SOCJOLOGIA

1. SOCJOLOGIA mgr Olga Kurek e-mail: okurek@wsiz.rzeszow.pl konsultacje: AFD + środa 11:00-13:00 w p. 245

2. Tematyka zajęć • Wprowadzenie do socjologii. Przedsocjologiczna wiedza o społeczeństwie. Człowiek jako istota społeczna. Wiedza potoczna versus wiedza naukowa. Powstanie oraz rozwój socjologii jako samodzielnej dyscypliny naukowej. Definicje pojęcia socjologii. Społeczeństwo – przedmiot zainteresowania socjologii. Główne „szkoły” i nurty teoretyczne. Socjologia jako nauka pożyteczna praktycznie. • Grupa społeczna. Pojęcie grupy społecznej. Konstytutywne cechy grupy społecznej. Rodzaje grup społecznych. Struktury wewnątrzgrupowe. Spójność grupy. Wybrane rodzaje grup. • Socjalizacja. Pojęcie socjalizacji, rodzaje (socjalizacja pierwotna, wtórna, resocjalizacja) funkcje. Role społeczne. Teorie ról. Konflikt ról oraz konflikt w roli. • Kontrola społeczna. Kontrola społeczna i porządek społeczny.Konformizm – pojęcie, analiza eksperymentu Asha, Milgrama oraz Zimbardo. Dewiacja jako przedmiot zainteresowania socjologii. • Socjologiczne metody badawcze. Metoda, technika a narzędzie badawcze. Etapy procesu badawczego. Pojęcia: hipoteza, pytanie badawcze, problem badawczy, próba, populacja, dobór próby, analiza jakościowa, analiza ilościowa. Metody i techniki: sondaż, obserwacja, eksperyment, wywiad, badania fokusowe, analiza dokumentów.

3. Literatura • Goodman N., „Wstęp do socjologii”, Zysk i S-ka, Poznań 2001 • Szacka B., „Wprowadzenie do socjologii”, Oficyna Naukowa, Warszawa 2008 • Sztompka P., „Socjologia”, Wydawnictwo Znak, Kraków 2004 • Babbie E., „Badania społeczne w praktyce”, PWN, Kraków 2004 • Giddens A., „Socjologia”, PWN, Warszawa 2008 • Sztompka P., Kucia M., „Socjologia. Lektury”, Wydawnictwo Znak, Kraków 2007

5. Kryteria zaliczenia ĆWICZEŃ • W skład oceny końcowej wchodzą następujące kryteria: Obecność – 10 p. Aktywność – 40p. Kolokwium zaliczeniowe – 50p. • Ocena końcowa wynika z następujących przedziałów punktowych: 91 p. -100 p. – bdb (5,0) 81 p. – 90 p. - +db (4,5) 71 p. - 80 p. – db (4,0) 61 p. – 70 p. - +dst (3,5) 51 p. – 60 p. – dst (3,0) 0 p. – 50 p. – ndst (2,0)

6. Warunki zaliczenia – do 15 stycznia 2010 E-learning: Aby uzyskać zaliczenie z kursu Distance Learning, należy: 1. wybrać trzy dowolne ćwiczenia z kursu DL i ich rozwiązania wysłać w trzech odrębnych postach na AFD 3. Wziąć udział 1 godzinie CZATU.

7. 1. CZYM ZAJMUJĄ SIĘ SOCJOLOGOWIE?

8. Z czym kojarzy Ci się SOCJOLOGIA?

9. Socjolog jest w [pewnym] sensie szpiegiem. Jego zadanie stanowi jak najściślejsze meldowanie o pewnym społecznym terenie. To inni – bądź on sam, lecz już nie w roli socjologa – będą musieli decydować, jakich posunięć należy na tym terenie dokonać. [Berger 1997: 15]

10. SOCJOLOGOWIE O SOCJOLOGII • Jan Szczepański: „socjologia poszukuje praw zjawisk zachodzących między ludźmi, zajmuje się badaniem struktur, czyli wzajemnego przyporządkowania sobie ludzi w zbiorowościach”. • Ludwik Gumplowicz: „socjologia to nauka o grupach społecznych”.

11. SOCJOLOGOWIE O SOCJOLOGII… • Zygmunt Bauman „socjologia to zazwyczaj spoglądanie na ludzkie czynności, jak na fragmenty większych całości. Owymi całościami są nieprzypadkowe grupy ludzi, które są powiązane siecią wzajemnych zależności”. • Piotr Sztompka „socjologia zrodziła się, jako naukowe badanie historii”.

12. Socjologia - definicja – PRZEDMIOT SOCJOLOGII Socjologia: • bada ludzkie zachowania społeczne, • związki między ludźmi, • rezultaty działalności społecznej, • tworzy teorie wyjaśniające życie społeczne. • Wykorzystując badania empiryczne wypracowuje teorie i pewne uogólnienia, które faktom dającym się zbadać nadaje sens. Jednakże z uwagi na skomplikowaną ludzką naturę badania socjologiczne różnią się od przyrodniczych.

13. 2. CO BYŁO PRZED SOCJOLOGIĄ?

14. Jak wyjaśniano procesy zachodzące w życiu społecznym przed powstaniem socjologii?

15. Przedsocjologiczna wiedza o społeczeństwie - Źródła • Wiedza potoczna (człowiek od zarania dziejów żył w gromadzie i posiadał jakąś wiedzę praktyczną o zjawiskach i procesach zachodzących w zbiorowościach ludzkich) • Artystyczna wrażliwość (np. „socjologiczne” powieści Balzaka, Zoli, Faulknera ) • Myśl filozoficzna (Platon, Arystoteles, Kant, itd.)

16. Cechy przedsocjologicznej myśli teoretycznej • Normatywny i finalistyczny punkt widzenia; filozofów interesowało bardziej to, jak być powinno, niż to jak jest (np. projekt idealnego państwa według Platona) • Woluntaryzmwiara we wszechmoc władcy, uważano, że panujący władca może w dowolny sposób kształtować formę państwa i społeczeństwa; uważano, że rzeczywistość społeczna jest całkowicie nieprzewidywalna i można dokonywać jej oceny tylko ex post; wierzono, że Opatrzność może zmieniać bieg ludzkich spraw • Koncentracja uwagi na państwie i władzy; społeczeństwo było utożsamiane z państwem

17. 3. SOCJOLOGICZNA WIEDZA NAUKOWA, A SPOŁECZNA WIEDZA POTOCZNA

18. Czym charakteryzuje się myślenie potoczne?

19. CECHY MYŚLENIA POTOCZNEGO • służy celom doraźnym • opiera się na stereotypach • dychotomizuje świat społeczny • bywa błędne, zawodne • opiera się na pochopnych uogólnieniach • bywa zabobonne • opiera się często na naukowych pseudoautorytetach • pozbawione bywa samokrytycyzmu • nie prowadzi do wiedzy teoretycznej • nie służy ogólnemu poznaniu świata

20. jakie znasz przysłowia wyrażające „mądrość ludową”?

21. WIEDZA POTOCZNA CZĘSTO „UKRYTA” JEST W PRZYSŁOWIACH, NP.: • „Jeśli wejdziesz między wrony, musisz krakać tak jak one” • „Kruk krukowi oka nie wykole” • „Gdy kota nie ma myszy tańcują”, itd.

22. Jakimi cechami charakteryzuje się myślenie naukowe?

23. Cechy socjologicznej wiedzy naukowej • oparta jest na wnioskowaniu; • oparta jest na doświadczeniu (obserwacji); • naukowcy stosują kryteria logiczne i empiryczne do weryfikacji twierdzeń nauki; • nie zadowala się samym opisem; • uczonych obowiązuje przestrzeganie trzech podstawowych reguł: • wyraźne określenie problematyki badawczej w kontekście dotychczasowej wiedzy i istniejących teorii; • staranne zbieranie danych, umożliwiające kontrolę ich rzetelności; • odróżnianie twierdzeń opartych na faktach, od tych, które są domysłami; • wyróżnikiem nauki jest neutralność i powstrzymanie się od wartościowania.

24. 4. SOCJOLOGIA JAKO NAUKA

25. SOCJOLOGIA JAKO DYSCYPLINA NAUKOWA • Aby jakaś dziedzina stała się dyscypliną naukową musi spełnić co najmniej trzy warunki: • musi posiadać przedmiot swoich dociekań, badań, opisu; • do badania tego przedmiotu musi wypracować adekwatne, właściwe jej narzędzia i metody; • powinna być przedmiotem akademickim, wykładanym na uczelniach.

26. A TAK TO SIĘ ZACZĘŁO… • Termin „socjologia” (od łac. socius - zbiorowość, społeczeństwo i gr. logos mądrość, wiedza) wprowadził w 1838 r. Auguste Comte (nazwany ojcem socjologii). • Jako samodzielna dyscyplina naukowa socjologia wyodrębniła się pod koniec XIX wieku, pierwszy wydział socjologii powstał w 1892 r. na Uniwersytecie w Chicago, w Polsce pierwsza katedra socjologii powstała na Wydziale Prawa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego w 1919 r. • Narodziny socjologii wiążą się z zachodzącymi w XIX wieku gwałtownymi zmianami społecznymi, stąd wielu teoretyków uważa, że głównym przedmiotem badań socjologii jest nowoczesność i społeczeństwo przemysłowe.

27. W jakich okolicznościach historycznych powstawała socjologia?

28. HISTORYCZNE WARUNKI NARODZIN SOCJOLOGII • odkrycia geograficzne • rewolucja francuska • rewolucja przemysłowa (industrializacja) • migracje ludności z wsi do miast (urbanizacja) • wyróżnienie czasu pracy i czasu wolnego • narodziny kwestii socjalnej • pojawianie się pierwszych partii politycznych • zmiana trybu i rytmu życia – zegar zamiast słońca • zanik wspólnot lokalnych sprawujących kontrolę i określających tożsamość jednostki • pojawienie się patologii społecznych

29. Z jakich dziedzin nauki korzysta socjologia?

30. Socjologia jako nauka interdyscyplinarna Socjologia jako jedna z nauk społecznych, interdyscyplinarnie łączy się z : • ekonomią, np. badanie skutków bezrobocia, procesy globalizującej się gospodarki, racjonalne podejmowanie decyzji ekonomicznych • politologią, np. sondaże przedwyborcze, zachowania wyborcze ludzi • psychologią społeczną, np. badanie zachowań konformistycznych, wpływ osobowości człowieka na pełnione przez niego role społeczne • historią, np. wyjaśnianie współczesnych zjawisk poprzez analogie do przeszłości • demografią, np. wyjaśnianie zjawisk poprze cechy demograficzno-społeczne typu wiek, płeć, wykształcenie • antropologią, np. badanie odmienności i różnorodności kultur

31. DZIAŁY SOCJOLOGII • Socjologia kultury • Zmiana społeczna • Socjologia prawa • Socjologia medycyny • Socjologia miasta (wsi) • Socjologia gospodarki • Socjologia Internetu • Socjologia konfliktu • Socjologia czasu wolnego • Socjologia polityki • Socjologia wychowania • Socjologia organizacji • Socjologia turystyki • Socjologia wiedzy • Socjologia pracy • Metodologia badań społecznych • Socjologia małych i wielkich struktur społecznych

32. PRZEDMIOTY SOCJOLOGII • Interakcje społeczne • Socjalizacja • Kontrola społeczna • Grupy społeczne • Organizacje • Naród • Podziały społeczne • Ruchliwość społeczna • Instytucje • Kultura, • Kultura masowa • Mass media • Religia • Edukacja • Globalizacja • Rodzina • Dewiacje, przestępczość • Praca socjalna, ubóstwo, patologie • Demografia

33. PRAKTYCZNA ROLA SOCJOLOGII • Edukacyjna i instrumentalna rola w rozwiązywaniu problemów społecznych • Rozpoznawanie problemów • Proponowane sposoby rozwiązania • Pomoc w realizacji • Badania opinii społecznej i rynku • Sondaże przedwyborcze • Diagnoza nastrojów społecznych • Monitorowanie klimatu opinii publicznej

34. 5. KLASYCZNE TEORIE SOCJOLOGICZNE

35. Naturalizm w socjologii • kierunek w socjologii w drugiej połowie XIX wieku powstały na podłożu ewolucjonizmu; • naturaliści zakładali, że zjawiska społeczne można opisywać analogicznie do zjawisk w świecie przyrody i należy je badać tymi samymi metodami; • np. porównanie organizmu i społeczeństwa u Herberta Spencera.

36. Socjologia humanistyczna = antynaturalizm • nurt w socjologii na początku XX wieku, ukształtowany w opozycji do pozytywizmu, głoszący, że nauki o człowieku są zasadniczo inne od przyrodniczych i że wymagają odmiennych metod badania; • przedstawiciele: Max Weber, Ferdinand Tönnies, Georg Simmel, Florian Znaniecki, Stanisław Ossowski; • poza Polską określana jako socjologia rozumiejąca (Verstehen); • antynaturalizm (nadaje podmiotowość badaczowi i uczestnikom procesów społecznych; • socjologia jest nauką o interakcji społecznej (społeczeństwo nie jest ani zewnętrzną w stosunku do jednostek całością, ani też sumą jednostek); • postulat „rozumienia” – należy dotrzeć do przyczyn działania i umieć je interpretować.

37. Współczynnik humanistyczny • twórca tzw. polskiej socjologii akademickiej, Florian Znaniecki, sformułowałzasadę współczynnika humanistycznego, wedle której zjawiska społeczne należy traktować jako przedmiot czyichś czynności i doświadczeń; • socjolog powinien patrzeć na rzeczywistość oczyma jej uczestników, nie zaś obserwatora.; • naturalną konsekwencją takiego podejściabyło stosowanie metody badania dokumentów osobistych, takich jak autobiografie, listy czy pamiętniki, w ten sposób analizował polskich emigrantów, przebywających w Stanach Zjednoczonych („Chłop polski w Europie i Ameryce”)

38. teoria wymiany społecznej GEORGE C. HOMANS PETER BLAU • Całokształt życia społecznego uważany jest za swego rodzaju rynek ekonomiczny, gdzie dokonują się transakcje, ludzie wymieniają wartości nagradzające i karzące. • Świat społeczny to układ wymian dóbr (materialnych i niematerialnych) pomiędzy jednostkami i grupami społecznymi; każda interakcja ma charakter transakcji – "coś za coś". Jeżeli człowiek podejmuje jakiekolwiek działanie, to robi to z perspektywą korzyści dla siebie. Często jest to pożytek niematerialny, w postaci np. szacunku od innych, posłuszeństwa, satysfakcji itd.

39. Teoria wymiany cd. • Pięć podstawowych praw, analogicznych do praw instrumentalnego, bezwarunkowego uczenia się: • „Jeśli jakieś działanie jest często nagradzane, jednostka częściej podejmie takie działanie” • „Jeśli jakiejś sytuacji bodźcowej towarzyszyło w przeszłości doświadczenie gratyfikujące, to jednostka będzie dążyć do takiej sytuacji” • „Im większą wartość dla jednostki ma nagroda, tym chętniej będzie podejmować działanie aby ą zdobyć” • „Im jednostka częściej otrzymuje daną nagrodę, ty mniej wartościowa staje się dla niej” • „Gdy jednostka dostanie niespodziewanie nagrodę albo uniknie kary, reaguje zadowoleniem i sympatia wobec innych”

40. Peter Blau i George Homans

41. funkcjonalizm Robert K. Merton Talcott Parsons Kingsley Davis • Społeczeństwo, zarówno w makro jak i mikroskali stanowi system, który należy rozpatrywać jako całość bądź „funkcjonalną jedność”. Elementy systemu (instytucje, normy, struktura) przyczyniają się do integracji systemu i zachwianie którymś z nich może zdezintegrować system. • Wszystkie systemy w ramach społeczeństwa są ze sobą powiązane - zmiana któregokolwiek z elementów może prowadzić do dezintegracji. Mimo to każdy system posiada wiele podsystemów, które są wyspecjalizowane do pełnienia określonych funkcji. • System społeczny dzieli się na trzy podsystemy: ekonomiczny, polityczny i kulturowy.

42. Funkcjonalizm cd. • Elementy systemu mają funkcje jawne (utrwalanie zachowań) i niejawne (integracja społeczna). • Analiza funkcjonalna usuwa z pola widzenia jednostkę. Jest to teoria antyindywidualistyczna. Jest również antyhistoryczna. • Podstawowymi pojęciami funkcjonalizmu są: system społeczny, rola społeczna, wzór kulturowy, status. • Prezentując społeczeństwo kładzie się nacisk na ład, równowagę i integrację.

43. R. Merton, T. Parsons, K. davis

44. Teoria konfliktu Karol Marks Ralf Dahrendorf Lewis Coser • Teoria ta opiera się na wizji świata opartej na przymusie, dominacji i konflikcie. Największy wpływ na współczesną teorię konfliktu miała teoria Karola Marksa zakładająca ustawiczną walkę klas na przestrzeni historii. • Teoria konfliktu za główny motyw działań jednostek przyjmuje interes. Konflikt jest następstwem antagonizmu interesów. Stosunki społeczne opierają się na dominacji i podporządkowaniu.

45. K.Marks, R.Dahrendorf, L.Coser

46. Teoria konfliktu cd. • Początkowo konflikt jest niejawny, a jego gwałtowność jest następstwem ujawnienia. • Konflikt jest powszechny i normalny, zarówno w dużych zbiorowościach jak i w małych. • Poza konfliktem występują oczywiście współpraca i porozumienie, jednak to konflikt jest motorem zmian społecznych i to źródeł konfliktu a nie czynników integrujących należy poszukiwać analizując daną społeczność.

47. Symboliczny interakcjonizm George Herbert Mead Herbert Blumer • Społeczeństwo jest niczym innym jak siecią symbolicznych interakcji nieustannie zmieniających się. Nie normy regulują życie jednostek, ale normy kształtują się w toku interakcji. • Interakcja – jest to działanie polegające na komunikacji między osobami, na skutek którego ich zachowanie zmienia się.

48. Symboliczny interakcjonizm cd. • W toku interakcji jednostka kształtuje jaźń, czyli świadomość samego siebie, zdolność uczynienia się przedmiotem dla własnej refleksji i oceny. • Taki szczególny rodzaj samooceny Mead nazywa jaźnią odzwierciedloną, która kształtowana jest przez interpretację reakcji innych ludzi w stosunku do jej osoby. Głównym rdzeniem kształtowania tej postawy jest środowisko. Dobrze rozwinięta jest źródłem zachowań konformistycznych. • Mead wyróżnił dwa rodzaje jaźni: • „me” czyli jaźń refleksyjna, tworząca się na podstawie sądów i opinii innych ludzi o nas • „I” czyli jaźń spontaniczna, to wyraz ludzkiej niepowtarzalnej indywidualności

49. G.H.Mead, H.Blumer

50. 6. SOCJALIZACJA –NAUCZYĆ SIĘ ŻYĆ W SPOŁECZEŃSTWIE