Łacińska terminologia dla prawników

1. Łacińska terminologia dla prawników Zajęcia 4. Łacińska terminologia w logice mgr Jędrzej Jachira Zakład Prawa Rzymskiego

2. LOGICA EST OMNIA Logika jest wszystkim

3. „Jeśli potrafi się przekonywać słowami, zarówno sędziów przed sądem, jak i na zebraniu rady jej członków i lud na zgromadzeniu ludowym (…), gdy masz taką umiejętność w swojej mocy, wtedy lekarz będzie twoim sługą, nauczyciel gramatyki twoim sługą, a w przypadku bankiera okaże się, że mnoży on zyski nie dla siebie, tylko dla ciebie, gdyż ty potrafisz mówić i przekonywać tłum” – Platon - chodzi o podstawowe sformułowania, rozumowania logiczne, wyrażone w łacinie, które można wykorzystywać w codziennym rzemiośle prawnym

4. A PRIORI Z wcześniejszego; z następstwa; z tego

5. - zdanie aprioryczne zostaje przyjęte „na wstępie”, „na początku” i wyprzedza wszelkie doświadczenie, pomiary i inne wartości empiryczne - „kwadrat ma wszystkie boki równe”, „każdy żonaty mężczyzna nie jest kawalerem”, „każdy wyrok jest orzeczeniem sądu” – wszędzie a priori rozumiemy znaczenie użytych słów, aby dopiero potem analizować, czy zdanie jest prawdziwe - prawdziwość zdań apriorycznych jest konsekwencją konwencji terminologicznych

6. A POSTERIORI Z późniejszego; z dołu; z tego, co wtórne; z następstwa

7. - zdania aposterioryczne to zdanie, które zostaje uznane na podstawie doświadczenia, np. przeprowadzonych wcześniej badań empirycznych, obserwacji, pomiarów, etc. - „Amazona jest rzeką o największym dorzeczu”, „ćwiczenia z łaciny są bardzo ciekawe, ale trwają za krótko” - z pojęciem a posteriori wiążę się nurt filozoficzny – aposterioryzm

8. ANALOGIA IURIS Analogia z prawa

9. - jeden z argumentów a simili - rodzaj wnioskowania opartego na założeniu konsekwentności ocen prawodawcy - odniesienie do „ducha prawa”, tj. system prawny jako odzwierciedlenie pewnych wartości uznawanych przez prawodawcę - jeżeli dane zagadnienie nie jest ściśle uwzględnione w przepisach, możemy odnieść się do innych, uregulowanych materii o podobnej tematyce, z którym możemy wywnioskować normę prawną

10. ANALOGIA LEGIS Analogia z ustawy

11. - drugi z argumentów a simili - jeżeli mamy wątpliwości, czy dana norma prawna wyrażona w ustawie zawiera obowiązek określonego działania D podmiotu A w okolicznościach W, czy też zawiera obowiązek działania D podmiotów takich jak A w okolicznościach takich jak W, przyjmujemy drugą możliwość - podobnie jak wcześniej, odwołujemy się do konsekwencji w ocenach prawodawcy

12. ARGUMENTUM A COHAERENTIA Argument ze spójności (z niesprzeczności)

13. - rodzaj rozumowania stosowany w związku z wykładnią systemową przepisów prawa, odwołujący się do spójności systemu prawa - prawodawca nie może ustanawiać norm wzajemnie sprzecznych

14. ARGUMENTUM A CONTRARIO Argument z przeciwieństwa, z przeciwnego

15. - tzw. wnioskowanie z przeciwieństwa - dyrektywa wykładni, jeżeli norma N1 znajduje zastosowanie w sytuacji S1, to w sytuacji S2, która jest różna od sytuacji S1, nie jest ona stosowana - przykład?

16. ARGUMENTUM A FORTIORI Argument z silniejszego; argument od mocniejszej strony; argument ze wzmocnienia

17. - wnioskowanie oparte na konsekwentności prawodawcy - „jeżeli p, to tym bardziej q” Dwie możliwości: 1/ argumentum a maiori ad minus (z większego na mniejsze) 2/ argumentum a minori ad maius (z mniejszego na większe) Ad. 1. Jeżeli dozwolone jest więcej, to tym bardziej dozwolone jest mniej Ad. 2. Jeżeli zakazane jest mniej, to tym bardziej zakazane jest więcej - przykłady?

18. ARGUMENTUM A RUBRICA Argument z systematyki ustawy

19. - dyrektywa wykładni systemowej - dokonując interpretacji przepisu, należy wziąć pod uwagę wewnętrzną systematykę aktu prawnego, w którym interpretowany przepis się znajduje (np. rozdział, część, etc.)

20. ARGUMENTUM AD ABSURDUM Argument odwołujący się do absurdu

21. - wykorzystanie faktu, że przyjęcie określonej przesłanki nieuchronnie prowadzi do absurdu, konieczności uznania wniosku, z którym absolutnie nie można się zgodzić „życie należy chronić w każdej postaci, zatem powinniśmy chronić wszelkie wirusy i zabójcze bakterie” Wniosek: zdanie „życie należy chronić w każdej postaci” jest nie do przyjęcia

22. CONDICIO SINE QUA NON Warunek konieczny; warunek niezbędny

23. - wystąpienie określonego zjawiska B wymaga koniecznie wystąpienia wcześniej zjawiska A - samo zjawisko A nie zawsze jednak oznacza wystąpienie zjawiska B (jest jedynie jego koniecznym warunkiem) - np. Przeprowadzenie postępowania dowodowego jest warunkiem sine qua non oceny prawnej (wyrok WSA w Gdańsku z dn. 16.01.2009 r., II SA/Gd 184/08)

24. CONTRA PRINCIPIA NEGANTEM NON EST DISPUTANDUM Z odrzucającym zasady nie ma dyskusji

25. - pogląd sformułowany przez Arystotelesa, powtórzony przez A. Shopenhauera - w sytuacji odrzucenia przez oponenta zasad, pryncypiów, na których ma być budowany określony dyskurs, jakakolwiek dyskusja jest niemożliwa - np. dokonując wykładni contra legem, nie można prowadzić dyskursu tak, jak gdyby się nadal na nim pozostawało

26. IGNOTUM PER INGNOTUM

27. - błąd polegający na tym, że znaczenie definiowanego wyrażenia wyjaśniane jest za pomocą wyrażenia niezrozumiałego dla odbiorcy definicji - np. wprowadzenia adepta filozofii do metafizyki: „Uniwersalia są to powszechniki”

28. ONUS PROBANDI Ciężar dowodzenia; ciężar dowodu

29. - reguła określająca, po której stronie ciąży obowiązek uzasadnienia określonych twierdzeń, tj. na kim spoczywa obowiązek przeprowadzenia dowodu - jak jest w polskim prawie cywilnym?

30. QUI NIMIUM PROBAT, NIHIL PROBAT Kto zbyt wiele dowodzi, nie dowodzi niczego

31. - tzw. błąd nadmiernej ambicji - pojawia się podczas próby dowodzenia tezy mocniejszej, aniżeli wymagana do wykazania zasadności danego stanowiska

32. SAPIENS NIHIL AFFIRMAT, QUOD NON PROBAT Mądry człowiek nie twierdzi niczego, czego nie zdołałby dowieść

33. - maksyma wskazująca, że człowiek myślący powinien brać odpowiedzialność za słowa

34. ULTIMA RATIO Środek ostateczny

35. - najsilniejszy, decydujący argument w sporze, ew. środek po który sięga się w ostateczności - na armatach Ludwika XIV znajdował się napis Ultima ratio regum (dosł. ostateczny argument królów)