Zakład Ubezpieczeń Społecznych

1. Zakład Ubezpieczeń Społecznych 1 ANALIZA UWARUNKOWAŃ NIEZBĘDNYCH DO SPORZĄDZANIA DŁUGOTERMINOWYCH PROGNOZ AKTUARIALNYCH Warszawa, 8 października 2010 r.

2. 2 Tematy seminariów organizowanych przez ZUS I - Prognozowanie długoterminowe II - Demografia – kluczowy element wypłacalności systemu III - Prognozowanie długoterminowe - ramy instytucjonalne IV - Kluczowe wyzwania dotyczące wypłat emerytur kapitałowych

3. 3 PROGNOZY SPORZĄDZANE WZAKŁADZIE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH

4. 4 Podstawy prawne Wymagania prawne dotyczące konieczności sporządzania prognoz: • Ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych - art. 61 – wieloletnia prognoza wpływów i wydatków funduszu emerytalnego - art. 70 – 5-letnia prognoza wpływów i wydatków Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (z podziałem na poszczególne fundusze) • Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 15 lutego 2002 r. - określa zakres publikacji wieloletniej prognozy funduszu emerytalnego (między innymi zakres publikowanych wyników)

5. 5 Podstawy prawne • wieloletnia prognoza wpływów i wydatków funduszu emerytalnego-sporządzana co 3 lata - opiniowana przez aktuariusza działającego na podstawie przepisów o działalności ubezpieczeniowej - przedstawiana, wraz z opinią aktuariusza, co 3 lata Radzie Ministrów • 5-letnia prognoza wpływów i wydatków Funduszu Ubezpieczeń Społecznych- sporządzana corocznie - uwzględnia podział na poszczególne fundusze

6. 6 Modele prognostyczne FUS…

7. 7 Modele prognostyczne tworzone w ZUS • Prognozy sporządzane są w aktualnym stanie prawnym • Prognozy sporządzane przez ZUS są wynikiem przeliczeń modeli prognostycznych wpływów i wydatków Funduszu Ubezpieczeń Społecznych • Modele umożliwiają prognozowanie wpływów i wydatków Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w podziale na poszczególne świadczenia oraz w podziale na poszczególne fundusze • Modele są w całości budowane i implementowane w ZUS (poza założeniami makroekonomicznymi oraz prognozami demograficznymi) • Modele kohortowe o podejściu deterministycznym

8. 8 Modele prognostyczne tworzone w ZUS • Dotychczas w Departamencie Statystyki ZUS powstało 9 takich modeli: - pierwszy stworzony w latach 2000-2001 obejmował horyzont czasowy do 2006 r. - kolejnych sześć modeli obejmowało horyzont czasowy do 2050 r. - ostatnie dwa modele obejmują horyzont czasowy do 2060 r. • Najnowszym modelem zbudowanym na przełomie 2009 r. i 2010 r. jest model FUS09 – w porównaniu do poprzednich modeli, model ten rozszerzono o przedział wiekowy 100-110 lat

9. 9 Modele prognostyczne tworzone w ZUS Coroczna aktualizacja modelu prognostycznego (prace nad modelem prowadzone są w sposób ciągły): • uwzględnienie najnowszych danych, • uwzględnienie zmian przepisów uchwalonych od czasu poprzedniej edycji modelu, • uwzględnienie rozważanych zmian przepisów, • ewentualnie uwzględnienie najnowszej (zewnętrznej) prognozy demograficznej, • udoskonalanie metod matematycznych i implementacyjnych, • testowanie modelu.

10. 10 Model. Podejście ideowe • Klasyczne metody rachunku aktuarialnego • Model kohortowy (najmniejsza, niepodzielna jednostka - kohorta wiekowo-płciowa) • Podejście deterministyczne • Rachunek średnich • Dane + założenia + parametry  estymatory prawdopodobieństw • Parametry techniczne, elastyczność, kalibracja • Model szkodowości wielorakiej (multiple decrement model)

11. 11 Wydatki – model FUS renty inwalidów wojennych i wojskowych oraz renty kombatanckie • ubezpieczeniowe • emerytury • emerytury przyznawane z urzędu • renty z tyt. niezdolności do pracy • renty rodzinne • renty wypadkowe • dodatki pielęgnacyjne • dodatki dla sierot zupełnych • zasiłki chorobowe • zasiłki pogrzebowe • świadczenia rehabilitacyjne • zasiłki wyrównawcze • jednorazowe odszkodowania wypadkowe • zasiłki macierzyńskie • zasiłki opiekuńcze • pozaubezpieczeniowe • emerytury budżetowe • renty budżetowe • dodatki do emerytur i rent • pozostałe wydatki • prewencja rentowa • prewencja wypadkowa • odpis na działalność ZUS

12. 12 Wpływy KREDYTY POŻYCZKI DOTACJA CELOWA [świadczenia budżetowe wypłacane z FUS] DOTACJA FUS SKŁADKI REFUNDACJA Z TYTUŁU PRZEKAZANIA SKŁADEK DO OFE „trzydziestokrotność” Fundusz Rezerwy Demograficznej II filar

13. założenia makroekonomiczne prognoza demograficzna dane historyczne skutki finansowe proponowanych zmian przepisów parametry techniczne prognoza wpływów i wydatków funduszu emerytalnego prognoza wpływów i wydatków FUS 13 Jak działa model? MODEL PROGNOSTYCZNY FUS…

14. 14 Zakres danych i horyzont czasowy – model FUS09 1999 2008 2060 Wydłużenie horyzontu prognozy o 10 lat dane prognoza

15. EMERYCI Wydatki E Wydatki RI UBEZPIECZENI Wpływy RENCIŚCI RYZYKOWNA POPULACJA Wydatki RR 15 Model. Budowa modularna DEMOGRAFIA

16. RENCIŚCI z tyt. niezdolności do pracy wypadkowi RENCIŚCI RODZINNI wypadkowi RENCIŚCI RODZINNI RENCIŚCI z tyt. niezdolności do pracy zgon Ryzykowna Populacja EMERYCI „stary” system „nowy” system 1 filar / 2 filary 16 Jądro modelu

17. RENCIŚCI z tyt. niezdolności do pracy wypadkowi RENCIŚCI RODZINNI wypadkowi RENCIŚCI RODZINNI RENCIŚCI z tyt. niezdolności do pracy zgon Ryzykowna Populacja EMERYCI „stary” system „nowy” system 1 filar / 2 filary 17 Jądro modelu

18. 18 Model – najważniejsze parametry wejściowe • Średnioroczny wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem • Średnioroczny wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych dla gospodarstw domowych emerytów i rencistów • Realny wzrost przeciętnego wynagrodzenia • Stopa bezrobocia • Ściągalność składek na ubezpieczenia społeczne • Koszty działalności (% strumienia przepływów pieniężnych) • Stopy składek na poszczególne ubezpieczenia • Prognoza demograficzna (zewnętrzna) • Parametry techniczne

19. 19 Model. Niektóre założenia modelowe • Nieprzekraczalny wiek - 111 lat • Jednostajny warunkowy rozkład przyznawania emerytur i rent • Jednostajny rozkład urodzeń w ciągu roku • W roku przyznania świadczenia - śmierć jest jedyną dopuszczalną zmianą statusu • Zmiany statusu: zamiana, utrata uprawnień, zgon - rozłączność i jednostajne rozkłady warunkowe • Wyłączenie niektórych zamian

20. 20 Prawdopodobieństwo przechodzenia na emeryturę PRAWDOPODOBIEŃSTWOPRZECHODZENIA NA EMERYTURĘ WEDŁUG NOWYCH ZASAD kumulacja > 0 60/65 84

21. Koszt dla tych, którzy cały rok pobierali emerytury E_1_s Koszt dla nowoprzyznanych E_1_s Koszt dla zamieniających z RI na E_1_s Koszt dla zamieniających z RR na E_1_s Koszt dla zamieniających z E_1_s Koszt dla umierających w statusie E_1_s 21 Model. Emerytury - koszt dla kohorty (przykład) - osoby urodzone przed 1 I 1949

22. 22 Implementacja modelu • MS Excel • Visual Basic • Makra wykonujące poszczególne obliczenia • Makro zarządzające całym modelem – sekwencyjne wykonywanie poszczególnych obliczeń • Parametryzacja (duża liczba parametrów, większość z nich to wektory) • Obszerne pliki wynikowe • Możliwość zachowania całego modelu po przeliczeniu danego scenariusza • Czas przeliczenia modelu (w zależności od parametrów komputera) od 15 do 30 minut

23. ZALETY Narzędzie prognostyczne umożliwiające przeprowadzanie symulacji dotyczących FUS na wiele lat. Model całkowicie zbudowany w ZUS. Możliwość wprowadzania zmian. Coroczna aktualizacja modelu. Parametryzacja. Możliwość sprawdzania wzajemnych powiązań. WADY Rachunek średnich (brak możliwości wykonania pewnych obliczeń, np. brak struktur według wysokości świadczeń). Ograniczenia MS Excel. Ograniczenia sprzętowe. 23 Zalety i wady modelu prognostycznego zbudowanego w ZUS

24. 24 Zmiany demograficzne – starzenie się populacjiPrognoza demograficzna GUS na lata 2008-2035 przedłużona w ZUS do 2060 r.

25. 25 Założenia demograficzne • W modelu FUS09 wykorzystana została Prognoza demograficzna na lata 2008-2035 sporządzona przez GUS w 2008 roku. • Prognoza demograficzna GUS została przedłużona w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych do 2060 roku. Przyjęto założenia o dalszym spadku prawdopodobieństw zgonu po roku 2035 oraz o utrzymaniu współczynników płodności na stałym poziomie od roku 2035. • Prognoza demograficzna została rozszerzona w ZUS o przedział wiekowy 100-110 lat (tablice prawdopodobieństw zgonu zostały przedłużone przy zastosowaniu metody interpolacyjnej Lagrange’a). • Prognozy demograficzne GUS uwzględniają jedynie saldo migracji na pobyt stały.

26. 26 Populacja w podziale na ekonomiczne grupy wieku

27. 27 Zmiany sytuacji demograficznej w Polsce

28. 28 Mediana wieku (w latach)

29. 29 Założenia i wyniki prognozy funduszu emerytalnego (marzec 2010 r.)

30. 30 Założenia makroekonomiczne • Założenia makroekonomiczne w wariancie nr 1 przyjęto w oparciu o „Program Konwergencji. Aktualizacja 2009”, natomiast w horyzoncie po 2012 r. posłużono się długoterminowymi założeniami przygotowanymi we współpracy z Ministerstwem Finansów (założenia dotyczące inflacji ogółem, realnego wzrostu przeciętnego wynagrodzenia oraz stopy bezrobocia przyjęto bezpośrednio z prognozy założeń przekazanych z Departamentu Polityki Finansowej, Analiz i Statystyki Ministerstwa Finansów). • Założenia w wariantach nr 2 i 3 przyjęto w ZUS biorąc pod uwagę charakter tych wariantów („pesymistyczny”, „optymistyczny” w porównaniu do wariantu nr 1) oraz założenia uwzględnione w wariancie nr 1.

31. 31 Założenia makroekonomiczne – wskaźnik cen (ogółem i dla gospodarstw domowych emerytów i rencistów) 0,7 pp 0,3 pp wskaźnik inflacji ogółem (wszystkie warianty)– założenia MF

32. 32 Założenia makroekonomiczne – wskaźnik realnego wzrostu przeciętnego wynagrodzenia 1,0 pp wariant nr 1 – założenia MF 1,5 pp

33. 33 Założenia makroekonomiczne – stopa bezrobocia 2010 r. (15%) -0,1 pp co rok 2060 r. (10%) wariant nr 1 – założenia MF -0,4 pp co rok od 2028 r. (4,5%)

34. 34 Założenia makroekonomiczne – wskaźnik realnego wzrostu PKB wariant nr 1 – założenia MF

35. 35 Uwagi do wyników prognozy Saldo roczne =wpływy minuswydatki Deficyt roczny = minusSaldo roczne Saldo rocznerozumiane jest jako: różnica wpływów i wydatków w danym roku, jest to zatem wynik finansowy wyłącznie z rocznej działalności funduszu

36. 2014 r. 2055 r. 2013 r. 36 Saldo roczne funduszu emerytalnego w kwotach zdyskontowanych inflacją na 2009 r. 2026 r. 2028 r. 2028 r.

37. wpływy składkowe wydolność = wydatki 37 Wydolność – fundusz emerytalny 107% 82% 55% (2022 r.) 61% 52% 50% 46% 55% 55% 47% (2024 r.) 49% 36% (2026 r.)

38. 38 Saldo roczne funduszu emerytalnego w procencie PKB -wariant nr 1

39. 2013 r. (0,31-0,34) = emeryci współczynnik ubezpieczeni 39 Współczynnik obciążenia systemowego – fundusz emerytalny 0,85 0,76 0,68 0,33-0,36 0,51 (2038 r.)

40. 40 Analiza wrażliwości – fundusz emerytalny

41. 41 Szacunki skutków finansowych zmian przepisów, które wykonywane były z wykorzystaniem modelu FUS… • Zmiany mechanizmu waloryzacji świadczeń • Obniżenie/podwyższenie stopy składki na ubezpieczenia rentowe • Zmiany dotyczące wymiaru urlopu macierzyńskiego • Zmiany dotyczące stopy składki do FRD i wiele innych … OBECNIE • Obniżenie stopy składki do OFE • Nowa formuła obliczania wysokości rent z tytułu niezdolności do pracy • Podwyższenie wieku emerytalnego (model przekształcany)

42. 42 Obniżenie stopy składki do OFE do 3% od 1 I 2011 r. *) Saldo roczne funduszu emerytalnego rozumiane jako różnica wpływów składkowych do funduszu emerytalnego i wydatków na świadczenia z funduszu emerytalnego (tzn. bez uwzględniania odpisu na działalność Zakładu Ubezpieczeń Społecznych)

43. 43 Podwyższenie wieku emerytalnego • Wariant I – podwyższenie wieku emerytalnego o jeden rok • Zrównanie wieku emerytalnego kobiet i mężczyzn do 65 lat w trzech wariantach: Wariant IIa – podwyższanie wieku emerytalnego kobiet co rok o jeden rokWariant IIb – podwyższanie wieku emerytalnego kobiet co dwa lata o jeden rokWariant IIc – podwyższanie wieku emerytalnego kobiet co trzy lata o jeden rok • Wariant III – zrównanie wieku emerytalnego kobiet i mężczyzn do 67 lat • Podwyższenie wieku emerytalnego kobiet i mężczyzn o 5 lat w dwóch wariantach: Wariant IVa – podwyższanie wieku emerytalnego co trzy lata o jeden rokWariant IVb – podwyższanie wieku emerytalnego co pięć lat o jeden rok

44. 44 Podwyższenie wieku emerytalnego - FUS

45. 45 Podwyższenie wieku emerytalnego – fundusz emerytalny

46. 46 Podwyższenie wieku emerytalnego – fundusz rentowy

47. 47 www.zus.pl/seminariaprognozylogin: seminariaprognozyhasło: seminaria_FUS10seminariaprognozy@zus.pl

48. 48 Dyskusja • Długoterminowe założenia makroekonomiczne. • Prognozy demograficzne. • Kierunki modelowania dotyczącego ubezpieczeń społecznych (modele indywidualne, horyzont czasowy prognoz).