Analiza poslovanja u malim i srednjim predu zećima

1. Analizaposlovanja u malimisrednjimpreduzećima Doc. dr Saša Petković sasa.petkovic@efbl.org Studij II ciklusa Akademska 2011/2012. godina

2. Termini nastave Polaganje ispita Studentisaparnimbrojevimaindeksaćepolagatiispitkoddoc. drSašePetkovića. Studentisaneparnimbrojevimaindeksaćepolagatiispitkodprof. drNikoleVukmirovića. Petkomod 16:45-21:00 isubotomod08:30-13:00, Sala6 I dio – 01-02.06.2012. godine, drSašaPetković II dio – 08-09.06.2012. godine, drNikolaVukmirović III dio – 15-16.06.2012. godine, drVladeMilićević

3. Nastavnici Nastavnik –nosilac predmeta: Dr Saša Petković, doc. Nastavnik: Dr Nikola Vukmirović, red.prof. Gostujući predavač: Dr Vlade Milićević, vanr. prof. Univerzitet u Beogradu, Ekonomski fakultet

4. Ciljpredavanja • Predstavitistudentimaciljeveizučavanja predmeta, ishode učenja, sadržaj kursa, način rada i polaganja ispita. • Upoznati studente sa karakteristikama MSP, saakcentomnapreduzetničke firme. • Predstaviti osnovne alatke analize interne i eksterne sredine MSP. • Osposobitistudentedasamostalnoi u timuprimjenjujualatkeposlovnihanaliza • Upoznati studentkinje i studente sa osnovama metodologije pisanja naučno-istraživačkih radova, sa posebnim osvrtom na izradu pristupnog rada.

5. Ciljpredmetajedastudentimaomogućiprodubljivanjestečenihznanjanaprethodnimnivoimadodiplomskihstudijauoblastiposlovneekonomijeiekonomskeanalize, idaspoznajuznačajmikroekonomskeimakroekonomskeanalizezaplaniranjeirealizacijuposlovnihaktivnostiuMSP. Specifičniciljevisu: razvojsposobnostikodstudenatakojeomogućavajuovladavanjemikroekonomskimkategorijamaifenomenimakojisuneophodnizamikroekonomskuanalizu, snaglaskomnamalaisrednjapreduzeća; uviđanjeuzročno-posledičnihvezaiodnosakojiegzistirajuuposlovanjutakvihpreduzećanadomaćem, regionalnomiinostranomtržištukojeegzistirauglobalnomokruženju.

6. Ishodiučenja (stečenaznanja): Studentićebitiosposobljenizasamostalniradiradutimukojisebaviistraživanjemimikroekonomskomanalizomprivrednihsubjekatainjihovompozicijomnatržištusaosvrtomnaspecifičnostimikroekonomskeanalizeumalimisrednjimpreduzećima. Takođe, studentićeimatispecifičnaznanjaizupravljanjamalimisrednjimpreduzećima, tećebitiumogućnostidaimplementirajuznanjauprivredi.

7. Sadržaj predmeta I dio (Doc. dr Saša Petković) • KarakteristikeMSP. • Performansemalepreduzetničkefirmeuodnosunaklasičnomalopreduzeće. • OsnovnekarakteristikepreduzetničkogmenadžmentauMSP. • AnalizainternihieksternihfaktoraposlovanjaMSP. • SWOT analiza. PESTEL analiza. Sektorskaanaliza. • Analizafaktoraindividualneiagregatnetražnje. • Analizatržištadobavljača. • Analizakonkurencije. • Primjenamarketinginformacionogsistema(MIS) uMSP. • Mogućnostiprimjenemodernihinformaciono-komunikacionihtehnologijautržišnomkomuniciranjuMSP.

8. Sadržaj predmeta IIdio(prof. Dr Nikola Vukmirović) • SpecifičnekarakteristikemenadžmentauMSP. • Funkcijemenadžmentaumalompreduzeću. • ZnačajizboralokacijezarazličitetipoveMSP. • SpecifičnostimarketingauMSP. • TipoviistrukturatržištaMSP. • UticajmakroekonomskihkretanjanaMSP: kratkoročneidugoročneekonomskefluktuacije. • Upravljanjerizicimaiosiguranje. • IzradaiocjenainvesticionihelaboratauMSP. • PrirodapotrebnihfinansijskihsredstavazafunkcionisanjeMSP.

9. Sadržaj predmeta III dio (Prof. drVlade Milićević) • SadržinaistrukturafinansijskihizvještajaMSP. • Pravilafinansiranjaiimovinsko-finansijskipoložajMSP. • ProfitabilnostMSP. • AnalizaefekatafinansijskogleveridžaMSP. • RazmatranjamogućnostiigranicezaduživanjaMSP. • Problemiupravljanjatroškovimaiproblemiinternogizvještavanja.

10. Literatura • Berberović, Š.; Jelić, M. (2006). Menadžmentmalihisrednjihpreduzeća. BanjaLuka: Ekonomskifakultet, • Vukmirović, N. (2005). Savremeno preduzetništvo: nauka i vještina poslovnog uspjeha. Banja Luka: Ekonomski fakultet • Vukmirović, N. (2011). Specijalnaračunovodstva: modeliranjeračunovodstvenogsistemauzavisnostiodvrstedjelatnosti. Banja Luka: Ekonomski fakultet • Petković, S. (2010). Mala i srednja preduzeća u funkciji uspješnosti privređivanja (projektovano na Republiku Srpsku) – doktorska disertcija.BanjaLuka: Ekonomskifakultet. • Malinić, D.; Milićević, V.; Stevanović, N. (2012) Upravljačkoračunovodstvo. Beograd: Ekonomskifakultet. • JablanStefanović, R. (2009). Računovodstveniinformacionisistemi.Beograd:Ekonomskifakultet • Salvatore, D. (1989). Ekonomijazamenadžere. Zagreb: Mate • Siropolis N.C. (1990). Menadžment malog poduzeća. Zagreb: Mate • Dostić, M. (2004) .Menadžmentmalihisrednjihpreduzeća. Sarajevo:Ekonomskifakultet, • Mankiw, N.G. (2004). Principles of Economics, 3rd Edition. London: Harcourt College Publishers, (IzdanjeEkonomskogfakultetauBeogradu 2006. godinenasrpskomjeziku ISBN: 86-403-0754-7.)

11. Struktura ocjene • EvaluacijaradastudenataćesevršitipremavažećojOdlucionačinupraćenjaivalorizovanjaznanjastudenatauakademskoj 2011/2012. godini, shodnočlanu 4. Odluke (http://www.efbl.org/upload/dokumenti/odluka-o-valorizovanju-znanja-2011-12.pdf). • Upredispitneobavezeseubrajapismenipristupniradsaukupno 48% struktureocjene (od 0-48 poena). Obaveznoprisustvonastaviodminimum 80% prisustvapredavanjimaivježbamanosi 2% (2 poena). Nazavršnomispitukojinosimaksimalnihod 0-50% ocjene, odgovornapostavljenapitanjaćesevrednovatiod 0-40% auspješnaprezentacijapristupnogistraživačkogradasadodatnih 0-10% struktureocjene.

12. Istraživački projekat – pristupnirad Svakistudentćekodnastavnikakodkojegpolažeispitpredložitinazivtemeradaelektronskimputem. Kadatemabudeodobrena, studentpristupaizradirada, akonačnuverzijuradašaljeelektronskimputemnajkasnije10danaprijeispitnogrokanakojemćestudentpolagatiispit. Pristupniradmoradazadovoljiminimumkriterijanaučno-istraživačkograda, propisanihUputstvomzaizradustručnihinaučnihradovahttp://www.efbl.org/lat/ofakultetu/dokumenti. Preduslovzaizlazaknazavršniusmeniispitjeodobrenpristupniradodstraneodgovornihnastavnika.

13. Istraživački projekat – pristupnirad Pristupniradmoraimatijasnodefinisane: • problemipredmetistraživanja, • ciljistraživanja, • definisanehipoteze, • zavisneinezavisnevarijable, • opisanuprimijenjenumetodologijuistraživanja, • očekivanerezultateistraživanja, • pregledlitetrature, • akoseradiioempirijskomistraživanjuopisanmetod, uzorakirezultateistraživanjasadiskusijom, • koncizanzaključakukojemsepostavljenehipotezepotvrđujuiliodbacuju, kaoitehničkiobrađentekstpremaUputstvu.

14. Istraživački projekat – pristupnirad Radtrebadasadržiizmeđu 8,500 i 10,000 riječiilido 60,000 računajućipraznine, Times New Roman, justified, font 12, spacing 1,5) uključujućisažetak, uvod, tabele, slike, spisakliteratureianekssapodacimaizempirijskogistraživanja, akotakvoistraživanjebudesastavnidiorada.

15. 1A. dio Mala isrednjapreduzeća – karakteristike, prednosti i nedostaci

16. Teško je ocijenitikada je nastaloprvopreduzeće, alisasigurnošćumožemotvrditidasuprvekonture malih preduzećakojepoznajemo u današnjemobliku, počeleda se javljajusaprvimzakonimakojisuštitilipreduzetnike. U 18. vijekup.n.e. vavilonskikraljHamurabije (1728-1686 p.n.e.) je izdaozakoniksa tri stotinezakonakojištitepotrošačei male preduzetnike, posebnoodprevare. Slika 1. Hamurabijevzakonik

17. Najstarije porodično preduzeće Slika 2. Hotel Hoshi Ryokan Najstarijakompanijanasvijetu (kojaidanaspostoji) je Hoshi RyokanizJapana. Osnovana je 718. godine, a danasnjomeupravlja 46. generacijaiste

18. Skup određenih poslovnih aktivnosti, kojima se zadovoljavaju potrebe vlasnika biznisa, odnosno uloženog kapitala, zaposlenih i društva, predstavlja biznis. „Može biti formiran kao: preduzeće, farma, banka, agencija, radnja; osiguravajuća, zdravstvena, obrazovna, kulturološka ili druga organizacija“(Božić, 1996, p. 11). Pod biznisom se podrazumijeva i obavljanje drugih radnih aktivnosti, kao što su poslovi: -individualnih poljoprivrednih proizvođača, - rentanje zgrada, zemljišta, mašina i opreme, - turizma u domaćoj radinosti, konsaltinga, itd. Biznis - preduzeće

19. Biznis jemnogoširipojamodvođenjabiznisa u formipreduzeća.Postoji nekoliko definicija preduzeća. “Preduzeće je organizacionipojavnioblikekonomije, kojikaoekonomski (poslovni) sistem, krozsvojeposlovanjeirazvoj, realizuješirokspektarrazličitihekonomskih, aliineekonomskihinteresa, odpojedinačnih, do najšireobuhvaćenihopštihdruštvenih, tj. javnihinteresa” (Nikolićiostali 1996, p. 5).

20. Preduzeće, bez obzira na broj zaposlenih ili djelatnost ima: Vlasnika (upravu, menadžment) Cilj poslovanja Imovinu (obaveze) Organizaciju Prihode i rashode (tok gotovine ili “cash flow”) ⇒Obavlja poslovnu i finansijku djelatnost

21. Ciljevi preduzeća – definisani su rezultatima koje preduzeće namjerava postići i usmjeriti svoje buduće napore Glavni cilj: maksimalizirati profit i bogatstvo preduzeća u dugom roku Dodatni ciljevi: dugoročna stabilnost, obezbjeđenje solventnosti, dobri međuljudski odnosi i kvalitet radnika, inovacije, smanjenje troškova, zaštita životne sredine i dr.

22. Preduzeće, kao sistem, čine međusobno povezani elementi nižeg reda (podsistemi). Preduzeće se posmatra kao: organizacioni sistem otvoren sistem složen sistem

23. Podsistemi u preduzeću u zavisnosti od veličine preduzeća i djelatnosti Npr. u poslovnom sistemu preduzeća mogu postojati sljedeći podsistemi (u zavisnosti od veličine preduzeća i vrste djelatnosti): • IT- Istraživanje tržišnih potreba za proizvodom, • R- razvoj prototipa budućeg proizvoda, • K- konstruisanje proizvoda, • P- planiranje i priprema proizvodnje, • N- nabavka sirovina i opreme za izradu proizvoda, • TR - spoljni i unutrašnji transport materijala i opreme,

24. M- magacin za sirovine i opremu, • TE - tehnologija obrade dijelova i montaže proizvoda, • QS - upravljanje i obezbjeđenje kvaliteta proizvoda, • D- prodaja i distribucija dijelova i proizvoda, • U- ugradnja ili montaža proizvoda na mjesto korišćenja,

25. S- servisiranje ili održavanje proizvoda kod kupca ili korisnika, • RU - rukovođenje, • PK - pravni i kadrovski poslovi, • F- finansije, • OI - obezbjeđenje ili sigurnost imovine

26. Kriterijumi podјele preduzeća su: I. osobine transformacionog procesa (proizvodna i uslužna) II. veličina preduzeća (mala, srednja i velika) III. pravni oblik preduzeća (ortačko društvo, komanditno društvo, d.o.o., a.d. i javna preduzeća)

27. Mala i srednja preduzeća (MSP) nemaju sve podsisteme kao i velika preduzeća. Broj podsistema u MSP zavisi od: ⇦ Broja zaposlenih ⇦Vrste djelatnosti ⇦Širine poslovnog asortimana ⇦Ciljanog tržišta (lokalno, regionalno, globalno) ⇦Organizacione strukture preduzeća ⇦Pravne forme preduzeća

28. Definicijamikro, malih isrednjihpreduzeća (MSP) Ne postoji jedinstvena definicija MSP Zašto? Zbog raznihfaktora, kaoštosugeografskapovršina, brojstanovnika, društvenibrutoproizvod, nacionalnidohodak per capita, društveno–političkouređenjezemlje Prvenstveno, kao preduzeća koja su fleksibilna i koja zahtijevaju manja finansijska ulaganja u odnosu na velika preduzeća za finansiranje tekućih i razvojnih potreba, zatim kao generatori novih radnih mjesta kroz samozapošljavanje i zapošljavanje produkovano rastom i razvojem, MSP su posljednjih tri do četiri dekade, subjekat koji je u centru pažnje vlada razvijenih zemalja.

29. Zbog svojih očiglednih prednosti, postaju i subjekat raznih vidova podrške od strane država koje su preopoznale ulogu MSP, ali ne kao pandan velikim preduzećima, već naprotiv, kao vezivni elemenat sa velikim preduzećima sa kojima treba da uspostave zdravu privrednu strukturu, privrednu strukturu kooperacije, radije nego konfrontacije.

30. Interesza MSP Akademski interes za mala preduzeća je relativno skorijeg datuma (Shepherd i Wiklund, 2005). Jedan od suštinskih razloga uvođenja sistematske podrške uspostavljanja i rasta i razvoja MSP u razvijenim zemljama je bilo rješavanjeproblema nezaposlenosti. Kooperacijom između MSP i velikih preduzeća umjesto konfrontacijom, u posljednje tri dekade uspostavlja se sasvim nova privredna struktura, gdje gotovo 99% i više preduzeća u razvijenim državama svijeta čine MSP (EU, SAD, Japan).

31. Razvijenezemlje, zahvaljujućiposebnomalombiznisu, ostvarujupretežandiosvoguspješnogekonomskogidruštvenograzvoja. Nešto više od 2/3 zaposlenih (66,9%) iz EU-27 poslovnog nefinansijskog sektora zaposleno je u MSP u 2010. godini u ukupno 20,796,192 MSP ili 98,9% od ukupnog broja preduzeća, doprinoseći bruto dodatnoj vrijednosti u iznosu od 58,4% ukupne bruto vrijednosti (Report on EU Small and Medium sized Enterprises 2010/2011, 2011).

32. U izvještaju Report on EU Small and Medium sized Enterprises 2010/2011 Rotterdam, Cambridge, 2011 ) navedene su sljedeće činjenice:

33. Ovo se može objasniti sljedećim činjenicama: male firme se lakše prilagođavaju zahtjevima tržišta; ostvaruju veću profitabilnost u odnosu na velike firme u relativnom smislu; uspješnije prevazilaze nastale poremećaje u okruženju; mogu uspješno raditi i sa relativno malim obimom uloženog kapitala; relativno jednostavno ulaze i izlaze iz određenih privrednih grana; vrlo često su u rukama članova šire i uže porodice i snažno su zainteresovana za opstanak, rast i razvoj biznisa u nekoj od pravno dostupnih formi, a najčešće u formi preduzeća, tj. privrednog društva. u njima se smanjuje rizik neuspješnog poslovanja i rada sa gubitkom.

34. MSP u Republici Srpskoj • Prema podacima Poreske uprave u Republici Srpskoj u 2009. godini je poslovalo 14.321 preduzeća od čega je 14.266 ili 99,62% MSP. • U strukturi MSP najveći broj čine mikro preduzeća 12.049 ili 84,14%, zatim mala preduzeća 1.805 ili 12,60% dok broj srednjih preduzeća iznosi 412 ili 2,88%. • Prema strukturi djelatnosti najveći broj MSP je i dalje u oblasti trgovine na veliko i malo 42,18% i u sektoru prerađivačke industrije 20,31%. • Prema regionalnoj zastupljenosti najveći broj MSP je u privrednim područjima Banja Luka 46,96% i Bijeljina 16,56%. (Analiza stanja u oblasti MSP u 2009. godini, 2010, p. 7).

35. MSP u Republici Srpskoj

37. Što se tiče definisanja preduzeća prema veličini u Bosni i Hercegovini, MSP se različito tretiraju kako u Republici Srpskoj (npr. postoje dva zakona koja su kontradiktorna jer na različit način definišu preduzeća po veličini, a to su Zakon o podsticanju razvoja MSP i Zakon o računovodstvu i reviziji) tako i u Federaciji BiH, te smo u situaciji da na nivou zajedničke države nemamo međusobno usklađenu zakonsku regulativu koja tretira MSP, niti je ta regulativa usklađena sa evropskom pravnom praksom.

39. Karakteristike MSP Malo preduzeće osniva pojedinac ili nekoliko partnera, koji su istovremeno i menadžeri i vlasnici preduzeća. Onisamostalno donose ključne poslovne odluke. Vlasnik–menadžer malog preduzeća se nalazi u bliskim, ličnim kontaktima sa saradnicima, dobavljačima, kupcima, finansijskim institucijama, kao i svim pojedincima i grupama koje su preko svoje aktivnosti povezane sa preduzećem.

40. Najveći broj malih preduzeća se osniva i posluje u oblasti maloprodaje, velikoprodaje i u sektoru usluga, ali značajno mjesto zauzimaju i u proizvodnji proizvoda visokospecijalizovane tražnje, kao što su: određene vrste preciznih instrumenata, specijalizovane mašine, hirurška oprema, kao i u proizvodnji proizvoda koji zahtijevaju brza i česta prilagođavanja, kao npr. modna industrija.

41. Osnovna obilježja malih preduzeća Prema ekonomskoj teoriji (Dickey, 1992, p. 863), mala preduzeća su pogodna u djelatnostima: gdje je oprema djeljiva i prilagodljiva gdje zbog geografske disperzije tržišta sirovina ili gotovih proizvoda nije moguće koristiti ekonomiju obima zbog visokih transportnih troškova, i sl. gdje se proizvodi po porudžbini ili kada se traže razni varijeteti ili visoko diferencirani proizvodi kada se zbog tehnoloških uslova često mijenjaju načini rada ili kada se često mijenja tražnja (modni artikli) gdje obim proizvodnje fluktuira u vremenu, gdje su snabdijevanja bitnim sirovinama i potencijalno tržište za plasman gotovih proizvoda relativno ograničeno.

42. Slabosti malih preduzeća Ako posmatramo zajedničke atribute MSP, ne ističući njihove slabosti, sa ekonomskog i upravljačkog stanovišta, značajno je navesti da se brojne poslovne funkcije ne mogu toliko specijalizirati, kako se to čini u velikim preduzećima (Berberović, Jelić, 2005). manja efikasnost u odnosu na velika preduzeća zavisnost od znanja i ličnih osobina vlasnika nema podjele rada i specijalizacije visok tržišni rizik problem pribavljanja finasijskih sredstava ...

43. Osnovna obilježja srednjih preduzeća Za razliku od malih preduzeća, koje karakteriše relativno niska specijalizacija funkcija, preduzeću srednje veličine koje je uglavnom hijerarhijski strukturirano, svojstvena je specijalizacija poslova, koja se obavlja po tzv. funkcionalnom principu. Komparativne prednosti preduzeća srednje veličine u odnosu na velika preduzeća dolaze do izražaja u zadovoljavanju: visokospecijalizovane tražnje, obavljanju katering poslova, proizvodnji za tržišta, koja karakterišu brza i česta prilagođavanja, gdje preduzeća ove veličine mogu da ostvare značajne ekonomije obima.

44. Osim toga, prednosti ekonomije obima preduzeća srednje veličine mogu da ostvare i u slučajevima kada snabdijevaju nekoliko velikih firmi istim proizvodom. Prema tome, fleksibilnost, konkurentnost u granama u kojima je brzina i sposobnost prilagođavanja bitan uslov efikasnosti i manja zavisnost od propagande i publiciteta predstavljaju osnovne komparativne prednosti za preduzeća srednje veličine (Nikolić i ostali, 1996, p. 98).

47. PerformansemalepreduzetničkefirmeuodnosunaklasičnomalopreduzećePerformansemalepreduzetničkefirmeuodnosunaklasičnomalopreduzeće ⇝ Vrlo često autori danas poistovjećuju preduzetništvo sa MSP i sa individualnim vlasništvom nad preduzećima, što može, ali i ne mora biti slučaj. ⇜ Nije svako MSP istovremeno i preduzetničko, niti je svaki vlasnik preduzeća preduzetnik.

48. Preduzetničko malo preduzeće je ono koje uz zadovoljavanje uočenih i stvorenih potreba iprilika, stvaranjem novih vrijednosti u očima kupaca, doživljava dramatične promjene u vlastitom rastu i razvoju, i po pravilu ispoljava eksponencijalni rast i razvoj, mjeren povećanjem investicija, otvaranjemnovih radnih mjesta i rastomprofita.

49. Pojampreduzetnikaipreduzetništva Termin „preduzetnik“ jeoriginalnafrancuskariječ – entreprendre – štoznačipreduzeti. Preduzetnikjeosobakojapomjeraekonomskeresurseizzoneniskeuzonuvišeproduktivnostiidobiti(Say, 1855). JozefŠumpeterjepisaodajefunkcijapreduzetnikadareformišeilirevolucionarizujeobrasceproizvodnje(Schumpeter, 1934). Onitoradeeksploatacijominovacija, ilivišegeneralno, mogućnostimaneisprobanetehnologijezaproizvodnjunovihproizvodailiproizvodnjustarih, alinanovinačin, otvarajućimogućnostinovihizlazazaproizvode, reorganizujućiindustriju, preduzetnikkreiravrijednostkrozinovaciju. Preduzetnik Različitostdefinicija

50. Preduzetništvo - pojam Preduzetništvo se može prepoznati i u velikim preduzećima, bankama, bolnicama, univerzitetima, nevladinim organizacijama, u javno–privatnom partnerstvu u formi tzv. intrapreduzetništva. • Terminpreduzetništvoje „iskovan“ početkom 20. vijeka kaoaktivnostikojesprovodepreduzetnici. • Inovacija podrazumijeva ne samo nova tehničko–tehnološka rješenja, već i novi način korišćenja postojećih resursa, davanje resursima „ekonomske“ vrijednosti i što je najbitnije, davanje vrijednosti korisnicima proizvoda i usluga na način na koji je oni prihvataju, tj. percipiraju