Download
1 / 22
220 likes | 440 Views
2.4 Qarğıdalı bitkisinin sürmə xəstəlikləri və onlarla mübarizə. Qarğıdalının toz sürməsi - Sorosporium reilianum (Kuehn) McAlp. Təsnifatda yeri: Fungi və ya Mycota aləmi, Basidiomycota şöbəsi, Ustilaginomycetes sinfi, Ustilaginales sırası, Ustilaginaceae fəsiləsi, Sorosporium cinsi.
E N D
2.4 Qarğıdalı bitkisinin sürmə xəstəlikləri və onlarla mübarizə • Qarğıdalının toz sürməsi - Sorosporium reilianum (Kuehn) McAlp. Təsnifatda yeri: Fungi və ya Mycota aləmi, Basidiomycota şöbəsi, Ustilaginomycetes sinfi, Ustilaginales sırası, Ustilaginaceae fəsiləsi, Sorosporium cinsi. Biolojiqrupu: Biotrof
Patogeninmorfologiyavəbiologiyası. Tozsürməqarğıdalınınhamaşçiçəklərini, süpürgəvəqıcalarınıyoluxur. Sirayətlənənsüpürgələrqaratozlanankütləyə, qıcalarqarakonusşəkillisporkütləsinəçevrilir. Sporlarqarğıdalınınlifləriarasındayetişməyəqədərsaxlanılırlar. Yoluxmuşbitkilərböyümədənqalır, çoxkollanırlar, adətəncırtdanlaşırlar. Xəstəliktörədicinininfeksiyamənbəyiuzunmüddəttorpaqdasaxlanılanteliosporlardır. Teliosporlareynizamandadənciklərinsəthindədəqalaraqinfeksiyamənbəyikimiiştirakedirlər. Onlarşarvəyaellepsşəkilli, kiçiktikanlıdır. Qışlamadansonrateliosporlardikariotikmitseləcücərirlər. Qarğıdalınıncücərtiləribitkinininkişafınınerkənmərhələsindəpatogenəhəssasdırlar. Dikariotikmitselcücərtiyədaxilolur. Tədricəngövdəüzrəhərəkətedərəkqıcavəsüpürgəyəçatırvəonlarısürməyumaqlarınaçevirir. Sporlaryetişdikdənsonrasürmətopasındanüzülürlər, torpağaçökürlərvəyaqıcalara, dənciklərədüşürlər. XəstəliyintörədicisiilkdəfəMisirdəsorqoüzərindətapılmış, sonraİtaliyadaqarğıdalıdaaşkaredildikdənsonratəsviredilmişdir. Ölkəmizdəqarğıdalınıntozsürməsininyayılmasıhaqqındadaədəbiyyatməlumatlarımövcuddur.
Yayılması. Tozsürmə-qarğıdalıbecəriləncənubrayonlardayayılmışdır. Kuban, ŞimaliOsetiya, Stavropoldiyarıəkinlərindəsürətliinkişafıqeydəalınmışdır. ƏdəbiyyatməlumatlarınagörəMoldovadaxəstəliyinyayılması 1980-1990-cıillərdə 1,6-30% təşkiletmişdir. Buxəstəlikdünyaüzrəqarğıdalıəkinlərinin 23%-nitəşkiledənABŞəkinlərində, Braziliya, Hindistan, Argentinakimiəsasqarğıdalıbecərilənölkələrdətez-tezkütləvisurətdəinkişafedir. Qarğıdalınıntozsürməxəstəliyiuzunillərdirki, ölkəmizinqarğıdalıplantasiyalarındadagenişyayılmışvəciddiziyanvurur. XəstəlikxüsusiləyayaylarınisbətənmülayimkeçənŞəki-Zaqatala, Quba-Xaçmaz, Gəncə-Qazax, eləcədədağlıqvədağətəyirayonlardayayılmışdır. Ekologiyası. Tozsürməxəstəliyitörədicisininekoloji-coğrafipopul-yasiyalarıpatogenliyinəvəhidrotermikiamillərətələbatınagörəfərqlənirlər. Yoluxmadərəcəsibirçoxhallardaqarğıdalınınsəpinmüddətindənasılıdır. Optimalsəpinmüddətlərindəxəstəliyininkişafıgecsəpinlərənisbətən 3-4 dəfəkiçikdir. Göbələkəsasənyüksəktemperaturşəraitindəyoluxmaverir. Xəstəliyininkişafıüçünoptimaltemperatur 28-300C-dir, lakinyayaylarındaarabirdüşənyağışlarpatogenindahaşiddətliinkişafınamünbitşəraityaradır. Bunagörədəxəstəlikcənubrayonlarıüçünxarakterikdir. Xəstəliktörədici 4-5 ilmüddətindəhəyatiliyinisaxlayabilir.
Təsərrüfatəhəmiyyəti: Qarğıdalıəkinləriardıcıleynisahələrdəolduqdaxəstəliyinzərəriartır. Bitkininistehsalatəkinlərindəyoluxma 10-25% olduqda, məhsulitkisi 1,1-40% təşkiledir. Xəstəlikgizliinkişafedərəkdüzünəvədolayıitkilərəsəbəbolur. Mübarizətədbirləri. Yüksəkaqrotexnika, növbəliəkinəəməledilməsixəstəlikləmübarizədəəsasvasitələrdəndir. Optimalmüddətlərdəsəpinaparılmasızəruridir. Eynisahəyəqarğıdalının 3-4 ildənsonraqaytarılmasıməsləhətgörülür. Adətəntoxumlarındərmanlanmasıbitkiləriqismənxəstəlikdənazadedir. Sonillərölkəmizinpestisidbazarınadaxilolan 50%-lipentatiurami.t.- 2 kq/t, 75%-livitavaks 200 i.t. – 2,5 kq/t, 19,5%-libaytanuniversali.t. – 3 kq/tvəs. kimipreparatlaryüksəksəmərəlilikgöstərir.
Qarğıdalının qovuqlu sürməsi - Ustilago zeae (Beckm.) Ung. Təsnifatdayeri: Fungi vəyaMycotaaləmi, Basidiomycotaşöbəsi, Ustilaginomycetessinfi, Ustilaginalessırası, Ustilaginaceaefəsiləsi, Ustilagocinsi. Sinonimi: U.maydis (DC.) Cda. Biolojiqrupu: Biotrof
Patogeninmorfologiyavəbiologiyası. Qarğıdalınınqovuqlusürməsibitkininbütünhissələrində, ənçoxuisəgövdəvəqıcalardapatolojitörəmələr (hall, şişlər) əmələgətirir. Adətənbirincitörəmələr, qovuqlar, kök boğazında, sonrayarpaqvəgövdələrdə, dahasonrasüpürgəvəqıcalardaformalaşırlar. Yarpaqlaryoluxanzamanqovuqlarştrixliqırışlarqrupuşəklindəmüşahidəolunur. Süpürgələrdəayrı-ayrıçiçəkləryoluxurlarvəkiçikölçülükisəşəkilliqovuqlarəmələgətirirlər. Gövdəvəqıcalardairitörəmələr- qovuqlarformalaşırlar. Beləqovuq-larındiametribəzən 30 sm-əçatır. Törəmələrdə-qovuqlardagöbələyinteliosporlarıformalaşırlar. 1 sm3qovuqtoxumasında 370 mln. sporəmələgələbilir. Teliosporlarşarşəkilli, tünd-qəhvəyi, 8-15 x 7-10 mkmölçülükiçiktikanlıdır. Onlarcücərirlərvəbuzamandikariotikmitselvəyasporidiəmələgətirirlər. Qovuqlarınəmələgəlməsitəxminənikihəftəmüddətindəbaşverir. Törəmələrdə-qovuqlardayetişənsporlarcücərməqabiliyyətinəmalikolmaqla, bitkininbütünvegetasiyadövrüyoluxmaverəbilir.
Yayılması. Xəstəlikpraktikiolaraqqarğıdalıbecərilənbütünrayonlardarastgəlinir. Ədəbiyyatlardagöstərilirki, qovuqlusürməninilkinmənbələrikeçmişSovetİttifaqınınikiqarğıdalıbecərənQafqazvəMoldovaəraziləridir. BuyerlərdənxəstəliktörədicitoxumvasitəsiləUkrayna, BelorusvəRusiyaərazilərinədaşınmışdır. Azərbaycandabuxəstəliyəhəmkiçikfermertəsərrüfatlarında, həmdəsənayeəhəmiyyətliəkinlərdərastgəlinir. Ekologiyası. Qovuqlusürmənininkişafdərəcəsitorpağınrütubə-tindənasılıdır. 60%-dənaşağıvəondanyuxarıtorpaqrütubətindəbitkilərinyoluxmasıdaimyüksəkolur. Teliosporlarıncücərməsiüçünminimaltemperatur 0-50C, optimal 20-300C-dir. Törəmələrinəmələgəlməsiprosesi 210C-dənaşağıtemperaturdadayanır. Teliosporlaryüksəktemperaturdadahayaxşıcücərirlər. Torpaqdasporlar 3 iləqədərsaxlanabilirlər. Təsərrüfatəhəmiyyəti. Qarğıdalınıngövdəvəqıcalarıyoluxanzamanxəstəlikdahazərərlidir. Buhaldaməhsuldarlıq 25-30%-əqədərazalır, məhsulunazalmasıeynizamandayoluxmamüddəti, bitkininhansıorqanınınyoluxması, qovuqlarınmiqdarındanasılıdır.
2.5 Qarğıdalı bitkisinin digər xəstəlikləri, onlar əleyhinə mübarizə • Qarğıdalı qıcalarının fuzariozu- Fusarium verticillioides (Sacc.) Təsnifatda yeri: Fungi və ya Mycota aləmi, Anamorfic fungi şöbəsi, Hyphomycetes sinfi, Hyphomycetales sırası, Moniliaceae fəsiləsi, Fusarium cinsi. Sinonimləri: F.moniliforme J.Sheld., Gibberella moniliformis Wineland. Biolojiqrupu: Hemibiotrof
Patogenin morfologiya və biologiyası. Qarğıdalının süd yetişmə fazasının sonu, mum yetişmənin əvvəllərində qıcaların səthində solğun çəhrayı örtük əmələ gəlir. Beləörtüksıxolduqdadənlərdağılırlar. Qıcada 15- 30 yarımdağılmışdənciklərolabilir. Örtükgöbələyinmitselivəmikrokonidilərindənibarətdir. Mikro-konidilərinölçüləri 4,3-19 x 1,5-4,5 mkm-dir. Mikrokonidilərnadirhallardaəmələgəlir. Onlardüzvəyaqısaolub, əyilmişvəziyyət-dədir, uzunluğu 30-58, eni 2,7-3,6 mkm, 3 vəya 5 arakəsməlidir. İnfeksiyamənbəyisirayətlənmiştoxumlarvəməhsultoplanışındansonrasahədəkiqarğıdalıqalıqlarıdır. Yazdamikrokonidilərincücərməsivəbitkiləriyoluxmasımü-şahidəedilir. Yığımdansonrakıbitkiqalıqlarındagöbələyinkisəmərhələsi- Gibberellafujikuroiinkişafedəbilir. Buhaldaasko-sporlardainfeksiyamənbəyirolunuoynayabilirlər. Həşəratlartərəfindənzədələnəndənciklərxəstəlikləyoluxmayaçoxhəssas-dırlar.
Ekologiya. Göbələyininkişafıüçünoptimaltemperatur 300C, minimal 10-140C, maksimal 35-390C-dir. Qarğıdalınınyetişməsivəməhsultoplanışıdövrüyüksəkrütubətsirayətlənmişqıcalarınmiqdarınıyüksəldir. Təsərrüfatəhəmiyyəti. Qıcalarınfuzariozuməhsulunaşağıdüşməsinəvəonunkeyfiyyətininpisləşməsinəsəbəbolur. Xəstəliksaxlanmadövrüareasiyapisolduqdavəyüksəkrütubətşəraitindəinkişafınıdavametdirir. F.moniliformegöbələyimikotoksinlərburaxabilir. Beləmikotoksinlərfitonizinkimiməlumdurlar. J.P.Rheedevəbaşqalarının (2002) məlumat-larınaəsasənbutoksinləpinsanvəheyvanlarüçünkanserogendir. Mübarizətədbirləri. Vegetasiyadövrübitkininnormalböyüməsinivəinkişafınıtəminedənaqrotexnikitədbirlərkompleksihəyatakeçirilməlidir. Optimalsəpinmüddətivətoxumunbasdırılmadərinliyi, balanslaşdırılmışgübrədozaları, cərgəvəbitkiaralarınınişlənməsiəhəmiyyətlidir. Xəstəqıcalarçıxdaşedilməli, məhsultoplanışındansonrainfeksiyamənbəyihesabedilənbitkiqalıqlarısahədəntəmizlənməli, dərinşumlamaaparılmalıdır. Qıcalarındənlərininhəşəratlarlayoluxmasınınqarşısıalınmalı, düzgünsaxlamarejiminəəməledilməlidir. Dənlərsaxlanmayaqoyulanaqədərmitotoksinlərinmövcudluğunanəzarətedilməlidir.
Qarğıdalıgövdələri, qıcalarıvəyarpaqlarınınhelmintosporiozu- HelminthosporiummaydisY.Nisik. & C.Miyake Təsnifatdayeri: Fungi vəyaMycotaaləmi, Anamorfic fungi şöbəsi, Hyphomycetessinfi, Hyphomycetalessırası, Dematiaceaefəsiləsi, Helminthosporiumcinsi. Sinonimləri: Bipolarismaydis (Y.Nisik. & C.Miyake) Shoemaker, Drechsleramaydis (Y.Nisik. & C.Miyake) Subram. & B.L.Jain. Biolojiqrupu: Hemibiotrof
Qarğıdalınınağçürüməsi – Sclerotinia sclerotiorum (Lib.) de Bary. Təsnifatdayeri: Fungi vəyaMycotaaləmi, Ascomycotaşöbəsi, Euascomycetessinfi, Helotialessırası, Sclerotiniaceaefəsiləsi, Sclerotiniacinsi. Sinonimləri: Pezizasclerotiorum Lib., SclerotinialibertianaFuckel, Whetzeliniasclerotiorum (Lib.) Biolojiqrupu: Hemibiotrof
Göbələyin spormərhələsi 1-sklerosiyalar apotesilərlə; 2-kisələr
Patogeninmorfologiyavəbiologiyası. Qarğıdalınıngövdəsininaşağıhissəsindələkələrəmələgəlir. Belələkələrpatogeninmitselindənibarətağörtükləörtülür. Tədricəntoxumaçürüyür, yoluxmayerlərindəgöbələyinsklerosiyalarıəmələgəlir. Onlartündqəhvəyirəngli, qeyri-düzgünformalı, diametri 5 mm-əqədərdir. Sklerosiyalartorpaqdavəbitkiqalıqlarındasaxlanılır. Rütubətlişəraitzamanısklerosiyalardaapotesilərbaşverirlər, hansıki, daxilindəkisələrasko-sporlarlaəmələgəlirlər. Askosporlarbitkilərinyoluxmamənbəyidir. Yayılması. XəstəlikAzərbaycandaolduğukimiQafqazındağətəyirayon-larında, Kubandavəs. zonalardarastgəlinir. Ekologiyası. Xəstəliyininkişafınayağmurluhavavəyüksəkrütubətönəmverir. Təsərrüfatəhəmiyyəti. Qarğıdalıgövdələrininyoluxmasınəticəsindəbitkilərzəifinkişafedir, nəticədəməhsuldarlıq 10%-əqədəraşağıdüşür. Mübarizətədbirləri. Xəstəlikləmübarizədərayonlaşdırılmışhibridvəsortlardanistifadəönəmlidir. Lakinbuhibridvəsortlarxəstəliyəqarşıdavamlılıqgöstərməlidirlər.Yüksəkaqrofonyaradılmalı, balanslaşdırılmışgübrənormala-rındanistifadəedilməlidir. Səpintorpağıntemperaturumüsbət 9-120Cçatdıqdaaparılmalı, növbəliəkindövriyyəsinəəməledilməlidir. Cərgəvəbitkiaralarınındaimişlənməsi, havalanmanındüzgüntəşkiledilməsi, eləcədəbaşlıcaxəstəlikvəzərərvericilərindaşıyıcılarıolanalaqotlarınaqarşımüntəzəmmübarizətədbirləriaparılmalıdır.
