respiratoren sistem, digestiven (gastroinestinalen) sistem, urinaren sistem, nerven sistem, kardiovaskularen sistem.
ORGANSKI SISTEMI Mo`e da se ka`e deka organizacijata na ~ovekoviot organizam se iska~uva od ponisko, kon povisoko nivo, odnosno od nivo na kletka, do nivo na organski sistem. Na ovoj na~in, i kontrolata vrz telesnite funkcii e znatno olesneta. Koga ne bi postoela vakva nagorna, hierarhiska organizacija, t.e. koga sekoja kletka bi bila posebna funkcionalna edinica, toga{ bi trebalo da postojat trilioni na kontrolni mehanizmi, za kontrola na funkcijata na sekoja poedine~na kletka. Organizacijata vo organski sistem, ovozmo`uva EDINSTVENA kontrola na celiot organski sistem, {to sekako e poednostavno i poprakti~no. Taka na primer kontrolata na funkciite na site organski sistemi e svedena da e pod komanda na dva organski sistemi, a toa e nervniot sistem i endokriniot sistem.
ORGANSKI SISTEMI Nervniot sistem obezbeduva nevrogena, brza, no kratkotrajna kontrola vrz funkcijata na site organi, a endokriniot sistem preku svoite hormoni, obezbeduva humoralna, spora, no podolgotrajna kontrola.
