Ulusal Aşı Bilgi Sistemi: Bir Durum Değerlendirmesi ve Yaklaşım Önerisi

1. Ulusal Aşı Bilgi Sistemi:Bir Durum Değerlendirmesi ve Yaklaşım Önerisi Emine ÜNALIR emine.unalir@ege.edu.tr Ege Üniversitesi 12.02.2010

2. İçerik • Aşı nedir? • Dünyada ve Ülkemizde Aşı Uygulamaları • Sağlık Alanında Bilgi Sistemleri • Sağlık Alanında Anlamsal Web • Aşı ve Aşı Uygulamaları için Durum Değerlendirmesi • Ulusal Aşı Bilgi Sistemi • Değerlendirme • Sorular

3. Aşı Nedir? • Aşı, sonuçları ölüm veya kalıcı sakatlıklar olabilecek bazı hastalıklara karşı bireyin bağışıklık kazanabilmesi için kullanılan en etkin yöntemlerden biridir. • Aşı uygulamaları tüm dünya ülkelerinde, devletlerin sağlık bakanlıklarına bağlı belirli merkezler tarafından yönetilmektedir. • Aşı çalışmalarını düzenlemek, izlemek, uygulamak ve yönetmek için devlete bağlı resmi kurumların yanı sıra birçok farklı kurum, kuruluş ve kişi aynı sorumluk çatısı altında toplanmaktadır.

4. Dünyada Aşı Uygulamaları • DSÖ – Dünya Sağlık Örgütü (WHO – World Health Organization) • CDC – (Centers for Disease Control and Prevention) • NVIC – (National Vaccine Information Center) • VAERS – (Vaccine Adverse Event Reporting System)

5. Ülkemizde Aşı Uygulamaları • Bağışıklama hizmetlerini düzenleme T.C. Sağlık Bakanlığı’nın yetkisi altındadır. • Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü • Bağışıklama Danışma Kurulu • Ülkemizde yürütülmekte olunan Genişletilmiş Bağışıklama Programı ile temel amaç; • Toplumda, özellikle bebek ve çocuklarda aşı ile korunabilir hastalıkların ortaya çıkışını engellemek, • Bu hastalıklardan kaynaklanan ölümlerin ve sakatlıkların önüne geçmektir. *T.C. Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü, “Genişletilmiş Bağışıklama Programı Genelgesi”, Genelge 2009/17. (2009)

6. Sağlık Bilgi Sistemleri • Sağlık alanı, çeşitli kurum ve kuruluşlar ile farklı görevleri olan kişilerin hizmet sunduğu, aynı zamanda da hizmet aldığı oldukça büyük ve karmaşık bir alandır. • Elektronik sistemler, yönetimsel etkinliklerde yer almaktadır. • Geliştirilen yeni bilgi sistemleri, sağlık kuruluşunun sadece belirli bir bölümüne hizmet sunmaktadır: • Toplanan bilgiler elektronik bir ortam üzerinden paylaşılamamaktadır. • Hasta ile ilgili bilgilerin defalarca sisteme girilmesi, aynı laboratuar incelemelerinin farklı klinik birimler tarafından yeniden istenmesi sıkça karşılaşılan sorunlardan bazılarıdır.

7. Sağlık Bilgi Sistemleri-2 Intel Information Technology, “Converging technologies in healthcare IT, Computer Manufacturing Healthcare”, http://www.intel.com/it/pdf/converging-technologies-in-healthcare-it.pdf, Son Erişim: 30 Kasım 2009. (2007)

8. Anlamsal Web • Anlamsal web bilginin, bilgisayarlar ve insanların birlikte çalışabilmelerini sağlayacak biçimde iyi tanımlanmış anlamının bulunduğu günümüzdeki Web'in genişletilmesi olarak tanımlanmaktadır*. • Anlamsal web çalışmalarının odaklandığı temel konulardan biri özel alanlar için ontolojilerin tanımlanmasıdır. *Berners-Lee,T., Hendler,J., andLassila,O., “Thesemantic web”, ScientificAmerican, vol.284, no:5, pp. 34-43 (2001).

9. Ontoloji • Bilgisayar bilimlerinde ontoloji, belirli bir alan içindeki kavramları ve bu kavramların arasındaki ilişkilerin biçimsel gösterimidir. • Ontoloji geliştirmenin temel nedenleri: • İnsanlar ve makineler arasında bilginin yapısının ortak anlamını paylaşmak, • Alan bilgisinin yeniden kullanımını sağlamak, • Alan varsayımlarını açıkça yapmak, • Alan bilgisini işlemsel bilgiden ayırmak.

10. Sağlık Alanında Anlamsal Web • Sağlık alanında standartlaşma çalışmaları yapılmaktadır: • İleti • Terminoloji • Standartların ontolojik olarak tanımlanması ile, • Bilginin farklı sistemler arasında iletilebilmesi • Bilginin aynı anlamı taşıması • Bilginin sorgulanması, üzerinde çıkarsama yapılması gerçekleştirilebilir.

11. Aşı UygulamalarıDurum Değerlendirmesi • Dağıtık bir ortam • Farklı kurumlardan ve kişilerden oluşan paydaşlar • Bireyler ve/veya anne-babaları • Sağlık Kurumları • Sağlık Çalışanları • Eczaneler • Okullar • Aşı Tedarik Eden Firmalar • Aşı Araştırma-Geliştirme Laboratuarları • T.C. Sağlık Bakanlığı

12. Aşı UygulamalarıDurum Değerlendirmesi-2 • Uygulanan aşıya ilişkin bilgilerin formlar üzerinde kayıt altına alınması • Uygulama zamanı gelen aşının insan kaynaklı hatırlanması • Aşı bilgilerinin sorgulanması • Aşı sağlama zinciri • Yan etkiyi uyarma, izleme ve sorgulama • Klinik yönergeler ile destekleme

13. Aşı UygulamalarıDurum Değerlendirmesi-3 • Hem insanlar hem makineler tarafından aynı şekilde anlaşılabilecek aşı bilgisinin gösterimi • Birlikte çalışabilirlik • Uygulamalardan bağımsız hizmet sunumu

14. Ulusal Aşı Bilgi Sistemi-UABS • UABS, 7/24 kesintisiz hizmet verecek bir sistem olmalıdır. • Aşı bilgisini tanımlamak için aşı ontolojisinin geliştirilmesi gerekmektedir. • Tıbbi Bilişim Standartları ile desteklenmelidir.

15. UABS-2 • Aşı ontolojisi kullanılarak tanımlanan aşı bilgileri kullanılarak UABS tarafından verilecek hizmetler: • Aşı ile ilgili genel bilgilerin kayıt altına alınarak, sorgulanabilmesi • Bireysel aşı bilgisini kayıt altına alınması, sorgulanması • Uygulama zamanı gelen aşının ilgili kurum ve kişilere hatırlatılması • Aşı yan etkilerine ilişkin bilginin kayıt altına alınması, sorgulanması, izlenmesi ve yan etki için uyarılma • Aşı sağlama zincirine destek olunması • Aşı uygulamalarının klinik yönergeler ile desteklenmesi

16. Değerlendirme • Sağlık-Net portalı • Tek yönlü bildirim • Yönetimsel amaçlı • Bilgi sorgulama desteği yok • UABS • Birlikte çalışabilirlik • Aşı bilgisinin kayıt altına alınması ve sorgulanması • Aşıya uygulamalarına ilişkin tüm hizmetlerin verilmesi • Sağlık kayıtlarının aşı ve aşı uygulamaları ile ilgili olan bölümün kalıcı hale getirilmesi

17. TEŞEKKÜRLER SORULAR Emine ÜNALIR emine.unalir@ege.edu.tr