KLINIČKI CENTAR UNIVERZITETA U SARAJEVU ONKLINIKA ZA ONKOLOGIJU CENTAR ZA RADIOTERAPIJU

1. KLINIČKI CENTAR UNIVERZITETA U SARAJEVUONKLINIKA ZA ONKOLOGIJUCENTAR ZA RADIOTERAPIJU C.T. SIMULACIJAU PLANIRANJU RADIOTERAPIJE Lejla Kurto Melisa Čizmić-Jačević Amel Kamenjaš

2. UVOD • Radioterapija je grana onkologije, a bavi se liječenjem tumora primjenom jonizirajućeg zračenja, pa se stoga naziva i radijacijska onkologija. • Priprema i planiranje radioterapije predstavlja niz postupaka koji ovaj način liječenja čine jednim od najsloženijih u kliničkoj praksi.

3. Cilj savremene radioterapije je precizna isporuka optimalne doze zračenja na tumor, uz minimalno ozračenje okolnog zdravog tkiva. • Za precizno definisanje ciljnog volumena i rizičnih organa treba koristiti optimalno raspoložive dijagnostičke metode: konvencionalnu radioskopiju i radiografiju, digitalne tehnike (UZ, CT, MRI), kao i radioterapijski simulator (RT) i kompjuterizovanu tomografiju prilagođenu za planiranje radioterapijskog procesa (CT simulator)

4. PLANIRANJE RADIOTERAPIJSKOG TRETMANA Radioterapijski (konvencionalni) simulator • U procesu planiranja radioterapijskog tretmana neizostavna je upotreba simulatora. • To je specijalni rendgenski aparat sa televizijskim lancem, kod kojeg su pokreti rendgenske cijevi identični pokretima glave teleterapijskih mašina i fokusno-kožna distanca im se potpuno podudara. • Tipični radioterapijski simulator posjeduje rotirajući stativ (gentri), sa dijagnostičkom rendgen cijevi na jednom kraju i pojačivačem slike sa držačem kasete na drugom kraju, stol na kojem se pozicionira pacijent, kao i kontrolna konzola koja se nalazi u susjednoj prostoriji.

5. Koristi se za lokaliziranje ciljnog volumena i normalnih struktura, kao i za „markiranje“ polja zračenja na koži pacijenta. Polja zračenja predstavljaju svjetlosnu projekciju zračnih snopova. • Time se sva priprema za tretman obavlja na simulatoru, a teleterapijske mašine se koriste isključivo za terapijski tretman.

6. Slika 1. Konvencionalni simulator A – rotacija gentrija B – izvor-axis distanca C – rotacija kolimatora D, E, F – kretnje pojačivača slike G, H, I, J, K – kretnje stola L – postolje za kasetu M – pojačivač slike

7. Kompjuterizirana tomografija prilagođena za planiranje radioterapije – CT simulator CT simulator, u osnovi, predstavlja kombinaciju dijagnostičkog CT skenera, koncepta konvencionalnog simulatora i kompjuterskog sistema za planiranje radioterapije, te kao takav ima višestruku ulogu u radioterapiji: • dijagnostika • lokalizacija tumora • lokalizacija zdravog tkiva • dizajniranje i pozicioniranje zračnih snopova • simulacija tretmana • podaci o gustoći za izračunavanje doze zračenja • monitoring tretmana

8. CT simulator je blago modificirani dijagnostički CT skener sa standardnom kontrolnom konzolom, uz dodatak laserskog sistema za pozicioniranje i kompjuterskog sistema sa dodatnim softverom za 3D rekonstrukciju slike, prikaz geometrije zračnog snopa i dobijanje digitalno rekonstruisanih radiograma (DRR). Slika 2. CT-simulator

9. CT simulacija CT simulacija je softverska manipulacija CT slikama kombinovana sa nekoliko alata za prikaz. Ona podrazumijeva: • Konturiranje ciljnog volumena i normalnih struktura, • izračunavanje koordinata izocentra, • manipulacije snopom i • dobivanje digitalno rekonstruisanih radiograma (DRR) Slika 3. DRR lateralnog polja lijeve dojke

10. REZIME SIMULACIONIH PROCEDURA Tabela 1. ZBIR KORAKA U IZVOĐENJU KONVENCIONALNE SIMULACIJE ZA TIPIČNOG PACIJENTA Slika 4. Radiogram konvencionalnog simulatora

11. Tabela 2. ZBIR KORAKA U IZVOĐENJU CT SIMULACIJE ZA TIPIČNOG PACIJENTA Slika 5. DRR

12. ANALIZA CT SIMULACIJA NA KLINICI ZA ONKOLOGIJU, CENTRA ZA RADIOTERAPIJU U 2008. GODINI Ukupno je u 2008. godini simulirano 2207 novih pacijenata, od toga je za 262 (11,87%) pacijenta planiranje terapije izvršeno putem CT simulatora.

13. Tabela 3.

14. PREGLED PLANIRANJA ZRAČENJA NA CT SIMULATORU PREMA DIJAGNOZAMA

21. ZAKLJUČAK • Cilj savremene radioterapije je precizna isporuka optimalne doze zračenja na tumor, uz minimalno ozračenje okolnog zdravog tkiva. • Za precizno definisanje ciljnog volumena i rizičnih organa treba koristiti optimalno raspoložive dijagnostičke metode: konvencionalnu radioskopiju i radiografiju, digitalne tehnike (UZ, CT, MRI) kao i radioterapijski simulator (RT) i kompjuteriziranu tomografiju prilagođenu za planiranje radioterapijskog procesa (CT simulator). • CT simulacija je metoda izbora za preciznu lokalizaciju, usmjerenje i oblikovanje zračnog snopa i ujedno je metoda koja značajno unaprijeđuje planiranje u radioterapiji. Moderni aparati za CT simulaciju omogućavaju individualizaciju tretmana, preciznu dozimetriju i maksimalnu zaštitu osjetljivih zdravih tkiva pacijenta.

22. CT simulacija ne isključuje konvencionalni RT simulator u planiranju radioterapije. U procesu planiranja radioterapijskog tretmana neizostavna je upotreba konvencionalnog radioterapijskog simulatora. • Savremena oprema za planiranje i provođenje CT simulacije je visoko sofisticirana i zahtijeva pažljivo i stručno rukovanje, redovne provjere za osiguranje kvaliteta i sigurnosti tretmana te redovno servisiranje. • Inžinjeri medicinske radiologije su nezaobilazan član tima za provođenje CT simulacije i radioterapije uopšte, te osiguranje sigurnosti i kvaliteta tretmana.

23. HVALA NA PAŽNJI!