Download
1 / 47
E N D
Rośliny zbożowe Agrotechnika owsa
Pochodzenie owsa • Owies jest uważany za młodą roślinę uprawną. W uprawie pojawił się kilka tysięcy lat później niż pszenica i jęczmień i dlatego nie był znany w starożytnych kulturach rolniczych. Podobnie jak żyto określa się go mianem wtórnej rośliny uprawnej, gdyż początkowo towarzyszył uprawom, głównie pszenicy płaskurki (Triticumdicoccum), jako chwast segetalny.
Historia uprawy owsa • Wraz z uprawą pszenicy przywędrował do Europy z Azji. • Przypuszcza się, że w miarę przesuwania się uprawy zbóż z południa na północ kontynentu, w rejony mniej korzystne pod względem glebowym i klimatycznym, dominacja owsa wyraźnie wzrastała i powoli wypierał z uprawy gatunki pierwotne.
Historia uprawy owsa • Pierwsze wzmianki o owsie pochodzą z epoki wczesnego brązu (około 1500 lat p.n.e.) i dotyczą głównie owsa szorstkiego(Avena strigosa Schreb.). • Znacznie później odnajdywano owies siewny(Avena sativa L.) i owies głuchy (Avena fatua L.).
Znaczenie gospodarcze owsa • W świecie owies jest gatunkiem uprawianym na powierzchni 17,9 mln ha, co stanowi zaledwie 3% areału zajętego przez zboża. • Z powodu niskiego plonu (1,75 t/ha) jego udział w zbiorach zbóż wynosi tylko 1,7% (31,3 mln t).
Znaczenie gospodarcze owsa • Największe plony z 1 ha uzyskuje się w Irlandii (6 t), Holandii (5,8 t) i Anglii (5,5 t), tj. w krajach, gdzie w zasiewach znaczny udział ma forma ozima. • W krajach ościennych średni poziom plonów jest bardzo zróżnicowany: w Niemczech – 4,6 t/ha, w Czechach – 3,2 t/ha, na Litwie, Ukrainie i Białorusi – od 1,9 do 2,2 t/ha.
Plonowanie • Średni krajowy plon ziarna w latach 1996–1998 wynosił 2,53 t/ha i należy go ocenić jako niski, sięgający zaledwie 43% potencjału wyrażonego średnim plonem wzorca zbiorowego COBORU. • Potencjał plonotwórczy aktualnych, oplewionych odmian rejestrowych osiąga wartość 5–6 t/ha. • Owies nagoziarnisty plonuje na poziomie 78% wzorca oplewionego.
Warunki termiczne • Owies jest zaliczany do roślin klimatu umiarkowanego i wilgotnego. • Ziarno kiełkuje już w temperaturze 2–3 C, intensywnie zaś – w temperaturze 5–7 C. • Krzewieniu sprzyja temperatura 6–12 C (na glebach żytnich – niższa, na lepszych – wyższa).
Warunki termiczne • W fazie strzelania w źdźbło (aż do kłoszenia) optymalna temperatura dobowa to 12–16 C, co oznacza średnią dobową maja na poziomie 13,5 C, a czerwca – 16 C. • Pogoda z ustaloną temperaturą powyżej tego zakresu oddziałuje ujemnie na plon ziarna.
Warunki termiczne • Po kłoszeniu, aż do zbiorów korzystnie na rozwój i plonowanie owsa wpływa pogoda słoneczna z niezbyt wysoką (15–18 C) temperaturą dobową.
Warunki termiczne • Zmienność temperatury we wczesnych fazach rozwoju (do krzewienia) w niewielkim stopniu różnicuje poziom plonowania, natomiast w fazie kłoszenia zmienność w plonowaniu pod wpływem tego czynnika może być duża.
Warunki wodne • Owies ma wysoki współczynnik transpiracji (ok. 500), co w przypadku uprawy na glebach żytnich lekkich wyraźnie uzależnia jego plonowanie od sumy opadów w okresie wiosenno-letnim. • Po wschodach najkorzystniejsza dla plonu jest suma opadów wynosząca 16 mm na każdą dekadę, a po krzewieniu, aż do kłoszenia, optimum zamyka się sumą 23 mm na dekadę.
Warunki wodne • Opady w fazie strzelania w źdźbło są bardziej plonotwórcze niż w czasie dojrzewania. • Po wyrzuceniu wiechy optimum zapotrzebowania na wodę utrzymuje się jeszcze na poziomie 27 mm/dekadę, chociaż wartość plonotwórcza tych opadów jest mniejsza niż podczas fazy strzelania w źdźbło.
Warunki glebowe • Gleby kompleksów żytnich są odpowiednie do uprawy owsa. • Na kompleksach gleb pszennych owies powinien być uprawiany tylko jako przerywacz fitosanitarny w zmianowaniach o dużym wysyceniu zbożami. • Typowe dla owsa są także następujące kompleksy: owsiano-ziemniaczany górski, owsiano-pastewny górski i częściowo zbożowy górski.
Warunki glebowe • Na odkwaszonych glebach kompleksu żytniego bardzo dobrego (4) w dobrej kulturze owies powinien ustępować miejsca jęczmieniowi, natomiast na źle uprawionych, zakwaszonych glebach tego kompleksu owies plonuje lepiej niż jęczmień.
Wpływ gleby na plonowanie owsa • Owies jest mało wrażliwy na odczyn gleby w zakresie pH od 4,5 do 7,2, co wynika z jego małej wrażliwości na niedobór wapnia, a także z dużej tolerancji na nadmiar wolnych jonów glinu i manganu.
Przedplony • W klasycznym zmianowaniu owies następuje po okopowych (ziemniak), na stanowiskach w wysokiej kulturze i żyznych (drugi rok po oborniku). Ziemniak, lucerna i żyto są także przedplonami fitosanitarnie najbezpie-czniejszymi.
Inne przedplony Dobrymi przedplonami dla owsa są: • bobik, • koniczyna, • pszenica, • rzepak, chociaż udowodniono, że produkty rozkładu resztek tych przedplonów mogą krótkotrwale oddziaływać na owies toksycznie. • Ponadto wymienione gatunki wymagają gleb mocniejszych niż owies.
Inne przedplony • Przedplonem mykosanitarnie najgorszym dla owsa jest jęczmień ze względu na dużą patogeniczność grzybów bytujących w ryzosferze, szczególnie Fusarium, Helminthosporium, Penicillium i Phoma. • Na uprawę po sobie owies reaguje mniejszym obniżeniem plonu niż inne zboża.
Uprawa roli • Klasyczna uprawa roli pod owies obejmuje orkę przedzimową na średnią głębokość (20–25 cm). Glebę pozostawia się w ostrej skibie. • Na stanowisku po okopowych orkę przedzimową można zastąpić kultywatorowaniem po uprzednim zebraniu liści i łętów, które mogą utrudniać równomiernie płytką uprawę wiosenną.
Uprawa roli • Wiosenną uprawę na glebach zwięźlejszych należy rozpocząć od zastosowania włóki, a na średnich i lekkich – od agregatu złożonego z brony średniej lub ciężkiej z wałem strunowym, doprawiającym pole za jednym przejazdem na głębokość do 5 cm.
Uprawa roli • Na polu po okopowych, którego nie zaorano jesienią, należy użyć agregatu z kultywatorem lub aktywną broną i wykonać uprawę płytko, na 5–7 cm. • Głębsza uprawa wiosenna utrudnia podsiąk wody do ziarniaków, co wpływa ujemnie na wschody roślin i obniża plon. • W przypadku głębszej uprawy przedsiewnej korzystny wpływ na wschody i plon ma zastosowanie ciężkiego wału.
Zapotrzebowanie na składniki pokarmowe Z plonem 3,5 tony ziarna wynosi się z pola: • 45 kg P2O5, • 126 kg K2O, • 86 kg N.
Nawożenie • Na glebach ubogich w fosfor i potas do wymagań pokarmowych należy dodać różnice bilansowe na poprawę zasobności gleb, wynoszące od 20 do 60 kg/ha P205 i 30–50 kg/ha K2O.
Dawki nawozów Racjonalne nawożenie w celu otrzymania plonu 3,5 tony wyniesie wtedy: • 60–80 kg P2O5 i 130–160 kg K2O. • Na polach z regularną gospodarką obornikową dawki te można zmniejszyć o około 10–20 kg P2O5 i 40 kg K2O.
Nawożenie gleb pod owies • Pod owies mogą być stosowane wszystkie dostępne formy pojedynczych nawozów fosforowych i potasowych. • Nawozy fosforowe należy stosować przed orką przedzimową (nie ulegają wymywaniu), natomiast nawozów potasowych można użyć jesienią tylko na glebach średnich i zwięzłych.
Nawożenie gleb bardzo słabych • Na lekkich potas ulega wymywaniu i jest racjonalniejsze wczesne zastosowanie go wiosną przed uprawami doprawiającymi glebę. • Uprawom rosnącym na glebach lżejszych nawozy mieszane lepiej dostarczyć wiosną.
Formy nawozów i termin ich stosowania • W nawożeniu owsa bardzo dobre wyniki uzyskuje się po zastosowaniu typowych nawozów wieloskładnikowych. • Należy dobrać taki nawóz, aby możliwie najbardziej odpowiadał stosunkowi zawartości P : K określonemu w wymaganiach pokarmowych.
Formy nawozów i termin ich stosowania • Ponieważ owies jest bardzo wrażliwy na niedobór potasu, więc na glebach ubogich w potas nawozy wieloskładnikowe powinny zawierać go wyraźnie więcej niż fosforu.
Nawożenie azotem • Reakcja owsa na azot stosowany doglebowo jest uzależniona głównie od wilgotności gleby oraz od przedplonu. • W warunkach suszy wykorzystanie azotu maleje. • Aby po przedplonach niezbożowych uzyskać plon 3,5 t, wystarczy dawka około 30–40 kg/ha, użyta jednorazowo przedsiewnie lub w fazie krzewienia.
Nawożenie azotem • Po przedplonach zbożowych taki poziom plonów wymaga zastosowania 60 kg/ha N w jednej dawce przedsiewnej. • Na glebach przepuszczalnych, gdzie istnieje obawa wymycia składnika, nawet niską dawkę należy podzielić na przedsiewną (40 kg) i pogłówną (20 kg) w fazie drugiego międzywęźla – strzelanie w źdźbło.
Nazwożenie azotem • W gospodarstwach uzyskujących plony rzędu 4 t/ha dawki nawozów azotowych muszą wynosić 75–85 kg/ha na stanowisku po zbożowych bądź około 50–60 kg/ha po przedplonach mocniejszych.
Wpływ wysokiego nawożenia azotem • Azot przedsiewny wpływa korzystnie na rozwój wiech pędu głównego, a szczególnie na liczbę kłosków w wiesze (główny element struktury plonu). • Przy wysokim poziomie nawożenia późne dawki azotu przedłużają aktywność fizjologiczną liści, a także zwiększenie zawartości azotu w ziarnie.
Termin siewu • Owies jest gatunkiem najwcześniejszego siewu i na każde opóźnienie terminu reaguje obniżeniem plonu. • Optymalny w każdym regionie jest termin możliwie najwcześniejszy, wyznaczony stanem obeschnięcia gleby.
Termin siewu • Owies wcześnie siany lepiej się ukorzenia i krzewi, dając bardziej zwarty łan, mniej wylega, wiąże więcej kłosków w wiesze, a w latach suchych daje także dorodniejsze ziarno. • Ziarno z siewu wczesnego ma mniejszą zawartość białka na rzecz skrobi oraz najczęściej mniejszy udział plewki.
Siew • Masa wysiewu ziarna, obliczona na podstawie powyższej obsady i średniej masy 1000 ziarniaków oraz dobrej wartości użytkowej mieści się w przedziale 170–215 kg/ha. • Optymalna głębokość przykrycia ziarna na glebach lekkich wynosi około 4 cm.
Pielęgnacja • Konkurencyjność owsa wobec chwastów jest dość duża i w poprawnym przyrodniczo płodozmianie (po ziemniaku) skutecznie tłumi je już w czasie krzewienia i strzelania w źdźbło. • W takich warunkach plantację można prowadzić bez herbicydów, a niewielki poziom zachwaszczenia nie obniża istotnie plonu.
Pielęgnacja • Niestety, w warunkach następstwa owsa po zbożach zwalczanie zachwaszczenia staje się konieczne. • Można je przeprowadzić mechanicznie, używając brony w fazie szpilkowania bądź w fazie 5 liści. • Wcześniejsze użycie brony przerzedza zasiewy. Bronowanie po krzewieniu można przeprowadzić kilkakrotnie, zawsze jednak przy właściwym uwilgotnieniu gleby.
Herbicydy stosowane w uprawie owsa • Herbicydy w uprawie owsa trzeba stosować ostrożnie, gdyż znana jest jego ujemna reakcja na niektóre substancje aktywne, głównie w Pieliku i Aminopielikach.
Herbicydy stosowane w uprawie owsa • Chwasty wrażliwe zwalcza się w pełni krzewienia środkami: Agritox 500 SL, Chwastox Ekstra 300 SC, Dicoherb 750 SL i Granstar 75 WG. • Na polach z chwastami uciążliwymi (przytulia czepna, gwiazdnica pospolita) bardziej skuteczne są Chwastoxy – D, Turbo i Trio bądź Logran Ekstra, zastosowane w pełni krzewienia.
Choroby owsa • Z chorób występujących w czasie wegetacji istotne obniżenie plonu może powodować rdza koronowa, a czasami także mączniak, szczególnie w warunkach gęstych siewów i dużych dawek azotu.
Choroby owsa • Wczesnemu mączniakowi można zapobiegać, stosując zaprawy o przedłużonym działaniu bądź interwencyjnie Calixin 750 EC. • Owies chroni się przed rdzą koronową, dobierając odmiany o mniejszej podatności na tego patogena (np. Dukat, Grajcar).
Choroby owsa • Materiał siewny należy zawsze zaprawiać przeciwko głowni pylącej i zwartej, gdyż tych chorób nie można zwalczyć w czasie wegetacji. • Ziarno porażone głowniami ma ograniczoną wartość siewną, paszową i konsumpcyjną.
Szkodniki • Owies może być porażany przez szkodniki, w szczególności przez muchówki – ploniarkę zbożówkę, pryszczarka zbożowca, skrzypionki, a także mszyce.
Zbiór jednoetapowy • Owies dojrzewa nierównomiernie i termin zbioru jednoetapowego kombajnem należy określić precyzyjnie, niezbyt wcześnie, aby ziarniaki w dolnej części wiechy nie były zbyt wilgotne.
