Niecierpek gruczołowaty - inwazyjny gatunek rośliny obcego pochodzenia

1. Niecierpek gruczołowaty - inwazyjny gatunek rośliny obcego pochodzenia Prezentacja przygotowana na warsztaty edukacyjne w ramach realizacji projektu Czynna ochrona zagrożonych gatunków i siedlisk na obszarze Natura 2000 „Ostoja Wigierska”, współfinansowanego ze środków finansowych Unii Europejskiej LIFE+ (LIFE11NAT/PL/000431)oraz Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Stary Folwark, 2013

2. Rośliny obce geograficznie we florze Polski • Obecnie flora Polski liczy ok. 3554 taksony • Ok. 29% (ponad 1000 taksonów) to rośliny obcego pochodzenia (tzw. antropofity) • Połowa tej grupy (ponad 500 taksonów) to gatunki efemeryczne (nagle pojawiające się, przechodzące cykl rozwojowy i ginące) • Pozostałe są w pełni zadomowione - wśród nich: 1/3 stanowią gat. przybyłe przed XV wiekiem (tzw. archeofity); 2/3 to rośliny przybyłe po XV wieku (tzw. kenofity) • Z roślin obcych za w pełni zadomowione w zbiorowiskach naturalnych i półnaturalnych uznaje się ok. 80-90 gatunków – ok. 30 spośród nich uznaje się za rośliny inwazyjne Stary Folwark, 2013

3. Gatunek obcy Gatunek obcy to ten, który został wprowadzony (introdukowany) poza jego naturalnym aktualnym lub historycznym zasięgiem, przy czym wprowadzanie (introdukcję) określa się jako przeniesienie obcego gatunku poza jego naturalny zasięg bezpośrednio lub pośrednio na skutek działania człowieka. Niecierpek drobnokwiatowy Kolczurka klapowana Stary Folwark, 2013

4. Gatunek inwazyjny Termin gatunekinwazyjne jest stosowny dla roślin obcych, które uległy naturalizacji i stanowią lub mogą stanowić zagrożenie dla różnorodności biologicznej ze względu na ich zdolność do skutecznego rozmnażania w znacznej odległości od roślin rodzicielskich oraz posiadają zdolność do rozprzestrzeniania się na dużych obszarach i wypierania elementów rodzimej flory i fauny. Niecierpek drobnokwiatowy Róża karbowana Kolczurka klapowana Nawłoć późna Stary Folwark, 2013

5. Gatunki inwazyjne Szacuje się, że 80% inwazyjnych roślin obcych w Europie zostało wprowadzonych jako rośliny ozdobne lub rolnicze. Poza ekonomicznymi kosztami związanymi z ich eliminowaniem i zarządzaniem nimi, inwazyjne gatunki obce mogą powodować różne negatywne skutki, takie jak spadek plonów upraw, zmniejszenie lub utrata wartości gruntów, utrata zdrowia oraz szkody w infrastrukturze. Niecierpek gruczołowaty Kolczurka klapowana Na poziomie globalnym inwazyjne gatunki obce są powszechnie uważane (np. w Konwencji o różnorodności biologicznej) za jedno z największych zagrożeń dla różnorodności biologicznej, ustępujące pod względem ważności tylko utracie i degradacji siedlisk. Stary Folwark, 2013

6. Niecierpek gruczołowaty Impatiens glandulifera • Sprowadzony do Europy z Azji Środkowej w celach ozdobnych • Inwazyjny w Europie Środkowej i Zachodniej • Szybko opanowuje wilgotne lasy, okrajki, doliny rzeczne (z szybkością do 35 km w ciągu roku!) • Wypiera rodzime gatunki z dolin rzecznych i brzegów zbiorników wodnych • Odznacza się dużą żywotnością • Wyrasta do 3 m wysokości • Średnio jedna roślina wytwarza 337 torebek nasiennych (zakres od 186 do 518) • Średnio jedna torebka nasienna zawiera 9 nasion (zakres od 8 do 10) • Średnio jedna roślina produkuje około 3033 nasion • Kwitnie od czerwca do października • Nasiona pojawiają się po 13 tygodniach od rozpoczęcia kwitnienia Stary Folwark, 2013

7. Niecierpek gruczołowaty Stary Folwark, 2013

8. Niecierpek gruczołowaty Stary Folwark, 2013

9. Niecierpek gruczołowaty Impatiens glandulifera • Rozprzestrzenia się tylko poprzez nasiona • Nasiona mają wysoki współczynnik wzejścia – do 80% • Walczy z innymi roślinami poprzez wzejścia synchroniczne dużych ilości nasion oraz szybki wzrost rośliny • Dojrzałe nasiona wystrzeliwane są na odległość do 7 m • Jest bardziej efektywny w przywabianiu owadów zapylających niż inne rodzime rośliny, stąd stanowi dużą konkurencję dla innych roślin (produkuje więcej cukrów, przez co nektar jest słodszy) • Usuwanie niecierpka jest bardzo kosztowne i czasochłonne, ze względu na jego duże możliwości regeneracyjne i nasienne • Niecierpek może być łatwo usunięty przez wyrwanie; usuwanie powinno być prowadzone przez min. 2-3 lata, aż do całkowitego usunięcia odrostów Stary Folwark, 2013

10. Wigierski Park Narodowy Stary Folwark, 2013

11. Zwalczanie niecierpka gruczołowatego na terenie „Ostoi Wigierskiej” W ramach realizacji projektu: Czynna ochrona zagrożonych gatunków i siedlisk na obszarze Natura 2000 „Ostoja Wigierska”, współfinansowanego ze środków finansowych Unii Europejskiej LIFE+ oraz Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej planowane jest zadania „Usuwanie niecierpka gruczołowatego - inwazyjnego gatunku rośliny obcego pochodzenia”. Stary Folwark, 2013

12. Zwalczanie niecierpka gruczołowatego na terenie „Ostoi Wigierskiej” • Rośliny będą usuwane w całości, ręcznie poprzez ich wyrywanie z podłoża • Podstawowy zabieg usuwania będzie wykonywany przez 5 lat, przed zawiązaniem owoców, jednakże już na w pełni rozwiniętych osobnikach, czyli od końca maja do pierwszej połowy sierpnia - okres kwitnienia niecierpka gruczołowatego może różnić się w poszczególnych latach i lokalizacjach w zależności od warunków pogodowych • Po zakończeniu podstawowego zabiegu usuwania roślin, na tych samych powierzchniach będzie prowadzony zabieg uzupełniający, podczas którego wyrwane zostaną rośliny pominięte (niezauważone) lub te, które z jakichś powodów opóźniły swój rozwój; zabieg ten będzie przeprowadzony jeszcze przed zawiązaniem owoców - w sierpniu • Wyrywane rośliny będą pakowane szczelnie w worki i w tym samym dniu transportowane do miejsca składowania (kompostowania) Stary Folwark, 2013

13. Zwalczanie niecierpka gruczołowatego na terenie „Ostoi Wigierskiej” • Biomasa przetransportowana na miejsce składowania będzie na bieżąco układana w pryzmy kompostowe i przysypywana czarną ziemią; biomasa będzie kompostowana na podłożu zabezpieczonym przed przenikaniem odcieków do gleby i wód • Biomasa pozyskanych roślin będzie składowana do czasu naturalnego jej rozkładu, co może nastąpić po 2-3 latach • Okres prowadzenia zabiegu usuwania niecierpka gruczołowatego rozpoczyna się w II kwartale 2013 roku i będzie trwał do 30 czerwca 2017 roku • Obszar objęty zabiegiem zlokalizowany jest w granicach „Ostoi Wigierskiej” - wzdłuż doliny Czarnej Hańczy od Sobolewa (okolice mostu przy starym młynie) do ujścia rzeki do jeziora Wigry, wokół jeziora Czarne k. Gawrych Rudy oraz nad jeziorem Wigry: nad Zatoką Wigierki i wzdłuż brzegów Półwyspu Klasztornego Stary Folwark, 2013

14. Kodeks postępowania w zakresie ogrodnictwa i inwazyjnych roślin obcych Przyroda i środowisko, nr 155, Publikacje Rady Europy • Orientuj się, które gatunki są inwazyjne w twojej okolicy • Dowiedz się, co dokładnie uprawiasz, czyli prawidłowo identyfikuj materiał wprowadzony do uprawy • Poznaj regulacje dotyczące inwazyjnych roślin obcych • Uzgodnij, które gatunki roślin stanowią zagrożenie, i zaniechaj ich uprawy lub oferowania do sprzedaży • Wprowadzaj dobre praktyki w zakresie oznakowania • Udostępnij rośliny zastępcze dla roślin inwazyjnych • Starannie usuwaj odpady roślinne i zagospodarowuj zbędny materiał roślinny i odpady zawierające ten materiał • Podejmij działania w zakresie informowania i popularyzacji Stary Folwark, 2013

15. Kodeks postępowania w zakresie ogrodnictwa i inwazyjnych roślin obcych Przykłady • Starannie usuwaj odpady roślinne i zagospodarowuj zbędny materiał roślinny i odpady zawierające ten materiał • W Wielkiej Brytanii zaklasyfikowano rdestowiec japoński (Reynoutriajaponica) jako „odpady kontrolowane” w ramach ustawy o ochronie środowiska z 1990 roku i podlega on ścisłej regulacji. Istnieje też Kodeks postępowania Agencji Środowiska dotyczący zarządzania nim i jego niszczenia oraz zagospodarowania materiału skażonego tym gatunkiem • Poznaj regulacje dotyczące inwazyjnych roślin obcych • W Polsce obowiązują regulacje prawne wynikające z Ustawy o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r. (Dz. U. Nr 92, poz. 880 ze zm.) oraz, od 5 kwietnia 2012 roku, z Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 września 2011 r. w sprawie listy roślin i zwierząt gatunków obcych, które w przypadku uwolnienia do środowiska przyrodniczego mogą zagrozić gatunkom rodzimym lub siedliskom przyrodniczym (Dz. U. Nr 210, poz. 1260) Stary Folwark, 2013

16. Na zakończenie Unia Europejska na walkę z inwazyjnymi gatunkami obcymi, oraz usuwanie szkód przez nie wyrządzonych wydaje ponad 12 miliardów euro rocznie! W USA ponad 1100 gatunków inwazyjnych, każdego dnia zajmuje kolejnych 1700 hektarów powierzchni Roczny koszt walki z tymi roślinami przekracza 24,7 miliarda dolarów Straty w gospodarce Kanady powodowane tylko przez najgroźniejsze inwazyjne gatunki obce wynoszą około 187 milionów dolarów kanadyjskich rocznie Tylko 8 najbardziej inwazyjnych gatunków obcych roślin w Australii pokryło już (pomimo nieustannej walki z nimi) 20 milionów hektarów! Stary Folwark, 2013

17. Dziękuję za uwagę CZYNNA OCHRONA ZAGROŻONYCH GATUNKÓW I SIEDLISK NA OBSZARZE NATURA 2000 „OSTOJA WIGIERSKA” (LIFE11 NAT/PL/431) Stary Folwark, 2013