Heilsuvernd barna

1. Heilsuvernd barna Katrín Davíðsdóttir barnalæknir Þroska- og hegðunarstöð Nám í barnasjúkdómafræðum 5. sept. 2014

2. Heilsuvernd barna • Sagan • Hlutverk og markmið heilsuverndar barna • Ung- og smábarnavernd • Skólaheilsugæsla • Sérstök verkefni • Þroska- og hegðunarstöð

3. Heilsuvernd barna á Íslandisögulegt yfirlit • 1909 Skólaeftirlit, síðar skólaheilsugæsla í Rvk • 1927 Upphaf ungbarnaverndar í Rvk • Hjúkrunarfélagið Líkn, Katrín Thoroddsen • 1950 Lög um ónæmisaðgerðir • 1953 Barnadeild Heilsuverndarstöðvar Reykjavíkur • 1973 Lög um heilsugæslustöðvar • 2000 Miðstöð heilsuverndar barna (MHB) • 2009 Þróunarstofa Heilsugæslu Höfuðborgarsvæðisins (HH) • 2013 Þróunarsvið HH

4. Hjúkrunarfélagið Líkn

6. Heilsuverndarstöðin

7. 16-17 ára (9068) 0-5 ára (27911) 12-15 ára (17352) 79851 6-11 ára (25352) Börn á Íslandi eftir aldri1. janúar 2012 Heimild: Hagstofa Íslands

8. 400 350 300 Ungbarnadauði 250 Nýburadauði Dauðsföll (‰) 200 150 100 50 0 Ártal (10-ára tímabil) Ungbarnadauði á Íslandi1771-2000 Sex prestaköll

9. Ungbarnadauði OECD 2008

10. Þróunarsvið HH hlutverk • Faglegur bakhjarl við heilsugæsluna um heilsuvernd barna • Þróun og samræming á þjónustu í ung- og smábarnavernd og í skólaheilsugæslu • Fagleg stefnumótun um heilsuvernd barna í samvinnu við Landlæknisembættið • Rannsóknir, kennsla, útgáfa fræðsluefnis, söfnun upplýsinga • Miðlæg þjónusta um ýmis sérverkefni • Sérhæfð ung- og smábarnavernd • Eftirfylgd lítilla fyrirbura (var hætt 1. febr. 2014)

11. Heilsuvernd barnatilgangur og markmið • Fylgjast reglulega með heilsu og þroska barna, líkamlegum, andlegum og félagslegum. • Styðja við fjölskyldur og stuðla að því að börnum séu búin bestu möguleg uppvaxtarskilyrði á hverjum tíma. • Finna frávik hvað varðar heilsufar, vöxt, þroska, hegðun, líðan o.fl. og hlutast til um úrræði. • Góð samvinna foreldra, lækna, hjúkrunarfræðinga og annars fagfólks er mikilvæg.

12. Heilsuvernd barna - kostir • Getur skapað jákvæð tengsl fjölskyldna við heilbrigðiskerfið • Gefur tækifæri til fræðslu og leiðsagnar fyrir foreldra um ýmislegt sem snýr að heilsu, vexti, þroska, hegðun, líðan, forvörnum o.fl • Er sveigjanlegt kerfi eftirlits og ráðgjafar • Minnkar hættu á að vissar fjölskyldur í þörf fyrir þjónustu gleymist • Skapar ramma utan um bólusetningar

13. Forvarnir sjúkdóma • Fyrsta stigs forvarnir • minnka fjölda nýrra sjúkdómstilfella, þ.e.a.s. nýgengi • t.d. bólusetningar, slysavarnir og varnir gegn barnaofbeldi • Annars stigs forvarnir • minnka algengi á sjúkdómi með því að minnka sjúkdómslengd og áhrif þeirra með því að greina sjúkdóminn snemma og fljótt gefa góða meðferð

14. Skilgreining á skimun Kerfisbundin athugun eða rannsókn á einstaklingum sem ekki hafa sótt sér læknishjálpar vegna einkenna frá þeim sjúkdómi sem skimað er fyrir. Framkvæmd til að finna einstaklinga í áhættuhópi fyrir ákveðinn sjúkdóm svo frekari rannsókn geti farið fram og meðferð og forvörnum komið við

15. Skimun íheilsuvernd barna • Meðfæddir sjúkdómar • td. hjartagallar, mjaðmaliðhlaup, launeista • Frávik í vexti • td. þyngd (vanþrif/offita), höfuðummál, lengd • Sjón og heyrn • Frávik í þroska, hegðun, líðan • td. seinn mál- eða hreyfiþroski, einhverfa, ADHD

16. Ung- og smábarnaverndhefðbundin verksvið • Vöxtur og næring • Þroski og hegðun • Ónæmisaðgerðir • Finna frávik (líkamleg, þroski, hegðun, félagsleg), koma vandamálum í farveg og fylgja þeim eftir • Fræðsla og leiðbeiningar • Rannsóknir • Smálækningar

17. Aldur Hjúkr.fr. Læknir Bólusetn. Fræðsla <6 vikur Heimavitjanir Stuðningur 6 vikna 9 vikna (Heimavitjun) Vöxtur 3 mán DTaP,Hib,IPV,PnC Þroski DTaP,Hib,IPV,PnC 5 mán 6 mán Heyrn, Sjón 8 mán 10 mán Hegðun 12 mán DTaP,Hib,IPV,PnC Líðan MMR 18 mán 2 1/2 árs Aðbúnaður dTaP 4 ára Ung- og smábarnavernd MnC MnC

18. Skólaheilsugæsla • Fer fram í skólum • Skólahjúkrunarfræðingar og læknar • Skimanir • Hæð, þyngd, lífsstíll, líðan (6, 9 og 12 og 14 ára) • Sjón (6, 9, 12 og 14 ára) • Heyrn ef áhyggjur • Bólusetningar • MMR 12 ára, • barnaveiki, kíkhósti, stífkrampi og mænusótt 14 ára • HPV 12 ára stúlkur • Fræðsla og forvarnarstarf • 6H heilsunnar www.6h.is

19. Heilsuvernd barna • Handbók um ung- og smábarnavernd • Handbók um skólahjúkrun • Vefsíður • www.heilsugaeslan.is • www.6h.is • www.landlaeknir.is

20. Samanburður við önnur lönd • www.oecd.org/els/social/family/database • http://www.unicef-irc.org/publications/pdf/rc11_eng.pdf

21. Næring ungbarna • Brjóstamjólk fyrstu 4-6 mánuðina (eingöngu) • Þurrmjólk (ef ekki bm) fyrsta árið • Föst fæða, grautar, mauk frá (4-) 6 mán. aldri • Byrja hægt, ein tegund í einu • Auka fjölbreytni hægt og bítandi, gefa úr öllum fæðuflokkum • Stoðmjólk/mjólkurafurðir, frá 6 mán. aldri • Gæta þess að mjólk og mjólkurafurðir verði ekki meginuppistaðan

22. Næring ungbarna • Hafa í huga • Öll börn (og reyndar allir) þurfa D-vítamín • Ráðlagður dagskammtur 400 IE • Járnþörf og járnbúskap • Ofnæmi/óþol • Passa upp á að barnið fái öll nærigarefni ef takmörkuð eða fábreytt fæðuinntaka vegna ofnæmis/óþols, eða ef foreldrar velja sérstakt mataræði

23. Vöxtur • Vaxtarlínurit • þyngd/lengd/höfuðummál • Þumalfingurregla um frávik í lengd og þyngd: • Fyrsta aldursárið • 1 SF á 3 mán • Eftir annað aldursárið • ½ SF á einu ári

27. Þróun ofþyngdar/offitugrunnskólabörn í Rvk óbirtar niðurstöður frá Þróunarstofu HH

28. Þróun ofþyngdar/offitugrunnskólabörn í Rvk óbirtar niðurstöður frá Þróunarstofu HH

29. Þroski • Fylgjast með þroskaáföngum • samhverfar hreyfingar, heldur höfði, veltir sér, situr, skríður, togar sig upp í standandi stöðu, gengur án stuðnings. hleypur, hoppar, fer í stiga • opnar lófa, skoðar hendur, grípur í leikfang, flytur milli handa, tangargrip, krotar, borðar með skeið og gaffli

30. Þroski frh. • myndar augnsamband, brosir, sýnir áhuga • hjalar, bablar, skilur einstaka orð, fyrstu orðin, tengir saman orð, skilur einföld fyrirmæli • klappar saman lófum, vinkar, notar bendingar markvisst, bendir á líkamshluta, sækir hlut sem er beðið um • sjálfsbjörg • þrifaþjálfun

31. Sérstakt þroskamat • Lykilaldursskoðanir • 6 vikna, 3, 6 og 10 mánaða • 18 mánaða • PEDS • 2 ½ árs og 4 ára • PEDS • Brigance • Ef grunur um frávik • Vísa í viðeigandi athugun og úrræði

32. Þroskafrávik • Þegar einhver röskun veldur því að þroski barns fer ekki eftir „eðlilegum“ brautum miðað við það sem er þekkt (norm) • Frávikin valda því að barnið nær ekki þroskaáföngum, færni eða hegðunarþáttum á sama aldri og önnur börn, (á sama hátt, með sama hraða og sömu aðferðum)

33. Grunur um frávik í hreyfiþroska • Ósamhverfar hreyfingar • Heldur ekki höfði 5 mánaða • Krepptir lófar eftir 3 mánaða • Aukinn tonus • Nýburaviðbrögðin hverfa ekki eftir 6 mánaða aldur • Varnarviðbrögðin ekki komin við 6-8 mánaða aldur • Önnur höndin ríkjandi fyrir 18 mánaða aldur • Viðvarandi táfótarstaða eftir að barnið er farið að ganga

34. Þróun hreyfinga og viðbragða

35. Seinkaður málþroski • Mismunagreiningar • Málþroskaröskun, ef barnið þroskast eðlilega að öðru leyti • Heyrnarskerðing • Þroskahömlun • Einhverfa • Vanörvun • Kjörþögli (hjá eldri börnum)

36. Áhættuþættir fyrir einhverfu • Ekkert babl, bendingar eða annað látbragð við 12 mánaða aldur • Einstök orð ekki komin við 16 mánaða aldur • Tveggja orða tengingar ekki komnar við 24 mánaða aldur • Ef barnið tapar orðum sem það var farið að nota eða missir aðra færni • Systkini með einhverfurófsröskun • Áhyggjur foreldra eða heilbrigðisstarfsmanns af þroska og hegðun

37. Ónæmisaðgerðir • Verja einstaklinginn • Verja þjóðfélagið - hjarðónæmi • Þátttaka allra mikilvæg - þekjun • Grunnbólusetning • Styrking (booster) • Hvernig gefið • Frábendingar

38. Nálar og stungur Í vöðva eða djúpt undir húð: minnst 5/8” (25G)

41. Infanrix Polio Hib Barnaveiki, stífkrampi, kikhósti, Haemophilus influensae hjúpgerð b og mænusótt • Aldur • 3, 5 og 12 mánaða • Framkvæmd • 0,5 ml djúpt í vöðva

42. Synflorix Pneumokokkar, 10 hjúpgerðir, 1, 4, 5, 6B, 7F, 9V, 14, 18C, 19F, 23F, • Aldur • 3, 5 og 12 mánaða • Framkvæmd • 0,5 ml djúpt í vöðva, ATH! Ekki sama læri og Infanrix Polio Hib

43. BoostrixBarnaveiki, stífkrampi og kikhósti • Aldur • 4 ára • Framkvæmd • 0,5 ml djúpt í vöðva

44. Boostrix-polioBarnaveiki, stífkrampi,kikhósti og mænusótt • Aldur • 14 ára • Framkvæmd • 0,5 ml djúpt í vöðva

45. NeisVac-CHeilahimnuhimnubólga vegna meningokokka af gerð C • Aldur • 6 og 8 mán • Framkvæmd • 0,5 ml í vöðva

46. MMR/PriorixMislingar, hettusótt og rauðir hundar • Aldur • 18 mánaða og 12 ára • Framkvæmd • 0,5 ml djúpt undir húð

47. Cervarixpapillomaveira (HPV) • Aldur • 12 ára stúlkur • Framkvæmd • Gefið djúpt í vöðva, þarf að gefa þrjá skammta (0,1,6 m)

48. Kikhósti • 1927: Í fyrsta sinn reynd bólusetning með bóluefni framleitt á Rannsóknarstofu Háskólans • 1950: Lög um ónæmisaðgerðir (nr. 36/1950). Ungbörnum boðin bólusetning gegn kikhósta • 1959 almennar bólusetningar hefjast • 2000 tekið upp acellulert bóluefni í stað whole cell • 2000 ákveðið að endurbóluetja 5 ára börn, nú 4 ára 1950 1959

49. Barnaveiki • Bólusetning reynd í fyrsta sinn árið 1935. Talin hafa komið í veg fyrir faraldur • 1950: Lög um ónæmisaðgerðir (nr. 36/1950). Ungbörnum boðin bólusetning gegn barnaveiki 1935

50. Mænusótt /lömunarveiki • 1956 Bólusetning gegn mænusótt hafin • 1960 Síðustu mænusóttartilfellin með lömunum greind á Íslandi • 1963 Síðasta mænusóttartilfellið greint á Íslandi (erlent barn) 1956