Schadevergoeding, aansprakelijkheid en verzekeringen ten behoeve van vrijwilligers

1. Schadevergoeding, aansprakelijkheid en verzekeringen ten behoeve van vrijwilligers Prof. Hubert Claassens Em. Hoogleraar K.U. Leuven Cris- Centrum voor Verzekeringswetenschap Oud-plaatsvervangend raadsheer Hof van beroep Brussel

2. Algemene uitgangspunten • Accent op de specifieke problematiek vrijwilligers en verzekeringen • Nieuwe wet 30-07-2005 • ingrijpende wijzigingen • reeds gewijzigd op 27-12-2005, 07-03-2006 • en 19-07-2006 • Met enkele uitvoeringsbesluiten • Nieuwe ingrijpende regels of regelingen rond vrijwilligerswerk (vww)

3. Toelichting • Vanuit theorie • voornamelijk 'rechtsregels' • ... naar praktijksituaties en/of vragen • Afbakening • enkel private/particuliere verzekeringen • sociale verzekeringen zijn ook belangrijk, vooral bij " eigen schade aan de mens "

4. Opéénvolgende stappen in toelichting: • over schade - vergoeding en – aansprakelijkheid • eerst in het algemeen • maar vooral voor/rond vrijwilligerswerk • of - organisaties mogelijke toepassing van • A.O.regeling • over verzekeringsregeling inzake • Vrijwilligerswerk • over verzekeringen in het algemeen

5. I. Schadevergoeding en aansprakelijkheid in het algemeen • Schadelijder kan • Aansprakelijkheid bij iemand anders leggen • - Beroep doen op verzekering AO (arbeidsongevallen) • - Zelf andere, eigen voorzieningen treffen

6. Aansprakelijkheid • Iemand aansprakelijk stellen = naar behoren bewijzen • Aangesprokene: fout of onrechtmatige daad • Criterium 'goede huisvader/ goede huismoeder‘ • Schade veroorzaakt • onder welke juridische vorm dan ook • Oorzakelijk verband tussen fout en schade

7. Verschillen • Burgerrechterlijke aansprakelijkheid: schade herstellen of vergoeden • Strafrechterlijke aansprakelijkheid : strafwetten toepassen • Morele verantwoordelijkheid: • "in geweten“ handelen

8. Burgerrechterlijke aansprakelijkheid: soorten • Contractuele aansprakelijkheid • In allerlei contracten of overeenkomsten • met of zonder geschrift • met middelen- of resultaatsverbintenissen • Let goed op! • Buitencontractuele aansprakelijkheid • Geldt krachtens "de wet“

9. Burgerrechterlijke aansprakelijkheid: verschillen (1) • Voor eigen daad • Eigen fout, nalatigheid, onvoorzichtigheid • Voor daad van anderen - Ouders, werkgevers, aanstellers, opdrachtgevers en nu ook 'organisaties'? • Voor zaken, dieren...

10. Burgerrechterlijke aansprakelijkheid verschillen (2) • Van individuen, individuele personen - = zelf aansprakelijk voor eigen daad • Van verenigingen of vennootschappen - Aparte juridische entiteit - Apart vermogen - Aparte aansprakelijkheidsregeling • Feitelijke verenigingen - Geen aparte juridische entiteit -Dus ook geen aparte aansprakelijkheidsregeling, wel aansprakelijkheid van 'leden'

11. I. Burgerrechterlijke aansprakelijkheid (B.A.) in het vrijwilligerswerk • Voor/rond vrijwilligerswerk of-organisaties • Grondig vernieuwde regeling • Wet 03-07-2005 • Ingrijpende wijzigingen 27-12-2005 • en 19-07-2006 • Nieuwe regeling geldt voor bepaalde organisaties die met vrijwilligers werken, maar dan voor al hun vrijwilligers en al hun activiteiten Beslissende vraag:om welke "bepaalde " organisaties gaat het hier? Belangrijke bij-vragen: • Vooraf: • Welke organisaties vallen -al dan niet- onder de wet? • Welke organisaties vallen -al dan niet- onder deze specifieke nieuweaansprakelijkheidsregeling? • Wat houdt deze specifieke aansprakelijkheidsregeling precies in?

12. I.1. Welke organisaties vallen - al dan niet- onder de wet zelf? • Enerzijds wel: • alle private of publieke rechtspersonen zonder winstoogmerk • Anderzijds ook wel: • bepaalde feitelijke verenigingen zonder winstoogmerk en dan meer bepaald: • " elke vereniging zonder rechtspersoonlijkheid van twee of meer personen die in onderling overleg een activiteit organiseren met het oog op de verwezenlijking van een onbaatzuchtige doelstelling ( met uitsluiting van enige winstverdeling onder haar leden en bestuurders), en die een rechtstreekse controle uitoefenen op de werking van de vereniging"(vernieuwd artikel 3,3° -Let op : grenzen en dus grensgevallen!) • In beide gevallen: wanneer die organisaties werken met vrijwilligers voor het verrichten van vrijwilligerswerk. • Maar niet : Andere organisaties, meer bepaald andere feitelijke verenigingen vallen dus buiten de wet!

13. I. 2. Welke organisaties vallen onder deze specifieke nieuwe aansprakelijkheidsregeling? • Enerzijds:alleprivate of publiekerechtspersonenzonder winstoogmerk die onder de wet vallen • Anderzijds: bepaalde feitelijke verenigingen die onder de wet vallen, wanneer zij daarenboven ook nog aan andere voorwaarden voldoen. • Het gaat hier meer bepaald om: een feitelijke vereniging die dus onder toepassing van de wet valt (zie hierboven) en die • ofwel ook één of meer personen tewerkstelt die verbonden zijn door een arbeidsovereenkomst voor werklieden en bedienden. • ofwel "op grond van haar specifieke verbondenheid" met hetzij een rechtspersoon zoals hierboven bedoeld hetzij met een feitelijke vereniging zoals hierboven bedoeld ( die één of meer personen tewerkstelt die verbonden zijn door een arbeidsovereenkomst voor werklieden of bedienden), kunnen worden beschouwd als een afdeling daarvan" • ( zie vernieuwd artikel 5- Let op: grenzen en grensgevallen!) • Let goed op! • Andere feitelijke verenigingen vallen dus nietonder deze specifieke aansprakelijkheidsregeling (... al vallen ze mogelijk wel onder de wet)

14. I.3.Wat houdt deze specifieke aansprakelijkheidsregeling precies in? • Essentieel: belangrijke immuniteitsregeling ten voordele van de betrokken vrijwilligers. • Voor de schade die een vrijwilliger veroorzaakt bij het verrichten van hier bedoeld vrijwilligerswerk (ingericht door één van de hierboven-onder 2 bedoelde organisaties) is de vrijwilliger in principeniet burgerrechterlijk aansprakelijk. • Voor deze schade rust de burgerrechterlijke aansprakelijkheid wel op de hierboven bedoelde organisaties(resp. rechtspersonen, feitelijke verenigingen, organisatie waarvan de feitelijke vereniging een afdeling vormt) • Uitzonderingen: Deze immuniteitsregeling geldtniet in geval van • bedrog (opzet?) • zware fout of zware schuld • herhaalde lichte fout van de vrijwilliger

15. zij geldt ook niet voor schade die de vrijwilliger zichzelf toebrengt. • Let op: van de hierboven geschetste aansprakelijkheidsregeling magniet afgeweken worden in het nadeel van de vrijwilliger en dit op straffe van vernietiging. • (Zie vernieuwd artikel 5-Let op: grenzen-grensgevallen!)

16. I. 4. Belangrijke preciseringen: • Voor een (vrij of zeer groot?) aantal feitelijke verenigingen en de vrijwilligers met wie ze werken is de hierboven (onder 3) geschetste specifieke aansprakelijkheidsregeling dus niet van toepassing (al vallen ze mogelijk toch wel onder de toepassing van de wet!) • Zij vallen bijgevolg onder toepassing van de gewone, gemeenrechterlijke regeling

17. Let hierbij dan vooral op aansprakelijkheid • Voor eigen daad (fout, nalatigheid, onvoorzichtigheid) • Voor de daad van anderen • Voor schade veroorzaakt door zaken, door dieren, enz... • en bij feitelijke verenigingen(!!!) • Bijzondere informatieplicht ten laste van feitelijke verenigingen vooraleer een vrijwilliger met zijn activiteit voor de organisatie start: • in ieder geval: de identiteit meedelen van de verantwoordelijke van de vereniging • Voor elke organisatie die niet valt onder de hierboven (onder 3) geschetste specifieke aansprakelijkheidsregeling: • mededelen van de toepasselijke aansprakelijkheidsregeling voor schade die de vrijwilliger veroorzaakt (zie vernieuwd artikel 4, a en b) • De hierboven (onder 3) geschetste specifieke aansprakelijkheidsregeling is in werking sinds 01-01-2007 (zie aangevuld artikel 24)

18. I.5. Arbeidsongevallenregeling: mogelijke toepassing in vrijwilligerswerk? • Definitie AO (arbeidsongeval) • Is het een ongeval met schade aan de mens • van een vrijwilliger, een arbeidsongeval? • Met verplichte toepassing van de specifieke arbeidsongevallenverzekering • Enkele bijvragen ter beantwoording... • Vrijwilligersprestaties = arbeidsprestaties? • een loon? • Onder gezag van een organisatie/ in ondergeschikt verband? • Is het een arbeidsongeval? • Plotse gebeurtenis – letsel • Tijdens en door de uitvoering van de prestatie • Is het een arbeidswegongeval? • Ongeval overkomen op de 'normale' arbeidsweg'

19. II. Verzekeringen inzake VWW -nieuwe wettelijke regeling • II.1. Voor alle organisaties die ook al vallen onder de hierboven (onder I.3.) geschetste specifieke aansprakelijkheidsregeling: • Verplichte verzekering "tot dekking van de risico's met betrekking tot het vrijwilligerswerk", met dekking van "tenminste de burgerrechtelijke aansprakelijkheid van de organisatie", met uitzondering van de contractuele aansprakelijkheid (vernieuwd artikel 6§1) • Verplichte informatie aan elke vrijwilliger • over het terzake verplicht gesloten verzekeringscontract (vernieuwd artikel 4,b) • alsook over eventuele dekking, via een verzekeringscontract, van andere aan het vrijwilligerswerk verbonden risico's (vernieuwd artikel 4,c) • Verplichte dekking van de burgerrechtelijke aansprakelijkheid van de organisatie door de W.A.M. of B.A.-motorrijtuigenverzekering van het voertuig van de vrijwilliger wanneer deze ontheven is van alle aansprakelijkheid (hoger onder I.3.geschetste immuniteitsregeling -zie nieuw artikel 8 bis) • Andere verzekeringen zijn (nog) niet verplicht maar • ofwel nu al ten zeerste aanbevolen: bv. persoonlijke B.A. van de vrijwilliger • ofwel later mogelijk toch verplicht gesteld bij K.B. (Koninklijk Besluit) • voor lichamelijke schade aan de vrijwilliger • bij ongevallen tijdens de uitvoering van het vrijwilligerswerk en tijdens de verplaatsingen in het kader daarvan • bij ziekten opgelopen als gevolg van het vrijwilligerswerk • voor rechtsbijstand inzake voornoemde risico's (zie vernieuwd artikel 6 §)

20. BijK.B.wordenzgn minimumgarantie -voorwaarden vastgesteld voor de verplichte verzekeringsovereenkomst en tot dekking van het vrijwilligerswerk (vernieuwd artikel 6§3) • Zie K.B. 19-12-2006… met heel wat onduidelijkheden, leemten en valkuilen • De hierboven geschetste verzekeringsregeling is in werking sinds 01-01-07 (zie aangevuld artikel 24)

21. II.2.Voor alle andere organisaties: • Geen enkele specifieke verzekeringsplicht of –regeling, maar toch wel hier m.i zeer dringende aanbevelingen. • Opletten is dwingende boodschap!

22. Verplichte informatie door de organisatie aan elke vrijwilliger over de eventuele dekking via een verzekeringscontract • van de aansprakelijkheid van de vrijwilliger voor de schade die hij/zij veroorzaakt • van andere aan het vrijwilligerswerk verbonden risico’s (zie vernieuwd artikel 4, b en c en zie ook I. 4. hierboven)

23. II.3. Voor alle organisaties: korte aanvullende preciseringen: • Informatieplicht van gemeenten en provincies aan alle organisaties over de verzekeringsplicht Mogelijk komt er nog een K.B. (nieuw artikel 6§4) • Aan alle organisaties wordt de mogelijkheid geboden zich, tegen betaling van • een premie, aan te sluiten bij een collectieve polis die voldoet aan de vast te stellen minimumgarantie-voorwaarden (nieuw artikel 6, §5) • zie K.B. 21-12-2006… met heel wat onduidelijkheden en onzekerheden • Uitzonderlijk belang van een correcte, degelijke modelinhoud voor elke (B.A. en andere) verzekering voor vrijwilligerswerk

24. Belangrijke preciseringen en wijzigingen omtrent de zogenaamde familiale polissen of verzekeringen van de B.A. privé-leven (met zgn minimumgarantie-voorwaarden in K.B. 12-01-1984) • Geen uitsluiting meer toegelaten van de hierboven geschetste verplichte B.A.verzekering van vrijwilligersorganisaties en vrijwilligers (artikel 7.1°) • Geen uitsluiting meer toegelaten van de persoonlijke B.A. van leiders, aanstellers of organisatoren van jeugd- of gelijkgestelde bewegingen voor de daden van personen voor wie ze moeten instaan (artikel 7.2°) • Vrijwilligerswerk, al dan niet binnen het raam van deze wet, wordt geacht verricht te worden binnen het privé-leven en mag dus niet meer worden uitgesloten van zgn. familiale polis. • M.i. moet dit laatste ook o.m. gelden wanneer een vrijwilligersactiviteit de vorm aanneemt van een totaal kostenloze deelneming aan het bestuur van een vereniging of een vzw die onder het toepassingsgebied van de wet valt. • Maar onzekerheid blijft…

25. V. Nog even over verzekeringen in het algemeen. • Informatieplicht en – opdracht • Dwingende informatieplicht is al opgelegd (zie III.2. resp.3 hierboven) • Aan alle organisaties die met vrijwilligers werken • Aan provincies en gemeenten

26. Mag dan niet tenminste erop gerekend worden dat ook de verzekeringsondernemingen, onder toezicht van hun voogdijminister en – instanties, zorgen voor een tijdige degelijke informatie en open medewerking omtrent (meer dan) correcte polissen? • Uitzonderlijk belang van een degelijke modelinhoud voor elke belangrijke polis terzake: vrijwilligerswerk is waardevol en verdient dus waardevolle verzekering(en)

27. Goede, degelijke verzekeringen graag! • Bezin steeds eer je begint. Let op correcte (spontane) mededelingsplicht o.m. voor alle te verzekeren activiteiten. • Niet alles is verzekerbaar. Let toch op alle uitsluitingen zoals die zijntoegelaten of opgelegd bij wet, bedongen in de polis, met problematiek van bewijslast • Onderscheid tussen ‘collectieve’ versus ‘individuele‘ polissen

28. Bijzondere aandacht • Voor tijdige en correcte premiebetaling • Bij schadeaangifte en –regeling: • Bijstand • Serene assertiviteit • Praktijkervaringen, ook van andere organisaties

29. Tot slot, ter vervollediging • Korte stand van zaken • Uitvoering nieuwe regeling • Nodige/nuttige maatregelen en overleg • Uitzonderlijk belang van goede keuze van • Verzekeringsmaatschappij • Verzekeringsbemiddelaar • Graag uw vragen met (poging tot) antwoord!

30. Klachten over verzekeringen? • Algemene klachten: Ombudsdienst van de verzekeringen Mevr. Van Elderen De Meeüsplantsoen 35-1000 Brussel 02-547 58 71- www.ombudsman.as • Bij discriminatiepraktijken: Centrum voor gelijkheid van kansen en racismebestrijding Dienst niet-raciale discriminatie Koningstraat 138-1000 Brussel 02-212 30 00- www.diversiteit.be