BASHIMI EVROPIAN HISTORIKU TRAKTATI I CELIKUT DHE THENGJILLIT TRAKTATI I ROMES

1. BASHIMI EVROPIAN HISTORIKU TRAKTATI I CELIKUT DHE THENGJILLIT TRAKTATI I ROMES

2. Kontinenti I Evropësgjatëhistorisë 3000 vjecareishtearenë e luftërapërdominim. • Evropaishte e tilleqëngakohaGreke, Etrure, Ilire, Romake, Bizantine, Osmane • EvropaQendroredhePendimorenëmijëvjecarin e kaluar • u perfshingaluftëratënjëpasnjishmecivile, fetaredhesidomos per territore. • 1337/1458. Lufta 100 vjecarendërmjetAnglisëdheFrancës. • MbretiAnglezEduardi I III/te do ta shpallvetenmbrettëFrancës • nëbazëtësëdrejtëstrashëgimtarenga e ëma. • 1618- 1648. Lufa 30 vjecaree cila e shkatrroiEvropën. • Përfundon me Traktatin e Vestfalisë. Luftefuqivetekohës, Habsburgëve • (aleatkishinAustrinë, Spanjën)dheFrancezëve, (aleatHolanden, • DanimarkendheSuedine). Luftabehej per interesaekonomikeporedhe • intereafetare (ndermjetkatolikëvedheprotestantëve). Lufta u bë ne territorin • e EvropesQendrore, Gjermanidhesollishkatrrimtemadh • 1691. Lufta e VeriutndërmjetSuedisëkundëraleancësdaneze-ruse • dhepolake-saksone. Luftën e humbSuedia.

3. 1756. Luftashtatëvjecare midis aleancësaustriake, ruse, suedezedhefrancezekundëraleancësprusobritanike. Luftaperfundoje me fitoren e Anglise. • 1770. Shkatrrimidhendarja e PolonisëndërmjetPrusisë, Austrisë, dheRusisë. • 1796-1815. Luftërat e Napoleonitqëpërfshinëgjithëevropënqendrore e perendimore. Perfunduan me Koncertin e Vjenestevitit 1815. • Këtunukpopermendimluftëratmëtëvoglanëmesshtetevedheluftëratciviletëpanumërtaporvetëmdyluftërat e funditnëEvropësollënviktimadheshkatrrimtëkontinentit. • 1914/1918. Lufta e ParëBotëroreshkaktoi 10 milionviktimadhe • 1939-1945. Lufta e DytëBotëroreqëshkaktoi 50 milionviktima.

4. IDETE DHE PRAKTIKAT E MëHERSHME PER BASHKIMIN E EVROPES • Dante Aligeri, shkrimtari Italian I Renesancës, ne veprën e vete “Monarkia” 1309, ështëndërtëpartëtqëkishteidenëpërbashkimin e Evropës. • Duka I Sylit, (Maxmilian de Bethurme) Duc de Sully 1560-1641) minister francez, propozoifederaten e shteteve per mbrojtjeteEvoropesngarreziku I jashtem. • Mëvonëidene per Bashimin e EvropeskishteShkrimtarifrancez, Viktor Ygo. • Ndërsanëshekullin 20 kishteshumë ide tëtilla. • Nëpraktikëpërqëllimedheambiciepushtimi, kapasurpërpjekjepër ta bashkuar me dhunëosembajtur me dhunëEvropënnëkohën e perandorisëRomake, nëkohën e papatitnëbazatëkrishterimit, Kohën e Napoleonit, Kohën e Hitlerit. Porkjoformënukkadhënërezultatsepsekapasur motive krejttjerapërtëcilat u formua BE dhemekanizmattjereEvropian.

5. Idetëpërbashkimin e sotëmEvropiannëpragtërealizimittëtij • Vinston Churchill. • “Ne duhettëndertojmënjëllojtëShtetevetëBashkuaratëEvropës… Hapi I parënërikrijimin e familjesevropianeduhettëjetëpartenritetinëmestëGjermanisëdheFrancës… Struktura e ShtetevetëBashkuaratëEvorpësduhet t jetëasisojikushtetet e voglatëjenëaqtërëndësishmesaedheshtetet e mëdha”. Cyrich 1946 • Jean Monnet: • “BashkësiaEvropianenukmundtëkrijohetmenjëherë – sipasndonjëplani, por do tëkrjohetndërmjettëarrituravekonkrete, tëcilatnëtëvërtetë do tëkrijonësolidaritet”. Paris, 1949. • Robert Shuman • “Qeveriafrancezepropozonqëprodhimi I thëngjillitdhe I çelikutnëFrancëdhenëGermanitëvihetnënkontgrollin e AutoritetittëLartë, I cili do tëishte I përashkëtdhe I hapurndajparticipimittështetevetëtjeraevropiane.” Paris 1950.

6. Mosivetdhearsyet e formimittë BE-së Fillimishtmotivet per bashimin e Evropesishinngafriga e perseritjessëlufterave ne kontinent Interesi per zhvillimin e njeEvrope me harmonike me balancforcash Motivi I sotemeshteinteresiekonomik / perkatesishtkonkurrenca ne nivel global boterorkukontinentivetem I bashkuarparaqet force per konkurrence.

7. INTERESI STRATEGJIK GLOBAL I SHTETEVE EVROPIANE PëRTë FORUAR DHE ZGJERUAR BE-NE. • Nëfillimtëshekullit XX botakishte 2 miliardnjerez. Tanikarreth 7 miliard. Ngamesi I vitit 2050 do teketerreth 9 miliardnjerez. • Gjatedyshekujveevropianetishin 20% e populliseboterore. • Secilikombevropiannëvitin 2050 do tëperbëjëvetëmnjëcopëzprej 1 përqindtëpopullisëbotërore. Individualishtsicidoqoftengashtetetevropianenuk do tëparaqistekurrëfarëshifre. • Ne nivel global pobjenpjesmarrjaevropiane ne brutoproduktinboteror. Derimë 2050 pjesmarrja ne BPB do tëbjerenë 10%. Më 1950 ishte 30%.

8. BASHKëSIA EVROPIANE E THENGJILLIT DHE E CELIKUT (BETHC) • FORMIMI I BASHKëSIVE EVROPIANE • Bashkësiaevropianethëngjillitdhecelikut (BETHC). • U inicuanëvitin 1950 ngaMinistri I PunëvetëJashtme I Francës Robert Shuman dhe pas proceduravehyrinëfuqimë 25 korrik 1952.

9. 1958: 6 vendet e parateBashkimit Euopinan Gjermania, Franca, Itaia, Belgjika, HolandadheLuksemburgu

10. Çeshte BETHC • Bethcështëtreg I përbashkët I qymyritdhe I celikutnëmestështeteveqëranëdakordFrancës, RF tëGjermanisë, Italisë, Belgjikës, HolandësdheLuksemburgut me mundësipjesëmarrjedhetëtjerëve. (Paris 1951. Hyrja ne fuqi 1952). • Me këtëtraktathiqejfufizimisasiodhetëdrejtatdoganore. • Aplikohetnjëtarifë e jashtmedoganorepërvendet e tretapërqymrdhecelik.

11. STUKTURA E BETHC • Autoriteti I Lartë • Asambleja e Perbashkët • Këshilli I Ministrave • Gjykata e Drejtësisë

12. TRAKTATI PëR THEMELIMIN E KOMUNITETIT EKONOMIK EVROPIAN (KEE) • U nënshkruanëRomëmë 25 mars 1957 • Anëtareishin 6 shtetet e BETHC • QëllimiTregu I përbashkët • - Lëvizja e lirë e mallrave • - kapitalit • - shërbimeve • - fuqisëpunëtore • Afati I fundit I funksionimit u përcaktuarviti 1992.

13. TRAKTATI PëR THEMELIMIN E KOMUNITETIT EVRIPIAN PëR ENERGJI BëRTHAMORE (EUROATOM) • U krijuanjëkohësisht me KEE, 1957 nëRomë. • Zhvillimin e industrisëbërthamore • Tregu I përbashkët I mineralevebërthamore • Krijimi I njëpolitiketëpërbashketbërthamore.