Philippe Houdart directeur crisispreventie en - beheer

1. EnterohemorragischeEscherichia coli in Duitslandeen praktisch voorbeeld van een incidentin een globaliserende voedselindustrie Philippe Houdart directeur crisispreventie en -beheer

2. Algemeen Achtergrondinformatie • Escherichia coli (E. coli) • darmbacterie bij mens en warmbloedigedieren • meeste stammen zijn niet pathogeen • EnterohemorragischeE. coli (EHEC) • pathogene E. coli stammen • produceren toxines(VTEC-STEC) • voorbeelden: O104, O157, O111, O26 • reservoir van O157: maag-darmstelsel bij runderen • EHEC O104:H4 • zeldzame stam • reservoir niet gekend • geen analysemethode gekend voor het incident

3. Algemeen Risico voor de mens • Bronnen van besmetting • besmet voedsel en drank • besmetting van mens op mens • EHEC zijn verantwoordelijk voor: • bloederige darminfectie • STEC en VTEC produceren toxines die een hemolytischuremisch syndroom (HUS) kunnen veroorzaken • vernietiging van rode bloedcellen bloedarmoede • afname van het aantal bloedplaatjes (thrombopenie) • nierinsufficiëntie • overlijden

4. Algemeen Preventie • Elementaire hygiëneregels volstaan om het risico van besmetting sterkte verminderen hou het netjes verwarm voedsel goed hou rauwe en bereide voedingsmiddelen apart bewaar voedsel bij een goede temperatuur gebruik drinkbaar water en goede producten

5. Algemeen E. coli in cijfers • EU: • STEC/VTEC bij de mens (2009) • 3.573 gevallen waarvan 264 HUS • 75 uitbraken gelinkt aan voedselketen • STEC/VTEC in levensmiddelen • aanwezig in 3,2% van vleesmonsters (2009) • aanwezig in 0,2% van monsters groenten/fruit (2004-2009) • BE (2010): • Jaarlijks 40 à 110 STEC/VTEC gevallen bij de mens • STEC/VTEC in levensmiddelen (ca. 2.750 analyses) • aanwezig in 0,8% van bemonsterde runderkarkassen • afwezig in vlees, vleesbereidingen, melk, melkproducten • afwezig in monsters groenten en fruit

6. EHEC O104 epidemie Chronologie • 02.05: 1ste HUS-geval in Duitsland • 03.05-21.05: vaststellen van bijkomende gevallen • 22.05: alarm op Europees niveau via EWRS • 26.05: identificatie van het betrokken agens • 27.05: verdenking op komkommers uit Spanje • 01.06: • Spaanse komkommers uitgesloten als bron van besmetting • Russisch embargo op groenten afkomstig uit de EU • 03.06: verdenking op kiemgroenten uit Duitsland • 10.06: bevestiging van kiemgroenten als bron van besmetting • 23.06: apart incident met EHEC O104 in Frankrijk • 28.06: einde van het Russisch embargo voor Belgische groenten • 30.06: verdenking op fenegriekzaden uit Egypte • 26.07: officiële einde van het incident

7. EHEC O104 epidemie Epidemiologische gegevens • 47 doden • ziektegevallen in 14 landen: 3.136 EHEC + 787 HUS • in of gelinkt aan Duitsland 1+0 35+18 (1) Incidentie in de rest van EuropaEHEC + HUS (sterfgevallen) 16+10 CAN/VS/ZW: 8+5 (1) 4+3 7+4 1+2 1+1 4+9 1+0 4+1 1+1 1+0 Incidentie van HUS gevallen per 100.000 inwoners in Duitsland 3.052+733 (45)

8. EHEC O104 epidemie Epidemiologische curve op basis van aanvang van de symptomen

9. EHEC O104 epidemie Zoektocht naar de bron • Nachtmerriescenario door • lange tijdspanne (gem. 14 d) tussen consumptie van besmet product en ziekte/hospitalisatie  onduidelijk wat geconsumeerd werd • lange tijd onduidelijkheid over aard van het agens (tot 01.06 geen analysemethode voor EHEC O104 beschikbaar) • zwakke, discordante, niet gestructureerde aanpak in Duitsland • afwezigheid van sluitende gegevens voor tracering • voorbarige gevolgtrekkingen  verschillende andere bronnen onterecht beschuldigd (o.a. Spaanse groenten) • Vermoedelijke bron = fenegriekzaden uit Egypte • intensieve evaluatie van alle beschikbare gegevens door EU taskforce o.l.v. EFSA • onafhankelijke ziektecluster van een tiental personen in Bordeaux, Frankrijk

10. Schematische tracering van lot 48088 fenegriekzaden uit Egypte

11. EHEC O104 epidemie • Bijzondere elementenbij dit incident • eerste maal kiemgroenten als bron van besmetting • productieprocedé (water, T 35-40 °C) nodigt uit tot microbiële ontwikkeling • inwendige besmetting van het zaad • Europese markt van zaden voor kiemgroenten is zeer internationaal (o.a. Noord Afrika; Midden Oosten; Centraal, Zuid en Zuidoost Azië) • inwendige microbiële contaminatie is zeer moeilijk op te sporen • autocontrole focust op uitwendige contaminatie van zaden/water

12. EHEC O104 epidemie Gevolgen voor België • Rechtstreekse betrokkenheid = nihil • geen EHEC O104 aangetroffen op Belgische producten • geen patiënten in ons land • geen invoer van besmette producten uit Duitsland • geen epidemiologische contacten met operatoren in ons land • Indirecte schade = enorm • tuinbouwsector • binnenlandse consumptie groenten gekelderd • algemeen exportverbod Europese groenten naar Rusland • export groenten naar andere markten grotendeels weggevallen • 30 miljoen € schade

14. Van waar deze catastrofe?

15. Wat kan het FAVV doen in dergelijke situatie? • Situatie opvolgen • in overleg met Europese instanties • incidentenbeheer opstarten/voorbereiden, in samenwerking met volksgezondheid • actief tussenkomen waar dit mogelijk is (bv. Russisch embargo) • Opvoeren van monitoring • ca. 400 monsters in 2 weken tijd • initieel ingevoerde Spaanse groenten • daarna kiemgroenten • uiteindelijk breed gamma groenten • doel: proberen het vertrouwen te herstellen!

16. Wat kan het FAVV doen in dergelijke situatie? • Communicatie verzorgen • geregeld overleg met de sector • afstemmen van communicatie • wederzijds informeren van communicatie-initiatieven • correct en voldoende informeren van consument • persberichten, perscontacten • dagelijks bijwerken van website

17. Russisch embargo op groenten • 01.06: Russisch embargo op groenten afkomstig uit de EU • 09.06: voorwaarden alvorens opnieuw kan worden ingevoerd • opsporen van de bron van besmetting • aantonen dat beheersmaatregelen efficiënt zijn • garanties aantonen d.m.v. van certificering • 09.06: oproep vanwege EU om embargo op te heffen • 10.06: akkoord EU-Rusland • embargo wordt opgeheven eens Moskou de nodige garanties heeft ontvangen van de EU • gezondheidscertificaat zal “zeer spoedig” afgerond worden • 23.06: BE exporteert als eerste opnieuw groenten naar Rusland • 28.06: officiële Russische mededeling over hernemen van invoer uit België en Nederland • 09.08: opheffen van Russisch embargo op groenten uit de EU

18. Wat kunnenbedrijven doen? • Reactief • vertrouwen herstellen door • monsternemingen en analyses van producten • actief en verstandig communiceren • Preventief • autocontrole in brede zin van het woord • productieprocessen doorlichten (HACCP) • nodige beheersmaatregelen nemen voor kritieke punten • controle van grondstoffen • betrouwbare leveranciers • ingangscontrole • interne tracering • beheersing van lotgrootte

19. Conclusies - lessen • Schaalvergroting en globalisering in de voedselketen voegen een bijzonder moeilijk te beheersen dimensie toe aan het incidentenbeheer • Beheer van grootschalige microbiële voedselincidenten in de EU dient meer gestandaardiseerd, gestructureerd en gecoördineerd te verlopen • Zolang de bron van een besmetting onbekend is, is het moeilijk te bepalen wanneer en wat te communiceren • Media/consumenten zijn in dergelijke incidenten – zeker indien er slachtoffers vallen – moeilijk te beheren = vechten tegen de bierkaai • Kennis van operatoren is belangrijk • Tuinbouwsector is kwetsbaar, o.a. door grote afhankelijkheid van export • Directe impact van België op oplossen van handelsbelemmeringen genomen n.a.v. het incident is beperkt omdat de EU door derde landen als één geheel beschouwd wordt