Uniwersalna Klasyfikacja Dziesiętna we współczesnych bibliotekach

1. Uniwersalna Klasyfikacja Dziesiętna we współczesnych bibliotekach Mickiewicz Elżbieta Biblioteka Politechniki Białostockiej 22 marzec 2012 Podlaskie Forum Bibliotekarzy

2. Każdy system klasyfikacji piśmiennictwa jest odbiciem aktualnego stanu nauki, klasyfikacji nauki, metodologii poszczególnych nauk, a przede wszystkim dyscyplin nauk wykładanych na uczelniach

3. Uniwersalna Klasyfikacja Dziesiętna UKD służy do opracowania rzeczowego zbiorów bibliotecznych. Podstawowy cel opracowania rzeczowego: - przedstawienie zbiorów od strony ich zawartości treściowej. Zadaniem tego rodzaju opracowania jest odzwierciedlenie informacji, jakie niesie dane dzieło, określenie jego dziedziny, nazwanie tematów, przedstawienie poruszanych w nim zagadnień.

4. Opracowanie księgozbioru Opracowanie alfabetyczne, formalne, czy katalogi alfabetyczne mogą wypełnić tylko część potrzeb czytelników. Nie są odpowiednie dla poszukiwań rzeczowych, tematycznych. Wielu czytelników zwraca się do bibliotek nie dla uzyskania konkretnych tytułów lecz książek z określonych dziedzin wiedzy i o określonej problematyce.

5. Języki informacyjno-wyszukiwawcze Pomocą w poszukiwaniach rzeczowych służą języki informacyjno-wyszukiwawcze, które tak jak sama nazwa wskazuje spełniają dwa zasadnicze cele: - opisują informację zawartą w pewnym zbiorze i - umożliwiają penetrację tego zbioru czyli w praktyce przeszukiwanie piśmiennictwa.

6. Język informacyjno-wyszukiwawczy Sztuczny, czyli celowo przez kogoś zbudowany system językowy, składający się z określonego zbioru znaków i reguł posługiwania się nimi, specjalizujący się w opisywaniu cech treściowych i formalnych dokumentów oraz umożliwianiu wyszukiwania dokumentów o określonych cechach na podstawie uprzednio przygotowanych charakterystyk • Sosińska-Kalata Barbara: Podręcznik UKD dla bibliotekarzy i pracowników informacji. – Warszawa 1995.

7. Uniwersalna Klasyfikacja Dziesiętna Jednym z języków informacyjno- wyszukiwawczych jest Uniwersalna Klasyfikacja Dziesiętna. Jest ona językiem -uniwersalnym, -o strukturze klasyfikacji, -wykorzystującym system dziesiętny. Fakt, że UKD jest językiem uniwersalnym oznacza, że ma międzynarodowy i powszechny zasięg, jest czytelna w międzynarodowej wymianie informacji, a jej zakres dziedzinowy jest nieograniczony.

8. KLASYFIKACJA To podział logiczny czyli: - podział pewnego zbioru elementów na podzbiory, nazywane członami lub klasami podziału, skupiające elementy mające jedną lub kilka wspólnych cech. Aby podział był poprawny, musi spełniać dwa warunki: 1. podziałem musi być objęta całość dzielonego zbioru, 2. każdy element musi być przyporządkowany jednej i tylko jednej klasie podziału Jeśli w obrębie klas wyróżnia się jeszcze podklasy, uzyskujemy podział hierarchiczny

9. DZIESIĘTNA Stosuje zasadę podziału dziesiętnego: - rozbicie całości piśmiennictwa na 10 głównych, równorzędnych klas – działów pierwszego stopnia Każdy z tych działów ulega dalszemu podziałowi – również na 10, te z kolei dzieli się sukcesywnie na 10 działów kolejnego stopnia, aż do wyczerpania podstaw klasyfikacji - przejrzyste oznaczenie nadrzędności, współrzędności i podrzędności podziałów Podział dziesiętny rządzi budową wszystkich rodzajów symboli UKD, a więc także symboli pomocniczych

10. Podział dziesiętny • 0 Dział ogólny • Filozofia. Psychologia • Religia. Teologia • Nauki społeczne. Prawo. Administracja • Matematyka. Nauki przyrodnicze • Nauki stosowane. Medycyna. Nauki techniczne. Rolnictwo • Sztuka. Rozrywki. Sport • Językoznawstwo. Nauka o literaturze. Literatura piękna • Archeologia. Prehistoria. Geografia. Biografie. Historia

11. Podział dziesiętny 30 Metodologia i metody nauk społecznych ogólnie • Statystyka. Demografia. Socjologia • Nauki polityczne. Polityka • Nauki ekonomiczne. Gospodarka. Ekonomia • Nauki prawne. Prawo • Administracja publiczna. Wojskowość • Opieka społeczna. Mieszkania. Ubezpieczenia • Oświata. Pedagogika. Wychowanie • (wolny) • Etnologia. Etnografia

12. Podział dziesiętny • Nauki stosowane. Medycyna. Nauki techniczne. Rolnictwo • Inżynieria. Technika w ogólności • Ogólna budowa maszyn. Technika jądrowa. Elektrotechnika. Technologia mechaniczna • 621.3 Elektrotechnika • 621.39 Technika telekomunikacji. Teleelektryka • 621.396 Radiokomunikacja • 621.396.7 Stacje nadawcze i odbiorcze

13. Podział dziesiętny • Nauki społeczne • Statystyka. Demografia. Socjologia • Socjologia • 316.4 Procesy społeczne. Dynamika społeczna • 316.42 Zmiana społeczna w społeczeństwach globalnych. Rozwój społeczny • 316.422 Reforma. Transformacja. Innowacje. Modernizacja • 316.422.6 Regres. Upadek

14. Podział dziesiętny

15. UKD Jako klasyfikacja piśmiennictwa pełni dwie podstawowe role: - rolę systemu organizacji zbiorów bibliotecznych oraz - rolę narzędzia wyszukiwania i przeglądania zawartości według klas tematycznych Ma charakter narzędzia wielofunkcyjnego: - W wersji uproszczonej wykorzystywana jest do organizacji zbiorów bibliotecznych na półkach. - W wersjach o różnym stopniu szczegółowości - znajduje zastosowanie w bibliografiach i katalogach systematycznych. Ostanie lata dowiodły jej wysokiej użyteczności jako narzędzia rzeczowego wyszukiwania informacji w zautomatyzowanych systemach informacyjno-wyszukiwawczych w katalogowych systemach online

16. UKD na świecie • UKD używana jest w 125 krajach • Tłumaczenia UKD w 39 językach • 1993 r. UKD Master Reference File (wersja w języku angielskim) • 2007 r. UKD MRF - zawiera 67600 symboli

17. UKD na świecie

18. UKD Master Reference File w BSI

19. UKD w Polsce Do lat dziewięćdziesiątych pozycja UKD w polskich bibliotekach była niezachwiana. Sytuacja zmieniła się wraz z wprowadzaniem do bibliotek automatyzacji. Biblioteki stanęły przed decyzją wyboru języka informacyjno-wyszukiwawczego. Oczywiste stało się stosowanie języka opartego na słownictwie naturalnym: języka haseł przedmiotowych, rzadziej języka deskryptorowego lub języka słów kluczowych. UKD dla niektórych stawała się balastem

20. UKD w Polsce Lata 90-te w Polsce to odejście wielu bibliotek od UKD, z powodu opinii o : - anachroniczności, - nieprzystawalności do współczesnej wiedzy - nieprzydatności w systemach skomputeryzowanych Był to niewątpliwie skutek zbieżności dwu faktów: - automatyzacji katalogów i - opublikowania nowych tablic UKD, uwzględniających gruntowne rewizje. Krytykowana od lat za powolność aktualizacji i nienadążanie za rozwojem nauk, została odrzucona właśnie jako język zbyt szybko i zbyt radykalnie się zmieniający

21. UKD w Polsce • Praktycznie nie istnieje wyszukiwanie według UKD, nawet jeżeli są indeksy UKD do przeglądania to tylko według samego symbolu • Akademia Techniczno-Humanistyczna w Bielsku-Białej – szukanie według symboli UKD i przez słowa z odpowiedników słownych symboli UKD • Politechnika Śląska – wyszukiwanie według UKD przez słowa i przez symbole UKD • Politechnika Krakowska – wyszukiwanie według haseł tezaurusa opartego na UKD i według symboli UKD • Pozostałe biblioteki oferujące indeksy UKD do przeglądania i wyszukiwania, pozostają przy samych symbolach UKD. Zdarza się także, że do symboli UKD dopisywane są odpowiedniki słowne symboli ale kolejność szukania jest od symbolu cyfrowego.

22. Akademia Techniczno-Humanistyczna w Bielsku-Białej • Przykład wyszukiwania według symbolu UKD

23. Politechnika Śląska

24. Politechnika Warszawska

25. Książnica Podlaska

26. BIBLIOTEKA PEDAGOGICZNA CEN

27. UKD w Polsce Większość polskich bibliotek technicznych przed skomputeryzowaniem stosowała UKD. Wprowadzając systemy komputerowe musiały zdecydować o sposobie opracowania rzeczowego w nowej technologii. Większość dużych bibliotek technicznych pozostało przy UKD. Zmiana języka indeksowania wiązałaby się z potrzebą "przeindeksowania" całych katalogów ponieważ większa część ich kolekcji była sklasyfikowana przy użyciu symboli UKD.

28. UKD Oczekiwania wobec nowoczesnych systemów bibliotecznych, wykorzystujących UKD do organizacji i wyszukiwania informacji to: - zapewnienie wyrażania pytań wyszukiwawczych w języku naturalnym Polskie projekty spełniające to oczekiwanie: • - katalog online Biblioteki Politechniki Białostockiej (wyszukiwanie zarówno za pomocą symboli UKD jak i powiązanych z nimi haseł przedmiotowych) • - katalog online Biblioteki Głównej Politechniki Krakowskiej oraz współpracujących z nią bibliotek politechnicznych (wykorzystuje UKD sprzężoną z tezaurusem) – nie jest obecnie kontynuowany

29. Politechnika Krakowska

30. Politechnika Krakowska

31. Argumenty przemawiające za pozostaniu przy UKD w Bibliotece Politechniki Białostockiej • Jedynym językiem opracowania rzeczowego zbiorów Biblioteki Politechniki Białostockiej jest UKD, co ma duże znaczenie przy retrokonwersji zbiorów, • katalog kartkowybył na bieżąco reklasyfikowanyi uzupełniany, a tym samym stał się nieocenionym źródłem do powiększenia bazy komputerowej, • UKDzapewnia szczegółowe indeksowanie dokumentów z zakresu nauk ścisłych, • w opinii wielu bibliotekarzy UKDjest narzędziem o dużym potencjale, w dodatku stale rozwijającym się, • system ALEPH, pozwala dowolnie definiować zawartość pól rekordu bibliograficznego.

32. UKD w USMARC • Należało rozwiązać problem dostosowania zapisu symboli UKD do wymagań formatu USMARC. • Jedynym polem umożliwiającym wprowadzenie symbolu prostego, złożonego czy też ciągu symboli było niepowtarzalne wówczas pole „080”.

33. Zdanie UKD w polu 080 • Przykład z bazy

34. UKD w USMARC „Jeżeli symbole UKD są wprowadzane do jednego pola rekordu, wyszukiwanie nie jest łatwe, należałoby podzielić symbole rozwinięte i złożone, odrębnie je wprowadzić do podpól lub pól powtarzalnych.” – napisała prof.Barbara Sosińska-Kalata na VI Warsztatach JHP BN i UKD w 2004 r.

35. UKD w USMARC Wpisane do pola 080 zdanie UKD mające postać symbolu rozwiniętego lub złożonego nie mogło stanowić elementu wyszukiwania informacji. System mógł wyszukiwać tylko od pierwszego symbolu, dalsze natomiast symbole, zamieszczone po „: „ lub znaku „+”, były dla systemu niewidoczne, nie mogły więc być elementem wyszukiwania.

36. Pierwsze rozwiązanie z kartoteką UKD • Dodanie do formularza rekordu bibliograficznego oddzielnego pola o nazwie „UKD” • Rozdzielenie symboli złożonych, łączonych znakami +, :, / - każdy symbol wpisywany jest oddzielnie, powtarzając pole UKD • Rozdzielenie symbolu UKD i jego odpowiednika słownego na dwa podpola • Dodanie do każdego symbolu UKD w kartotece UKD funkcję odsyłaczy, które odsyłają do haseł indeksowych utworzonych z odpowiedników słownych symboli UKD

37. Pola w rekordzie bibliograficznym

38. Zapis klasyfikacji w polu 080 oraz polach UKD

39. Struktura pola „UKD” w rekordzie bibliograficznym w USMARC $$a – zapis symbolu UKD $$b – zapis odpowiednika słownego Np.: $$a 510.6 $$b Logika matematyczna

40. Zapis pionowy pola 080 i pola UKD

41. Kartoteka UKD W pierwszej, tekstowej wersji systemu ALEPH 300, kartoteka UKD powstawała z zapisów w rekordzie bibliograficznym i pełniła tylko funkcję kartoteki wzorcowej. W momencie wdrożenia nowej wersji systemu ALEPH 500 pojawiła się możliwość pełnej obsługi kartoteki wzorcowej UKD

42. Kartoteka wzorcowa UKD w ALEPH 500 • Nie zmieniło się pole 080 i pola UKD w rekordzie bibliograficznym • Zmieniła się filozofia tworzenia kartoteki: - kartotekę można było tworzyć niezależnie od rekordu bibliograficznego - wypełniając rekord bibliograficzny pobiera się z KHW, utworzony wcześniej symbol UKD

43. Kartoteka haseł wzorcowych (KHW) Tworzona jest w celu ujednolicenia haseł w danym języku. Umożliwia realizację następujących celów: - pomaga osobie katalogującej ustalić właściwą formę różnego typu haseł, - usprawnia wyszukiwanie w katalogach online, - umożliwia wymianę rekordów między bibliotekami. Wszystkie hasła ujednolicone wprowadzane są tylko raz do KHW i używane w rekordach bibliograficznych (pobierane do rekordów)

44. Format MARC21 do klasyfikacji

45. Biblioteki utrzymujące KHW UKD MDT [Mazinarodni desetinne trideni] czeskie tłumaczenie pliku MRF http://aip.nkp.cz/mdt/ Biblioteka Techniczna w Hajfie w Izraelu (The Technion Library – Israel Institute ofTechnology) http://library.technion.ac.il/ NEBIS - baza sieci bibliotek i ośrodków informacji w Szwajcarii http://www.nebis.ch/

46. Baza Biblioteki Technicznej w Hajfie

47. Plik MRF w Bibliotece Narodowej Czech

48. NEBIS - baza sieci bibliotek i ośrodków informacji w Szwajcarii

49. NEBIS - baza sieci bibliotek i ośrodków informacji w Szwajcarii

50. Struktura rekordu hasła wzorcowego UKD • format MARC 21 do klasyfikacji danych • wybrane pola: 153 z podpolami „a” symbol cyfrowy „h” odpowiednik słowny 453 hasło indeksowe, powstałe z odpowiednika słownego 553 terminy związane z danym symbolem UKD