KAMU MALİYESİ

1. KAMU MALİYESİ Yrd.Doç.Dr.M.Umur TOSUN

2. Kamu Gelirleri Yarımı • Cebrilik Açısından ayrım. Cebre dayanan ve cebre dayanamayan olarak ikiye ayrılır. Vergiler, harçlar, cezalar ve tazminatlar cebre dayalı kamu gelirleri iken; mülk ve teşebbüs gelirleri ve zorunlu olmaları hali dışında borçlanma gelirleri cebre dayalı olmayan kamu gelirleridir. • Sağlandıkları Kaynağın Niteliği Açısından Ayrım. Özel ekonomi gelirleri ve kamu ekonomisi gelirleri olarak ayrıma tabî tutulmaktadırlar.

3. Gelirin Sürekliliği Açısından ayrım. Adi (olağan) veya olağanüstü gelirler olarak ayrıma tabi tutulabilir. Her yıl tekrarlanır nitelikteki ve sürekli gelir yaratır kaynaklardan elde edilen gelirlere adi, normal gelirler denilmektedir. Vergi, resim, harç gibi. Ani şekilde ortaya çıkan ve önceden öngörülmesi olanağı olmayan gelirlerdir. Borçlanma gibi.

4. Vergi Teorisi ve Uygulaması • Kamu hizmetlerinin gerektiği giderler ile kamu borçları dolayısıyla ortaya çıkan yükleri karşılamak amacıyla, egemenlik gücüne göre, karşılıksız olarak, gerçek ve tüzel kişilerden alınan ve cebri niteliğe sahip para şeklindeki ödemelerdir. • Amaçları • Fiskal (Malî) amaç • Ekstra Fiskal (Malî olmayan) amaç

5. Teorik Açıdan Gelişimi • Verginin Fayda Teorisi; vergi ile herhangi bir faydanın değişimini esas almaktadır. Değişim teorisi, sigorta primi teorisi ve sosyal üretim giderlerine katılma payı teorisi olarak üç grupta toplanmaktadır. • Fayda teorisi, vergilerin kamu harcamalarından sağlanan faydaya göre dağıtılmasını öngörmektedir. • Sigorta primi görüşü, vergi toplum bireylerinin mal ve mülklerini güvenlik altında bulunduran devlete bu hizmetlerin karşılığı olarak ödemiş oldukları bir sigorta primine benzetilmektedir. • Sosyal üretime katılma görüşüne göre, vergi devlet tarafından yapılan kamu hizmetlerinin sosyal üretime katılması karşılığı olarak ödenen bir paydır.

6. Verginin günümüzdeki açıklanış şekli, vergi günümüzde, ödeme gücüne göre alınmak için çaba gösterilen ve özel bir karşılığı bulunmayan cebri nitelikli bir ödemedir. Özellikleri; • Vergi, fertlerden yalnızca siyasi bir toplum üyesi olmaları nedeniyle alınan bir ödemedir. Topluma dahil olan yabancılar da dahil herkes, hiçbir karşılık aranmaksızın vergilere katılmak zorundadır, • Verginin amacı, tüm kamu hizmetlerini gerçekleştirmeye yöneliktir, • Vergi sadece ahlakın gerektirdiği bir dayanışma kuralı olmayıp, cebir ile müeyyideleşmiş, kanuni bir görevdir, • Vergi, günümüzde para ile ödenir.

7. Vergi İle İlgili Temel Kavramlar • Verginin Konusu, verginin üzerine konulduğu doğrudan ya da dolaylı olarak kaynağını oluşturduğu iktisadi unsurdur. • Vergi matrahı, verginin üzerinden hesaplandığı değer veya miktar olarak tanımlanabilir. Vergi konusunun verginin alınmasına esas olacak değer ve de miktarının ne olduğunun, nasıl hesaplanacağının ve işleme tabi tutulacağının yasalarla belirtilmesi gerekir.

8. Matrah Çeşitleri; • Spesifik vergiler, matrahın metre, metreküp, ağırlık gibi belirtilen ölçüler şeklinde salınmasına spesifik matrahlı vergiler denilmektedir. • Ad valorem vergiler, değerin esas alınması ile salınan vergilerdir. • Matrah Belirleme Usulleri; • Beyan Usulü, vergiye tabi unsurların değer ya da miktarlarının mükelleflerce vergi dairelerine bildirilmesini öngörmektedir. • Karine veya Dış Göstergeler Usulü, mükellefin gelir veya servetinin ölçüsü olduğu kabul edilen çeşitli dış göstergelerden yararlanmak suretiyle vergi hesaplanmaktadır. Fransa’da XX.yüzyılın başına kadar uygulanan kapı-pencere-baca vergisi bu kapsamdadır. • Götürü Usul, vergilendirmeye esas olacak değer veya miktarın tek tek belirlenmesi yerine, aynı durumdaki tüm konu ve vergi mükellefleri için, bütünlük içinde ve genel olarak belirlenmesidir.

9. İdarece tahsil usulü, re’sen ya da ikmâlen vergi tarhı şeklinde gerçekleşebilir. • Vergiyi doğuran olay, vergi kanunlarının verginin doğumunu bağladıkları bir olayın gerçekleşmesi veya hukuki bir durumun oluşması olarak tanımlanabilir. Mükellefiyeti doğurucu olay olarak da nitelendirilebilen bu ilişki; bir vergi konusunun mülkiyeti, iktisabı, kullanımı, satışı-alışı, değişimi şeklinde ortaya çıkabileceği gibi, veraset, hibe gibi hukuki bir olay sonucu da gerçekleşebilmektedir. • Vergi mükellefi, vergi kanunları gereğince üzerine vergi borcu düşen kişidir. • Kanuni mükellef • Aracı mükellef (Vergini yansıması nedeniyle) • Vergi Sorumlusu (Stopaj-Kaynakta Kesinti)

10. Vergi muafiyeti, vergi kanunlarına göre vergilendirilmesi gereken kişi ya da kişi gruplarının, aynı veya başka kanunlarla vergi dışında bırakılmasına denilmektedir. • Vergi istisnası, vergi kanunlarına göre vergilendirilmesi gereken vergi konularının aynı veya başka kanunlarla kısmen ya da tamamen vergi dışı bırakılmasıdır.

11. Verginin Tarh, Tebliğ, Tahakkuk ve Tahsil İlkeleri ile Vergi Alacağının Sona Erme Şekilleri • Verginin tarhı, bir mükellefin ödemesi gereken vergi tutarının hesaplanması, hazine lehine vergi alacağının belirlenmesi için yapılan bir idari işlemdir. Vergi ile ilgili oran ve ölçülerin vergi matrahına uygulanmasıdır. • Verginin tebliği, verginin tarhının ardından vergileme ile ilgili belgelerin süresi içinde ve usulüne uygun bir şekilde yükümlülere bildirilmesi gerekmektedir. Posta yoluyla, ilân aracılığıyla veya memur eliyle tebliğ işlemi yapılabildiği gibi, ilgilinin kabul etmesi koşuluyla daire ya da komisyonda tebliğ yapabilmektedir.

12. Vergini tahakkuku, verginin ödenebilir aşamaya gelmesi olarak tanımlanan verginin tahakkuku, tarh ve mükellefe tebliğ olunan vergi ile ilgili olarak herhangi bir uyuşmazlığın çözümlenmesi sonucunda kesinleşmesinden sonra ortaya çıkabilmektedir. • Verginin tahsili ve Vergi alacağının sona erme şekilleri; • Verginin mükellefçe yatırılması, vergi kanunlarında öngörüldüğü şekliyle verginin taksitler halinde vergi idaresine yatırılmasıdır. • Yetkili kişiler tarafından verginin toplanması; • İltizam Usulü • İhale Usulü • Temsilciler Aracılığıyla Tahsil Usulü • Devlet Memurları Eliyle Tahsil Usulü (Emanet Usulü) • Verginin Kaynakta Kesilmesi Usulü • Pul, bandrol, kıymetli kağıt şeklinde satış veya işaret konulması, kayıt düşülmesi gibi tahsil şekilleri bulunmaktadır. • Vergi Alacağını Sona Erdiren Diğer Durumlar; • Verginin terkini • Zamanaşımı • Af

13. Vergiden kaçınma, vergiyi doğuran olaya neden olmadan vergi yükünün dışında kalma çabalarını ifade etmektedir. • Vergi kaçakçılığı, vergi borcu doğmuş olmasına rağmen vergi kanunlarına aykırı düşen hareketlerle verginin hiç ödenmemesi veya kısmen ödenmesi olarak tanımlanabilir. • Çifte vergi, aynı vergi konusu üzerinden birden fazla şekilde vergi alınmasına denilmektedir.

14. Vergilendirme yetkilerinin çatışması nedeniyle aynı vergi konusu üzerinden birden fazla vergi alınmasına çifte vergilendirme adı verilmektedir.