İŞ SAĞLIĞINDA EPİDEMİYOLOJİ

1. İŞ SAĞLIĞINDA EPİDEMİYOLOJİ Dr.Melikşah Ertem İZMİR HALK SAĞLIĞI MÜDÜRLÜĞÜ Çalışan Sağlığı Hizmetleri Şubesi

2. Amaç ve Öğrenim Hedefleri • Bu dersin sonunda katılımcılar iş sağlığında epidemiyoloji kullanımı hakkında bilgi edineceklerdir. • Öğrenim hedefleri • İş sağlığında epidemiyolojinin tanımını yapabilecek • İş sağlığında epidemiyolojinin kullanım alanlarını açıklayacak • İş sağlığında epidemiyoloji ilkelerini sayabilecek • İş sağlığında kullanılan araştırma yöntemlerini ve kullanılan ölçütleri sayabilecek ve açıklayabilecek. İZMİR HALK SAĞLIĞI MÜDÜRLÜĞÜ Çalışan Sağlığı Hizmetleri Şubesi

3. İş Sağlığında Epidemiyoloji İş yerinde maruz kalınan etkenlerin etkilerinin, ve çalışanlarda meydana gelen hastalıkların ve yaralanmaların nedenlerini, dağılımını ve sıklığını inceleyen bilim dalıdır. İZMİR HALK SAĞLIĞI MÜDÜRLÜĞÜ Çalışan Sağlığı Hizmetleri Şubesi

4. İş Sağlığında Epidemiyoloji • Çalışanlarda hastalık nedenlerini, sağlık/hastalık belirleyicilerini saptamak • Hastalıkları tanımak, ölçmek ve değerlendirmek için yeterli destek sağlamak ve • Her türlü etkene karşı mesleki maruziyet sınırlarını saptamak İZMİR HALK SAĞLIĞI MÜDÜRLÜĞÜ Çalışan Sağlığı Hizmetleri Şubesi

5. İş Sağlığında Epidemiyolojinin Amacı • İş yerinde • risk altında bulunan kişileri saptamak, • hastaları saptamak, • hastalık etkenini belirlemek, • mevcut risk etmenlerinin yol açtığı sağlık sorunlarını saptamak, • iş yerinde olası riskleri ve yol açabilecekleri sorunları öngörmek, • alınan koruyucu önlemlerin etkinliğini ve iş yeri sağlık biriminin etkinliğini değerlendirmeyi amaçlamaktadır. İZMİR HALK SAĞLIĞI MÜDÜRLÜĞÜ Çalışan Sağlığı Hizmetleri Şubesi

6. Bireye Yönelik Hizmetlerle Epidemiyolojik Yaklaşım Arasındaki Farklar Bireye yönelik Epidemiyolojik yaklaşım Bir grup işçiyle yapılan görüşmeler ve gözlemler Bir anket yada form aracılığıyla bilgi toplama İşyeri ortam ölçümleri çevresel etkenlerin saptanması Sağlık kayıtları, sürveyans Verilerin analizi İşçilerin sağlık durumunun tanımı Risklere müdahale Risklerin tahmin edilmesi Çalışanların sağlık durumlarının yada hastalık sıklıklarında azalma • Bireylerle yapılan görüşme ve muayeneler • Bireyin semptom ve şikayetlerinin alınması • Bireylerin maruz kaldıkları dış etkenleri sorgulama • Fizik muayene ve tanı testleri • Klinik karar verme • Teşhis • Hastalığın tedavisi • Prognoz • Yapılan işin sonucunda hastanın durumunda iyileşme İZMİR HALK SAĞLIĞI MÜDÜRLÜĞÜ Çalışan Sağlığı Hizmetleri Şubesi

7. İş Sağlığında Kullanılan Bazı Araştırma Yöntemleri • Tanımlayıcı çalışmalar • Bir fabrikada bir sağlık sorununun kayıt edilip “kişi yer ve zaman” özelliklerine göre dağılımını gösteren çalışmalardır. • Paydaya o işyerinde çalışan toplam işçi sayısı konarak yüzdeler hesaplanır. Buna göre karşılaştırmalar yapılabilir. • Neden sonuç ilişkisi aranmaz, istatistiksel analiz yapılamaz. İZMİR HALK SAĞLIĞI MÜDÜRLÜĞÜ Çalışan Sağlığı Hizmetleri Şubesi

8. Tanımlayıcı Epidemiyoloji • Sorun nedir? • Sorunun sıklığı nedir? • Kimleri etkiler? • Nerede görülür? • Ne zaman görülür? İZMİR HALK SAĞLIĞI MÜDÜRLÜĞÜ Çalışan Sağlığı Hizmetleri Şubesi

9. Epidemiyoloji İle Elde Edilen Bilgiler • Ne? : Sağlık sorunu hastalık veya durum nedir? Bulguları veya belirtileri nelerdir? • Kim?: Yaş, cinsiyet, sosyal durum, etnik grup, meslek, kalıtım ve kişisel alışkanlıklara göre kimler etkilenir? • Nerede? : Yerleşim yerine, coğrafi dağılıma ve maruziyet bölgesine göre sorun nerede oluşmaktadır? • Ne zaman? : Gün, ay, mevsim veya yıllara göre ne zaman olmaktadır? İZMİR HALK SAĞLIĞI MÜDÜRLÜĞÜ Çalışan Sağlığı Hizmetleri Şubesi

10. Tarım İş Kolunda Kaza Etkenleri İZMİR HALK SAĞLIĞI MÜDÜRLÜĞÜ Çalışan Sağlığı Hizmetleri Şubesi

11. Traktör Kaza Nedenleri:kaynak: Ahioğlu S. Tarımda iş sağlığı ve güvenliği. İSGÜM dergisi, 2009, 9(41): 11-15 İZMİR HALK SAĞLIĞI MÜDÜRLÜĞÜ Çalışan Sağlığı Hizmetleri Şubesi

12. İş Sağlığında Kullanılan Bazı Araştırma Yöntemleri • Vaka kontroller: • Bir grup hastanın maruz kalınan riskli durumla ilgili olarak uygun şekilde eşleştirilmiş bir diğer grupla karşılaştırılması… • Örneğin adenokarsinomlu bir grup hastanın parkecilik işlerinde çalışma durumunun aynı yaş ve cinsiyetteki bir başka grup hastayla karşılaştırılması İZMİR HALK SAĞLIĞI MÜDÜRLÜĞÜ Çalışan Sağlığı Hizmetleri Şubesi

13. Erkek Meme Kanseri 178 meme kanseri olgusu sağlıklı 1041 kişiyle karşılaştırılmış. Sosyoekonomik durum, eğitim gibi faktörler kontrol değişkeni olarak alınmıştır. İZMİR HALK SAĞLIĞI MÜDÜRLÜĞÜ Çalışan Sağlığı Hizmetleri Şubesi

14. İş Sağlığında Kullanılan Bazı Araştırma Yöntemleri • Kesitsel çalışmalar • Bir fabrikada yada çalışan grupta bir zaman dilimi içinde bir hastalığın yada sağlık sorununun ne sıklıkta olduğunun saptanması • Yapılan tarama sonucu saptanan hasta sayısının taramaya alınan toplam kişiye bölünmesi prevalans hızını verir. İZMİR HALK SAĞLIĞI MÜDÜRLÜĞÜ Çalışan Sağlığı Hizmetleri Şubesi

15. Metal Boyacıları İle İnşaat Mühendislerinde Yapılan Çalışma Araba boya sanayide çalışan 102 işçide prenarkoz, irritasyon, iştahsızlık ve unutkanlık sıklıkları mühendislerinki ile karşılaştırılmış. Ortamda ölçülen çözücü düzeyleri kabul edilebilir düzeyin altında olsa bile tüm semptomların sıklığı boya işi yapanlarda çok daha yüksek bulunmuştur. İZMİR HALK SAĞLIĞI MÜDÜRLÜĞÜ Çalışan Sağlığı Hizmetleri Şubesi

16. İş Sağlığında Kullanılan Bazı Araştırma Yöntemleri • Kohort çalışmaları • Bir etkene maruz kalmış bir grup işçinin bir süre (10 yıl gibi) izlenmesi ve etkene maruz kalmamış bir diğer benzer işçi grubuyla karşılaştırılması • Etkene maruz kalmış işçilerde hastalık insidanslarının etkene maruz kalmamış işçilerdeki insidans hızıyla karşılaştırılması • Bazı kohort çalışmalarında insidans değil mortalite ölçülür ve karşılaştırılır. • Mortalite karşılaştırılmasında standardize mortalite hızları karşılaştırılmalıdır. İZMİR HALK SAĞLIĞI MÜDÜRLÜĞÜ Çalışan Sağlığı Hizmetleri Şubesi

17. Asbest Ve Sigara Maruziyeti Kohort Çalışması Bu çalışma Saracci-1981 yılında yapılmış ve bir grup işçi 20 yıl boyunca izlenmiştir. İşçiler 4 gruba ayrılmıştır. A(-) işçiler asbeste maruz kalmayanlar, A(+) işçiler asbeste maruz kalanlar, S(-) işçiler sigara içmeyenler, S(+) işçiler sigara içenlerdir. Sigara içmeyip asbeste maruz kalmayan işçilerde akciğer kanser riski 1 olarak alındığında sigara ile asbestin additiv etkisi gösterilmiştir. Risk 53,2 kat fazla olmuştur. İZMİR HALK SAĞLIĞI MÜDÜRLÜĞÜ Çalışan Sağlığı Hizmetleri Şubesi

18. Emisyon kaynağı • Kirletici • Çıkan miktar • Ekolojik ve • çevresel ölçümler • Yüzeyel sular • Derin sular • Su • Hava kirletici (tozlar) • Bitkiler • Hayvanlar • İnek sütü • Sağlık etkileri • Erken etkiler • Orta sürede • Uzun sürede • İnsan maruziyeti • İnsan davranışları • Numuneler İZMİR HALK SAĞLIĞI MÜDÜRLÜĞÜ Çalışan Sağlığı Hizmetleri Şubesi

19. Hastalıkların dağılımını, nedenlerini, kaynaklarını saptayabilmek için epidemiyolojik çalışmaya epidemiyolojik çalışma yapabilmek için veriye ihtiyacımız bulunmaktadır • Veri kaynaklarına ulaşmak • Verileri toplamak • Analiz etmek • Hastalık ve sağlık sorunlarının • Dağılımını, nedenlerini saptamak İZMİR HALK SAĞLIĞI MÜDÜRLÜĞÜ Çalışan Sağlığı Hizmetleri Şubesi

20. Veri Kaynakları • Kayıtlar • İşe giriş muayeneleri • Periyodik muayeneler • Poliklinik kayıtları • Personel kayıtları • Denetim izleme kayıtları İZMİR HALK SAĞLIĞI MÜDÜRLÜĞÜ Çalışan Sağlığı Hizmetleri Şubesi

21. Veri Kaynakları • Bildirimler • İş kazası bildirimleri • Meslek hastalıkları bildirimleri • Diğer hastalıklar • Ölüm bildirimleri İZMİR HALK SAĞLIĞI MÜDÜRLÜĞÜ Çalışan Sağlığı Hizmetleri Şubesi

22. Veri Kaynakları • Araştırmalar • Olgu kontrol çalışmaları • Kesitsel çalışmalar • Kohort çalışmaları İZMİR HALK SAĞLIĞI MÜDÜRLÜĞÜ Çalışan Sağlığı Hizmetleri Şubesi

23. Hız - Oran • Hız : Paydada risk altındaki grup vardır. • Bebek ölüm hızı • Neonatal ölüm hızı • Anne ölüm hızı • Oran : pay ve payda toplamı risk altındaki grubu verir. • Kadın / erkek oranı • Kırsal / kentsel oranı İZMİR HALK SAĞLIĞI MÜDÜRLÜĞÜ Çalışan Sağlığı Hizmetleri Şubesi

24. Hız Ve Oranlara Neden Gereksinim Duyarız? • Önemli sağlık sorunlarını fark etmek • İki toplumu karşılaştırmak • Kadın ve çocuk hastalıklarının eğilimini izlemek • Bir müdahaleyi izlemek • Bir hedef doğrultusunda gelişmeleri izleme • Program performansını izlemek • Sağlık sorunlarını önceden tahmin etmek • Hastalıkların gelecekteki etkilerini tahmin etmek İZMİR HALK SAĞLIĞI MÜDÜRLÜĞÜ Çalışan Sağlığı Hizmetleri Şubesi

25. Hastalıklara İlişkin Değerlendirmeler • Prevalans = belli bir zaman içinde görülen hastalık sayısı yada sağlık durumunun gözlendiği kişi sayısının aynı süre içindeki risk altında olan kişi sayısına bölünmesiyle elde edilen bir ölçüttür. İZMİR HALK SAĞLIĞI MÜDÜRLÜĞÜ Çalışan Sağlığı Hizmetleri Şubesi

26. Hastalık Ölçütleri • İnsidans hızı = belli bir işyerinde ortaya çıkan yeni olgu sayısının işyerindeki her işçinin risk altında olduğu sürenin toplamı İZMİR HALK SAĞLIĞI MÜDÜRLÜĞÜ Çalışan Sağlığı Hizmetleri Şubesi

27. İş Sağlığı Göstergesi W&H Country profiles, FIOH Reports No: 44 İZMİR HALK SAĞLIĞI MÜDÜRLÜĞÜ Çalışan Sağlığı Hizmetleri Şubesi

28. Absenteizm (işe devamsızlık) Belirli bir sürede işe devam etmeyenlerin sayısı Absenteizm insidans hızı x 10n = Aynı süre içinde ortalama işçi sayısı İZMİR HALK SAĞLIĞI MÜDÜRLÜĞÜ Çalışan Sağlığı Hizmetleri Şubesi

29. Belirli bir sürede devamsızlık sayısı Devamsızlık insidans hızı = -------------------------------------------------------------x1.000.000 O süre içinde ortalama işçi sayısı İşe gelinmeyen toplam gün sayısı Kaba devamsızlık hızı= ------------------------------------------------------------------- X 100 İşçi sayısı x 250 Hastalık sonucu işe gelinmeyen gün sayısı Hastalık devamsızlık hızı= ------------------------------------------------------------- X 100 İşçi sayısı x 250 250=bir yılda çalışılan gün İZMİR HALK SAĞLIĞI MÜDÜRLÜĞÜ Çalışan Sağlığı Hizmetleri Şubesi

30. İş Kazası İle İlgili Hızlar Belirli bir yılda oluşan iş kazası sayısı İş kazası insidans hızı =--------------------------------------------------------------x 1,000,000 Aynı yılda çalışılan toplam iş saati (kişi-saat) 50-100 arasındadır. 100 ün üstünde ise iyi olmadığının göstergesidir. Toplam kişi iş saat: işçi sayısı x hafta sayısı(52) x haftalık çalışma saati Belirli bir yılda iş kazası nedeniyle oluşan ölüm sayısı İş kazası ağırlık hızı = -------------------------------------------------------------------------x 10n Aynı yılda toplam kaza sayısı Belirli bir yılda iş kazası nedeniyle kaybedilen iş saati İş kazası ağırlık hızı = --------------------------------------------------------------------x 10n Aynı yılda toplam kaza sayısı İZMİR HALK SAĞLIĞI MÜDÜRLÜĞÜ Çalışan Sağlığı Hizmetleri Şubesi

31. NEDENSELLİK B A C Karaciğer kanseri sigara alkol İZMİR HALK SAĞLIĞI MÜDÜRLÜĞÜ Çalışan Sağlığı Hizmetleri Şubesi

32. İlişkilerin (Asosyasyon) Gruplandırılması: • Nedensel ilişkiler: • doğrudan (direkt)" • Koch kuralları • "dolaylı (indirekt)" • Koch kuralları her ilişkide gösterilemeyebilir. Bulaşıcı olmayan ve multifaktöryel hastalıklarda "neden" kavramının daha geniş anlamı ile kullanma zorunluluğu vardır. Bu tür durumlarda dolaylı ilişkilerden bahsedilir. • Dolaylı tipte bir ilişkide farklı faktörler bir hastalığın gelişiminde birbirinden bağımsız etkiler gösterebilir ve bunun sonucu hastalık ortaya çıkar veya hastalığa yol açan etkenlerin bir arada bulunması kümülatif etki yoluyla hastalığa neden olur.

33. İlişkilerin (Asosyasyon) Gruplandırılması: • Nedensel olmayan ilişkiler: • Şansa bağlı (tesadüfi) • sekonder tipte bir ilişki olabilir (yorum hataları veya ekolojik yanılgılar gibi) • veya sistematik bir hata (yan tutma- selektif hatırlama, yanlış adlandırma vb.) • ya da karıştırıcı faktörler nedeniyle ortaya çıkabilir. İZMİR HALK SAĞLIĞI MÜDÜRLÜĞÜ Çalışan Sağlığı Hizmetleri Şubesi

34. Koch Kuralları • bulaşıcı hastalıklarda bir biyolojik etkenin herhangi bir bulaşıcı hastalığın nedeni olarak gösterilebilmesi için, benzer klinik tablo gösteren vakaların hepsinde aynı biyolojik etkenin bulunması, biyolojik etkenin tüm hastalardan izole edilmesi ve kültürden üretilmesi ve kültürde üretilen ajan hassas hayvan veya insana verildiğinde aynı klinik tablonun meydana gelmesi gereklidir. İZMİR HALK SAĞLIĞI MÜDÜRLÜĞÜ Çalışan Sağlığı Hizmetleri Şubesi

35. Nedensellik Kriterlerinin Çalışılması: • Asosyasyonların "nedensel" olup olmadıklarını değerlendirmede beş ana kriter bulunmaktadır. Bu kriterler şunlardır • İlişkinin kuvveti (strength): Bağımlı ve bağımsız değişkenler arasındaki ilişkinin gücü rölatif risk ya da tahmini rölatif risk ile ölçülür. Eğer etkenin farklı dozlarında hastalık sıklığı da değişiyorsa, yükseliyorsa buna "doz-cevap ilişkisi" adı verilir. • İlişkinin tutarlılığı (consistency): Çeşitli toplumlarda yaş, cinsiyet, meslek, ırk gibi özelliklerin toplum alt gruplarında etiyolojide rolü olduğu düşünülen etkenin gösterdiği dağılım saptanmalıdır. İZMİR HALK SAĞLIĞI MÜDÜRLÜĞÜ Çalışan Sağlığı Hizmetleri Şubesi

36. Nedensellik Kriterlerinin Çalışılması: • İlişkinin zamana uygunluğu (temporalite): Özellikle bulaşıcı olmayan kronik hastalıkların etiyoloji araştırılırken, kişilerin şüphe edilen etkenle hasta olmadan belirli/yeterli süre karşılaşmaları gerekir. • İlişkinin biyolojik açıdan kabul edilebilirliği ve tüm bilgilere uygunluk göstermesi (biologic plausability ve coherence) • İlişkinin özgüllüğü (specificity): İZMİR HALK SAĞLIĞI MÜDÜRLÜĞÜ Çalışan Sağlığı Hizmetleri Şubesi

37. Epidemiyolojik çalışmalarda araştırmacılar, yaptıkları araştırmanın yarar ve kısıtlıklarını göz önünde bulundurarak, ilgili etki gücü ölçütlerini (rölatif risk veya tahmini rölatif risk) hesaplamakla kalmayıp, eğer "nedensel" bir asosyasyondan bahsedecekler ise bunun için uygun kriterlerin mevcut olup olmadığını dikkatle değerlendirmelidirler. İZMİR HALK SAĞLIĞI MÜDÜRLÜĞÜ Çalışan Sağlığı Hizmetleri Şubesi

38. Özet • İş sağlığında epidemiyoloji meslek hastalıkları ve iş kazalarını engellemede bir araçtır • Tanımlayıcı, kesitsel, vaka-kontrol, kohort tipi çalışmalar bulunmaktadır. • Veri kaynaklarının güvenilir, ulaşılabilir olması çok önemlidir. • İş sağlığında absenteizm, iş kazası insidansı, meslek hastalığı sıklığı önemli göstergelerdir. İZMİR HALK SAĞLIĞI MÜDÜRLÜĞÜ Çalışan Sağlığı Hizmetleri Şubesi