Re-integratie in de samenleving van ex-gedetineerden

1. Re-integratie in de samenleving van ex-gedetineerden Rudy Machiels (VUB) Slotdebat BZN gevangenisactie Brussel, 16 februari 2012

2. 1. Overzicht • Succesvolle re-integratie • Uitdagingen • wat staat hen te wachten? • Verhalen ex-gedetineerden

3. 2. Succesvolle re-integratie • Evolutie – klemtonen in onderzoek • Focus op “bescherming van de samenleving” • Uitdagingen: Huisvesting, tewerkstelling, middelengebruik • Maar: onbedoelde & onzichtbare gevolgen? (Travis, 1980) • Focus op “full citizenship” (rechten) • Citizenship benadering – burgerschap – rechten (Uggen et al., 2002) • Focus op “identity” (quality of life) • (Narrative) Identityapproach – waarom en hoe werkt desistance – luisteren naar getuigenissen (Maruna, 2001)

4. 3. Uitdagingen • Uitgangspunten - vooronderstelling • Veroordeling • Strafblad • Verblijf in gevangenis • Impact op 3 domeinen: • Burgerlijk • Socio-economisch • Familie & relationeel

5. 4. Burgerlijke gevolgen • ROL = actieve burger • Veroordeling leidt tot “politieke onbekwaamheid”, wat neerkomt op uitsluiting of opschorting van het stemrecht, zonder dat de rechter dit hoeft uit te spreken • Criminele straf: levenslange uitsluiting • Correctionele straf: maximaal 12 jaar • Geïnterneerden: geschorst tot definitieve invrijheidstelling

6. 5. Socio-economische gevolgen • ROL = productieve burger • Obstakels: in hoofde ex-gedetineerde • Geslacht – Leeftijd – Nationaliteit (cf. profiel) • Wettelijke beperkingen • Opleidingsgraad • Werkervaring • Financiële problemen (impact schulden) • Gezondheidsproblemen (stigma, demotivatie, zelfbeeld) • Attitude • Sociaal kapitaal (types, lenen, mobilisatie) • Uittreksel strafregister & zelfcensuur • Strategieën en stigma management (zoeken en disclosure)

7. 5. Socio-economische gevolgen • Obstakels: in hoofde potentiële werkgever • Welwillendheid van werkgevers (-75%, HIVA) • Vereiste vaardigheden • Aansprakelijkheidsvrees (incl. reputatie) • Omgang met mensen • Type en omstandigheid van het misdrijf (hiërarchie) • Stigma (morele afwijzing & besmetting)

8. 5. Socio-economische gevolgen • Mogelijke uitsluiting in “sociale sector”, opvoeding, kinderen, beveiliging, verpleging, thuiszorg, werken met kwetsbare groepen (ouderen of mensen met een beperking) • Mogelijke uitsluiting zelfstandige beroepen: taxichauffeur, onthaalouder, … • Wage penalty (Western et al., 2001): 10 tot 30% minder loon in vergelijking met collega’s zonder detentieverleden. • Minder doorgroeimogelijkheden • Beperking economische mobiliteit • “stickiness at the bottom of the earnings ladder”

9. 6. Relationele gevolgen • ROL= verantwoordelijke burger • Zorg dragen voor familie, partner, ouders en kinderen • Aantal kinderen dat een ‘opgesloten’ ouder heeft of gehad heeft? • Mannelijke ex-gedetineerden: groot aantal alleenstaand… • Hoe een relatie starten? • Een Amerikaans onderzoek (Dallao,1997) gaat ervan uit dat slechts vijftien procent van de getrouwde koppels een relatie blijft handhaven gedurende de periode van detentie. Een jaar na de vrijlating vermoedt men dat van deze vijftien procent slechts drie tot vijf procent overblijft. • Wat is mijn “nieuwe” plaats?

10. 7. Identiteit • Zoektocht naar wie - wat ben ik… • Sense of belonging – Connectedness - Recovery from the past (cf. trauma) – tolereren versus accepteren • Role exit (Ebaugh, 1988) • “the process of disengagement from a role that is central to one’s self-identity and the reestablishment of an identity in a new role that takes into account one’s ex-role” • Roldiscontinuïteit & identity transformation (Uggen et al., 2002)

11. 7. Identiteit • Positive illusions (Dhami et al. 2006) • 524 resp. – succesvolle re-integratie? • Tewerkstelling: 70 – 60% • Huisvesting: 82 – 72% • Recidive: 30 – 29% • Heropsluiting: 26 – 28% • Onrealistisch optimisme • Impact op voorbereiding en re-integratie

12. 7. Identiteit • Sex & drugs (Butler et al., 2010) • Australisch onderzoek, N>1000 ex-gedetineerden (Queensland) • 75% sex binnen de 2 dagen • 55% met vaste partner • Geen vaste partner: meer dan 50% gebruikt geen condoom • Risicogedrag: 1° week: 60% drugs, 75% alcohol • Australia: ongestoord bezoek enkel in 2 districten (ACT en Victoria)

13. 7. Identiteit • Zelfmoord & overdosis • Onderzoek in Australië, VS, GB en Finland (Kariminia, Pratt, Shaw, Piper, Appleby, Joukamaa, 1998, 2003, 2006, 2007) • Verhoogde kans op zelfmoord en overdosis • England and Wales: 10x hoger dan algemene bevolking • Finland: 3x hoger • Australië: 90.000 gedetineerden (periode 1988-2002) • Leeftijd opsluiting : 40% jonger dan 25 jaar • Zelfmoord na vrijlating: 85% (M) en 94% (V) • Gemiddelde leeftijd zelfmoord: 33 jaar • Cruciale periode: eerste maand(en) • 21% tijdens de eerste maand, 51% tijdens de eerste 4 maanden

14. 7. Identiteit • “Stropers worden boswachters”? • “Society should begin to use the experience, knowledge, insight, and expertise of transformed ex-offenders to do the work that members of the community and those in positions of authority are not equipped to do” • Ervaring als meerwaarde • “The desisting self-narrative frequently involves reworking a delinquent history into a source of wisdom to be drawn from while acting as a drug counselor, youth worker, community volunteer, or mutual-help group member”

15. 8. Oplossingen? • Volledig aanbod en toegankelijkheid hulp- en dienstverlening, alsook proactief handelen (strafeinde versus VI) • Voorbereiding terugkeer: samen met (resterende) relevante derden • Stigma: rol overheden – samenleving - initiatieven – beeldvorming – media… (good practices) • Capaciteiten – label “burger”? Geen label! • Nederland: uitreksel strafregister – selectieve toepassing • Frankrijk: “re-integratiecontract” – closure ritueel? • CRIS (Criminals Returning Into Society) • Accuraat informatiesysteem: evidence-based policy