AUTONOME GEMEENTEBEDRIJVEN EN ADMINISTRATIEF GOEDERENRECHT

1. AUTONOME GEMEENTEBEDRIJVENEN ADMINISTRATIEF GOEDERENRECHT © Prof. Dr. Eric Van Hooydonk Advocaat Hoofddocent Universiteit Antwerpen

2. BELANG • Taak van meerderheid AGB’s: onroerend goed, infrastructuur, ontwikkeling • Publiekrechtelijke prerogatieven • Publiekrechtelijke beheersbeperkingen • Specifieke regels • Complexiteit van de huidige regelgeving AGB's en domeinrecht

3. DOMEINRECHT (1) • Het “domein” = “het geheel van de roerende en onroerende goederen die deel uitmaken van het patrimonium van de publiekrechtelijke rechtspersonen, en van de zakelijke rechten op die goederen” • Niet: shuldvorderingen, rechtsvorderingen, financiële middelen uit belastingopbrengsten, leningen e.d.m. AGB's en domeinrecht

4. DOMEINRECHT (2) • In principe: privaat domein • Openbaar domein omvat • “de goederen die door de wet expliciet in het openbaar domein zijn opgenomen, en de goederen die ingevolge een ondubbelzinnige beslissing van de overheid bestemd zijn voor het gebruik door allen zonder onderscheid des persoons” (Cassatie) • Goederen noodzakelijk voor openbare dienst of openbare noodwendigheid (Waline) AGB's en domeinrecht

5. DOMEINRECHT (3) • Openbaar domein is onvervreemdbaar en niet vatbaar voor zakelijke rechten, zoals vruchtgebruik, erfpacht- en opstalrechten, erfdienstbaarheden of hypothekering, noch voor verkrijgende verjaring, verhuring of beslag • Domeinconcessies en vergunningen • Voordelen: stok achter de deur + soepelheid + buiten overheidsopdrachtenwetgeving • Nadeel: geen wettelijk vangnet • Privaat domein: burgerlijk recht, maar tot voor wet van 30 juni 1994 onbeslagbaar AGB's en domeinrecht

6. DOMEINRECHT (4) • Het domeinrecht soepeler opvatten ? • Rechtspraak en rechtsleer: erfdienstbaarheid, overdracht aan andere publiekrechtelijke rechtspersoon en huur zijn mogelijk mits eerbiediging van de bestemming AGB's en domeinrecht

7. DOMEINRECHT (5) • Art. 537 B.W. "Bijzondere personen beschikken vrij over de hun toebehorende goederen, behoudens de door de wetten gestelde beperkingen. Goederen die niet aan bijzondere personen toebehoren, worden beheerd en kunnen alleen worden vervreemd met inachtneming van de vormen en overeenkomstig de regels die daarvoor in het bijzonder bepaald zijn". • Tweewegen- en doorkruisingsleer: privaatrecht is principieel mogelijk AGB's en domeinrecht

8. DOMEINRECHT (6) • Dus domeinrecht kan soepeler worden opgevat MAAR de wetgever bevestigt de regel met uitzonderingen • 1412bis Ger.W. (W. 30 juni 1994) • Overheidsgoederen niet beslagbaar tenzij (1) verklaring of (2) “kennelijk niet nuttig voor de uitoefening van hun taak of voor de continuïteit van de openbare dienst” AGB's en domeinrecht

9. DOMEINRECHT (7) • PPS-decreet (Decr.Vl.P. 18 juli 2003) • Vestiging van zakelijke rechten op openbaar domein is mogelijk mits (1) bijzondere en omstandige motivering” en (2) “zakelijke rechten niet kennelijk onverenigbaar met de bestemming van de goederen” • Dus zakelijk recht blijft uitzondering • Vermoeden van verenigbaarheid met bestemming, dus meer rechtszekerheid • Geconditioneerde afwijking bevestigt andermaal de regel AGB's en domeinrecht

10. ONTEIGENINGEN • Art. 16 G.W. • Voorwaarden • de onteigening moet “ten algemenen nutte” gebeuren • de onteigening is enkel mogelijk in de gevallen bij de wet bepaald • de onteigening is enkel mogelijk op de wijze bij de wet bepaald • de onteigening is pas mogelijk tegen een billijke schadevergoeding • de schadevergoeding moet voorafgaand zijn • Onderscheid gewone procedure / spoedprocedure AGB's en domeinrecht

11. VRIJHEID VAN AGB INZAKE PATRIMONIUMBEHEER (1) • Art. 263sexies, § 1, eerste lid NGW "De autonome gemeentebedrijven beslissen vrij, binnen de grenzen van hun doel, over de verwerving, de aanwending en de vervreemding van hun lichamelijke en onlichamelijke goederen, over de vestiging of de opheffing van de zakelijke rechten op die goederen, alsook over de uitvoering van dergelijke beslissingen en over hun financiering". • Wordt opgeheven bij inwerkingtreding GD inzake verzelfstandiging • Blijft gelden voor haven-AGBs AGB's en domeinrecht

12. VRIJHEID VAN AGB INZAKE PATRIMONIUMBEHEER (2) • “Vrij” is de essentie • Subsidiariteitsbeginsel • Vrijwel letterlijke overname uit Federale Overheidsbedrijvenwet 21 maart 1991 • Beklemtoning bedrijfsmatige autonomie • NGW voegt vrijheid inzake financiering toe • NGW bevat géén basis voor beperkingen van beslissingsbevoegdheid via beheerscontract • Conclusie: statutaire of contractuele beheersbeperkingen zijn onwettig resp. nietig AGB's en domeinrecht

13. VRIJHEID VAN AGB INZAKE PATRIMONIUMBEHEER (3) • Geldt het domeinrecht tav AGB’s ? • AGB is “vrij” • NGW verwijst niet naar domeinrecht MAAR • Federale Overheidsbedrijvenwet heeft domeinrecht evenmin opzij gezet • Verwijst er nu zelfs uitdrukkelijk naar • PPS-Decreet en Havendecreet bevestigen gelding van het domeinrecht DUS het domeinrecht geldt wel degelijk voor AGB’s AGB's en domeinrecht

14. VRIJHEID VAN AGB INZAKE PATRIMONIUMBEHEER (4) • Gemeentedecreet inzake AGB’s • Opvulling lacunes • Condificatie bestuurlijke praktijk • Additionele voorschriften • Meer rechtzekerheid maar ook meer reglementering / beperking van de autonomie AGB's en domeinrecht

15. VRIJHEID VAN AGB INZAKE PATRIMONIUMBEHEER (5) • Art. 242, § 3 GD “Het autonoom gemeentebedrijf beslist vrij, binnen de grenzen van zijn doel, over de verwerving, de aanwending en de vervreemding van zijn goederen, over de vestiging of opheffing van zakelijke rechten op die goederen, alsook over de uitvoering van dergelijke beslissingen en over hun financiering” • Minieme verschillen met art. 263sexies, § 1 • Domeinrecht blijft gelden (AGB = publiekrechtelijk) • GD bevestigt Havendecreet en PPS-Decreet • Art. 191 GD is nieuwe uitzondering die de regel bevestigt AGB's en domeinrecht

16. VRIJHEID VAN AGB INZAKE PATRIMONIUMBEHEER (6) • Wat betekent “vrij” in het GD ? • Vergelijken met andere paragrafen van art. 242 m.b.t. giften en toelagen, onteigeningen, tariferingen, oprichting van rechtspersonen, waarin “vrij” niet voorkomt en integendeel statutaire en contractuele beperkingen worden mogelijk gemaakt • Conclusie: statuten en beheersovereenkomst kunnen vrijheid AGB m.b.t. patrimoniumbeheer niet uithollen • Op dit vlak dus zelfde regime als onder NGW AGB's en domeinrecht

17. ZAKELIJKE RECHTENOGV PPS-DECREET (1) • PPS-Decreet ook van toepassing op AGB’s • PPS-projecten niet te erkennen door VR en geen advies PPS-KC nodig • Art. 263sexies, § 1, tweede lid “Voor lokale PPS-projecten in de zin van het decreet betreffende publiek-private samenwerking kunnen de autonome gemeentebedrijven en hun filialen, op voorwaarde van bijzondere en omstandige motivering, zakelijke rechten vestigen op de onroerende goederen die behoren tot het openbaar domein, voorzover de gevestigde zakelijke rechten niet kennelijk onverenigbaar zijn met de bestemming van deze goederen”. AGB's en domeinrecht

18. ZAKELIJKE RECHTENOGV PPS-DECREET (2) • Op “het” openbaar domein • Geldt ook voor haven-AGB’s en blijft daarvoor gelden • Voor andere AGB’s impliciet opgeheven door art. 191 GD AGB's en domeinrecht

19. ZAKELIJKE RECHTEN OGV GEMEENTEDECREET • Art. 191 GD “De gemeente en de autonome gemeentebedrijven kunnen, op voorwaarde van bijzondere en omstandige motivering, zakelijke rechten vestigen op openbare domeingoederen voorzover die rechten niet kennelijk onverenigbaar zijn met de bestemming van die goederen” • Reeds in werking getreden • Geen PPS-project meer nodig • Domeinrecht erg sterk gerelativeerd AGB's en domeinrecht

20. HAVENDECREET (1) • AGB’s en verzelfstandiging havenbesturen Antwerpen, Oostende, Gent • Havens behoren tot het openbaar domein (538 B.W.) • Domeinbeheer is de eerste zgn. havenbestuurlijke bevoegdheid • Klassiek domeinrecht blijft uitgangspunt van Havendecreet 2 maart 1999 AGB's en domeinrecht

21. HAVENDECREET (2) • Bepalingen over domeinbeheersbevoegdheid, ingebruikgeving, beheer goederen VG, voorkooprecht, financiering van havenwerken, etc. AGB's en domeinrecht

22. BESLAGBAARHEID • Art. 1412bis Ger.W. onverkort van toepassing AGB's en domeinrecht

23. ONTEIGENINGEN (1) • Art. 27 Decr. 20 december 1996 “De havenbesturen in de vorm van een autonoom gemeentebedrijf met rechtspersoonlijkheid kunnen, overeenkomstig de wetgeving betreffende de onteigeningen ten algemenen nutte en na machtiging van de Vlaamse regering, in eigen naam en voor eigen rekening onroerende goederen onteigenen die nodig zijn voor de verwezenlijking van hun statutair doel” • Impliciet opgeheven door Havendecreet AGB's en domeinrecht

24. ONTEIGENINGEN (2) • Decr. 21 februari 2003 • Tweede lid toegevoegd aan art. 263sexies, § 1 NGW: “Het autonoom gemeentebedrijf is gerechtigd om na machtiging door de Vlaamse regering over te gaan tot de onteigeningen die noodzakelijk zijn voor de verwezenlijking van zijn doelstellingen” • Machtiging geval per geval • Ook fiscaal doel AGB's en domeinrecht

25. ONTEIGENINGEN (3) • Art. 242, § 2 GD “Het autonoom gemeentebedrijf kan door de Vlaamse Regering gemachtigd worden om in eigen naam en voor eigen rekening over te gaan tot onteigeningen die noodzakelijk zijn voor de verwezenlijking van zijn doelstellingen” • Nog niet in werking • Heft Decr. 21 februari 2003 impliciet op AGB's en domeinrecht

26. ONTEIGENINGEN (4) • Art. 10 Havendecreet • “Na machtiging door de Vlaamse regering, kunnen de havenbedrijven, overeenkomstig de wetgeving betreffende de onteigening ten algemenen nutte, in eigen naam en voor eigen rekening onroerende goederen onteigenen die nodig zijn voor de verwezenlijking van hun maatschappelijk doel” AGB's en domeinrecht

27. ONTEIGENINGEN (5) • Andere regelgevingen • Decr. 19 april 1995 bestrijding en voorkoming van leegstand en verwaarlozing van bedrijfsruimten • DRO AGB's en domeinrecht

28. BESLUITEN • Ruime, bewust gewilde autonomie van AGB’s m.b.t. patrimoniumbeheer • Versterkt door PPS-decreet • Autonomie m.b.t. patrimoniumbeheer intact gebleven na GD • Domeinrecht verder afgezwakt door GD • Wetgeving maakt performant bedrijfsbeleid mogelijk AGB's en domeinrecht

29. CONTACT • Eric Van Hooydonk Emiel Banningstraat 21-23 2000 Antwerpen T +32 3 238 67 14 F + 32 3 248 88 63 eric@ericvanhooydonk.be AGB's en domeinrecht