Feministyczna perspektywa w filozofii nauki

1. Feministyczna perspektywa w filozofii nauki (…) w gruncie rzeczy nowożytna nauka nie została rozwinięta przez ludzkość, ale przez mężczyzn. Evelyn Fox Keller

2. Podstawowe pytanie • Badania naukowe pokazują… • Nauka mówi… • Naukowcy twierdzą? CZYJA NAUKA? PRZEZ KOGO I DLA KOGO UPRAWIANA?

3. Feminizm w filozofii nauki: • Nauka jako ważne miejsce kumulowania i legitymizowania nierówności płciowej. • Nauka nie jest obojętna na płeć (zarówno jako przedmiot, jak i podmiot badań). • Problematyzacja statusu ideału obiektywności, statusu dowodu, roli czynników kontekstualnych.

4. Płciowy wymiar praktyki naukowej • Wyraźnie płciowo spolaryzowana struktura instytucji. • Upłciowiony język i sposoby metaforyzowania. • Płciowa tożsamość uprawiających naukę.

5. Najważniejsze idee • Zarówno płeć i nauka są kategoriami skonstruowanymi (Keller 1995) • Odrzucenie idei nauki wolnej od wartości. • Przedsięwzięcie zbiorowe, zarówno pożądane jak i niebezpieczne. • Nauka jest konstruowana społecznie, co nie oznacza, że nie działa lub nie funkcjonuje.

6. Najważniejsze idee • subiektywne, osobiste doświadczenia badacza/ki. • społecznie usytuowana wiedza • postulat: „nie zagubić płci” w badaniach nad nauką (Longino 1994) • włączenie czynnika kobiecego w tym elementów utożsamianych z kobietami: wymiaru osobowego, emocjonalnego, seksualnego.

7. Jaka nauka powstała? • Nowoczesna nauka rozwinęła się nie dzięki ludzkości, ale dzięki wybranym mężczyznom. • Jak kategorie męskości i kobiecości wpływają na uprawianie nauki? • W jakim stopniu metafory w nauce związane są z płcią?

8. OBIEKTYWNOŚĆ = RACJONALNOŚĆ= MĘSKOŚĆ F. Bacon (1561-1626): „(…) rozprawić się z naturą biorąc ją na tortury i zadając gwałt” (za Easlea 1980: 70) Henry Oldenburg (1618-1677): „Celem Royal Society jest zbudowanie Męskiej Filozofii (a MasculinePhilosophy), za pomocą której Umysł Człowieka (Man) mógłby zostać uszlachetniony Trwałymi Prawdami” (za Keller 1995: 52).

9. FAKTY/WARTOŚCI Należy odrzucić postulat uprawiania wolnej od wartości nauki, której autor nie może się ujawnić, a płeć, pochodzenie, kulturowe zakorzenienie, status społeczny, kolor skóry etc. nie mogą mieć wpływu na jej sformułowania. …nie zagubić płci! HELEN LONGINO „Can there be a feminist science?”

10. Obiektywność? Naukowy pogląd formułuje dominująca grupa społeczna nowożytnego świata zachodniego (biali, dobrze sytuowani mężczyźni). Trzeba wykroczyć poza przyjmowanie klasyczne metody empiryczne, zrewidować opresyjne założenia naukowości. silniejsze standardy obiektywności NANCY HARTSOCK „The Feminist Standpoint Revisited”

11. Skrajne nurty • Lorraine Code (1991): wszystko jest nacechowane dotychczasową męską ideologią niezaangażowanego obiektywizmu, należy to radykalnie zmienić porzucając dotychczasową epistemologię.

12. Trzeba porzucić sztuczne rozróżnienia między myślą a uczuciem, wytwarzaniem wiedzy a jej późniejszym wykorzystaniem, ekspertami a laikami, czy podmiotem a przedmiotem wiedzy. Kobiece wartości, należy wykorzystać do poszukiwania nowych sposobów uprawiania nauki (Fee 1982). Może powstać nauka kobieca!!! ELIZABETH FEE "A Feminist Critique of Scientific Objectivity,"

13. Skrajne nurty: Należy poprawić obecną naukę uwzględniając wpływ czynnika płciowego, ale zachowując rozróżnienie między badaniem, w którym poszukuje się prawdy, a badaniem zaangażowanym politycznie i ideologicznie. Nie ma „kobiecej nauki”! SUSAN HAACK„Knowledge and propaganda: reflections of an old feminist”

14. Skrajne nurty Michèle Le Doeuff Nieustanne badanie męskości splecionej z racjonalnością w efekcie ją uprawomocnia. Należy opowiedzieć historię nauki podkreślając porażki, nieciągłości, potknięcia „męskości” rozumu.

15. Podstawowe rozróżnienia • empiryzm feministyczny • teoria z feministycznego punktu widzenia • formy feministycznego postmodernizmu Sandra Harding „The Science QuestioninFeminism”

16. Empiryzm feministyczny • Należy ujawnić i wyeliminować uprzedzenia dotyczące płci z języka i praktyki naukowej. • Teorie feministyczne należy dostosować do standardów „dobrej nauki” i „dobrej filozofii”. • Potrzeba bardziej rygorystycznego zastosowania dotychczasowych metod naukowych, które stosowano z niedostateczną uwagą.

17. Feministyczny punkt widzenia • Ucieleśnione naturalno-społeczne istoty rozumieją świat w sposób częściowy, w zależności od warunków materialnych, które są funkcją systemu płciowego. • Jako grupa marginalizowana kobiety (WIELE RÓŻNYCH KOBIET) mają możliwość rozpoznania ograniczeń wiedzy, która podtrzymuje konwencjonalny system płciowy. Punkt wyjścia kobiet jest epistemicznie uprzywilejowany (D. Smith 1987)

18. Feminizm postmodernizujący • Czynniki kontekstualne (w tym płeć) muszą być dokładnie zbadane i stać się częścią badania naukowego, aby wytworzyć bardziej odpowiednie ramy odniesienia (H. Longino). • Feministyczna epistemologia bada wpływ społecznie wytworzonych koncepcji i norm związanych z płcią oraz bada „płciowe interesy” i doświadczenia wytwarzania wiedzy (E. Anderson 1995)

19. Nowa „silna” obiektywność • Społeczność naukowa musi zintegrować swoje przedsięwzięcia z działaniem demokracji, nie tylko z powodów epistemologicznych, ale także politycznych i moralnych. • Podmiot poznający trzeba traktować jako część przedmiotu poznawanego, a oba razem jako elementy historii społecznej.

20. Nieobecność • Max von Lauce „Historia fizyki”: 440/4 • Jurij Chramow „Fizycy”: 920/10 • R.S. Ingarden „Fizyka i fizycy”: 63/0 • Wł. Tatarkiewicz „Historia filozofii”: 6 kobiet! Sofia de Brahe; Marie Paulze; Margaret Cavendish, Laura Bassi, Sophie Germain, Marta Mitchel, Zofia Kowalewska, Rosalind Franklin, Katherine Parsons, Eugenie Cotton, Emmy Noether, Ida Tacke, Maria Tonnela, Maria Skłodowska, Lise Meitner, Maria Goeppert-Mayer, Irena Joliot-Curie, Chien-Shung Wu, Alicja Dorabialska, FlorenceMerriamBailey, DorothyCrowfoot-Hodgkin, Barbara McClintock, GertrudeBelleElion, ChristianeNusslein-Volhard, Eugenia Blaustein, Daniela Tennerówna-Gromska, Maria Kokoszyńska, Halina Słoniewska, Halina Lindenbaum, Maria Ossowska, Dina Sztejnbarg MARGINALIZACJA KOBIET HISTORYCZNA KONIECZNOŚĆ? Londa Shiebinger (1989)

21. Obecność Płeć jako czynnik determinujący badania • Medycyna (uogólnianie wyników badań prowadzonych na mężczyznach na kobiety) • Biologia: badania nad zapłodnieniem (aktywna sperma penetruje bierne jajo, które zostaje zaktywizowane) • Etyka (rozwój moralny dzieci jest modelowany wyłącznie na próbce chłopców) • Ekonomia (praca domowa jako nieproduktywna i ekonomicznie nieistotna)

22. Jakie dziedziny zyskały? • prymatologia (Haraway, Strum) • psychologia rozwojowa (Alison Gopnik) • medycyna (rozwój ginekologii, płciowo zróżnicowanej diagnostyki w kardiologii) • antropologia (mężczyzni-łowcy versus kobiety-zbieracze)

23. Jak uwzględnia się to, co społeczne Upłciowienie treści teorii naukowych bierze się stąd, że naukowiec funkcjonuje w usytuowanej historycznie i kulturowo grupie społecznej o określonym profilu. Jej przeświadczenia na temat płci, dookreślają sposób formułowania programów badawczych. LYNN Hankinson NELSON Who Knows: From Quine to Feminist Empiricism

24. Przykład Nelson: • popularny w latach 70-tych XX w. podręcznik z embriologii w wydaniu z 1986 roku pomija frgm: „We wszystkich systemach, które braliśmy pod uwagę, męskość oznacza dominację; chromosomu Y-ek nad X-em, rdzenia nad korą pierwotną, androgenu nad estrogenem. Tak więc z fizjologicznego punktu widzenia nie da się uzasadnić przekonania o równości płci” (Nelson 1996: 113).

25. biologiczną koncepcja zapłodnienia człowieka • Arystoteles: czynnikiem odgrywającym aktywnąrolę w zapłodnieniu jest to, co męskie, czyli plemnik (O rodzeniu się zwierząt, 729a). • Edouard van Benden, Oscar Hertwig, Herman Fol (badania z lat 1875-1880): jedno z niewielu wielkich, statycznych jaj zostaje zapłodnione przez jeden z miliona, dynamicznych, ruchliwych, aktywnych, penetrujących plemników.

26. 1976 r. Gerard i Helen Schatten: procesy, które zachodzą w osłonie jaja biorą aktywny udział w uaktywnieniu rozpuszczenia „czapeczki” akrosomalnej plemnika, umożliwiając mu wejście w bliski kontakt z osłoną jaja, co w efekcie prowadzi do fuzji jaja z plemnikiem (Schatten, Schatten 1984). 1988: JayBaltz, DavidKatz, Richard Cone: zona pellucida wychwytuje i „przywiązuje” plemniki, zanim te, same ją spenetrują (Baltz, Katz, Cone 1988)

27. „Podstawy embriologii człowieka”, 1972 (…) zewnętrzna część „czapeczki akrosomalnej ulega rozpuszczeniu”, co umożliwia wniknięcie plemnika w osłonę jaja. (…) „w czasie przylegania i penetracji oocyt ulega aktywacji” (Williams, Wendel-Smith 1972: 40).

28. „Fizjologia człowieka z elementami fizjologii stosowanej i klinicznej”, 1990 „(…) zapłodnienie (…) polega na wniknięciu plemnika do komórki jajowej. (…) plemnik przebija osłonę przejrzystą (…), zawarte w akrosomie enzymy trawią wzgórek jajonośny (…), po czym plemnik może wniknąć do komórki jajkowej.” (Traczyk, Trzebski 1990: 422)

29. Dwuznaczna metaforyka? „Zapłodnienie obejmuje: chemotaksję plemnika do komórki jajowej przez substancję wytwarzaną przez komórkę jajową.” Jednocześnie jednak plemnik penetruje jajo i przez nie przenika, a jajo (niejako) pasywnie czeka na uaktywnienie. (Gaynong, William 2005,Fizjologia, s. 433).

30. Dwuznaczna metaforyka? Bardzo ważną rolę w spenetrowaniu obu warstw błony komórkowej oocytu odgrywają białka powierzchniowe obu gamet, to jednak plemnik „przystępuje do penetracji osłony” i pokonuje ją dzięki „glikozydazom i protezom zakotwiczonym w [jego] substancji akrosmoalnej”, tym samym to plemnik wnika do przestrzeni okołożółtkowej jaja (Bartel, Hieronim 2004, Embriologia. Podręcznik dla studentów , s. 80-81)

31. Im popularniej … „[plemniki] oddziałują na (…) ochronną błonę zewnętrzną [jaja], zaczynają ją niszczyć”, a jeden jedyny plemnik (swoimi własnymi mocami) „wnika do jaja”. (Horowitz, Harold, Trefil James, Jak powstaje człowiek. Nauka i spór o aborcję, s.57).

32. tym bardziej stereotypowo specjalne enzymy zawarte w akrosomie uwalniają się, a „dzięki nim plemnik jest w stanie przedostać się przez komórki wieńca promienistego otaczającego komórkę jajową, a później także rozpuścić osłonkę przejrzystą oraz membranę otaczającą komórkę jajową i wniknąć do jej wnętrza”. Jajo jest aktywowane przez plemnik „w czasie [jego] przenikania przez warstwy zewnętrzne komórki jajowej. (Machinek, Marian 2007,Spór o status ludzkiego embrionu, s. 83).

33. WNIOSEK: Używanie języka, w którym sperma zapładnia (aktywnie), a jajo jest zapładniane (pasywnie) nie opisuje żadnych procesów biologicznych, ale odzwierciedla sposób, w jaki w naszej kulturze myślimy o relacji między płciami. MĘSKA BIOLOGIA??? RUTH HUBBARD „Social effects of some contemporary myths about women”