Örorka og velferð á Íslandi og í öðrum löndum Stefán Ólafsson

1. Örorka og velferð á Íslandi og í öðrum löndum Stefán Ólafsson Kynning fyrir Örorkunefnd LL 10. janúar 2006

2. Efnisyfirlit kynningar • Markmið skýrslunnar og aðferðir • Örorka og velferðarríkið • Fjöldi og fjölgun öryrkja-samanburður • Skýringar á fjölgun • Virkni í atvinnulífi • Hagur öryrkja á Íslandi • Stefna í örorkumálum og staða Íslands • Ályktanir

3. Efnisyfirlit skýrslunnar • Inngangur • Fötlun, örorka og velferðarríkið • Hverjir verða öryrkjar? – Úr erlendum rannsóknum  • Umfang og þróun örorku: Ísland í fjölþjóðlegum samanburði • Virkni þjóða á vinnumarkaði • Atvinnuástand og örorka - áhrif atvinnuleysis og álags • Þjóðfélagshópagreining öryrkja 8. Hagur öryrkja • Útgjöld til örorkumála– fjölþjóðlegur samanburður • Stefna í örorkumálum á Vesturlöndum • Niðurstöður

4. Áhrif velferðarkerfis á lífsskilyrði Fötlun Örorka Velferðarríkið Lífsgæði öryrkja 1. Lífeyriskerfi>>> 1. Afkoma 2. Aðgengi o.fl.>>> 2. Jöfnun tækifæra 3. Stoðkerfi atvinnu>> 3. Atvinnuþátttaka 4. Samfélagsþátttaka >> 4. Borgarar

5. Orsakir örorku í Evrópu

6. Fjöldi öryrkja

7. Umfang örorku í Evrópu

8. Nýgengi örorku í Evrópu

9. Tíðni örorkulífeyrisþega á Norðurlöndum 1995-2002 Danmörk: ófullnægjandi tölur

10. Fólk á vinnualdri sem fær lífeyriNorðurlöndin 2003

11. Fjölgun öryrkja

12. Fjölgun öryrkja á Íslandi, 1986-2004

13. Fjölgun öryrkja á Íslandi 1987-2004Allir öryrkjar 50-75%

14. Þróun fjölda örorkulífeyrisþegaá Norðurlöndum 1990-2002% breytingar eftir aldurshópum Tafla 4.1 Tafla 4.1 Danmörk Finnland Ísland Noregur Svíþjóð Aldurshópar: % % % % % 16-19 72 -53 -5 -19 47 20-29 12 -16 35 16 52 30-39 25 -23 61 31 57 40-49 22 -6 115 35 47 50-59 29 -5 68 55 63 60-64 -2 -16 14 8 1 16-64 ára alls 19% -11% 57% 32% 35% Heimild: NOSOSKO 2004, bls.144

15. Hvers vegna fjölgar öryrkjum? • Fólksfjölgun og hækkun meðalaldurs • Vakning vegna geðrænna sjúkdóma • Aukið atvinnuleysi • Veiking skyldra forsjárkerfa • Sjúkradagpeninga, atvinnuleysisbótakerfis, félagsþjónustu • Aukið álag á vinnumarkaði • Breytt örorkumat • Annað: Hvatar til atvinnuþátttöku of litlir

16. Geðrænir sjúkdómar eruumtalsverður hluti fjölgunar

17. Atvinnuleysi skýrir sveiflur í fjölgun öryrkja

18. Minnkandi hlutverk sjúkradagpeningakerfis1991-2004

19. Upphæð sjúkradagpeninga% af lágmarkslaunum

20. Það sem skýrir ekki fjölgun Að tekjur öryrkja séu orðnar of háar miðað við laun á vinnumarkaði - Það er sýnt í umfjöllun um tekjur -

21. Virkni í atvinnulífi

22. Virkni 55-64 ára í atvinnulífi

23. Atvinnuþátttaka allra og öryrkja samanborin

24. Atvinnuþátttaka öryrkja minnkar • Einhleypir öryrkjar • 1995 = 42% með atvinnutekjur • 2004 = 38,5% með atvinnutekjur • Einstæðir foreldrar • 1995 = 37% með atvinnutekjur • 2004 = 35% með atvinnutekjur

25. Hagur öryrkja

26. Þróun lágmarkslífeyrisgreiðslna TR, launa og ráðstöfunartekna 1990-2003

27. Þróun hámarkslífeyrisgreiðslna TR sem % af lágmarkslaunum verkafólks, 1990-2003

28. Hámarkslífeyrir frá TRsem % af meðaltekjum framteljenda

29. Þróun heildartekna öryrkjaog allra framteljenda, 1995-2004

30. Kaupmáttur ráðstöfunartekna-Öryrkjar og þjóðin-

31. Tekjumunur

32. Heildartekjur einhleypra öryrkjasem % af heildartekjum framteljenda 25-65 ára

33. Samanburður tekna öryrkja og annarra þjóðfélagsþegna

34. Skattbyrði öryrkja

35. Þróun skattbyrði öryrkja 1995-2004Heildarskattar sem % heildartekna

36. Aukin skattbyrði öryrkja

37. Samanburður við OECD-ríkin

38. Tekjur öryrkja á Íslandi og í OECDTekjur öryrkja sem % af tekjum annarra

39. Samantekt um tekjur • Markmið laga frá 1992:“að tryggja fötluðum jafnrétti og sambærileg lífskjör við aðra þjóðfélagsþegna og skapa þeim skilyrði til þess að lifa eðlilegu lífi”.Niðurstaða Öryrkjar hafa dregist aftur úr öðrum Munur var mikill fyrir: hálfdrættingar Ástæða þess að í sundur dró með öryrkjum og fólki á vinnumarkaði>>>Lífeyrir TR hækkaði of lítið Skattbyrði jókst stórlega

40. Útgjöld vegna örorkumála

41. Útgjöld vegna örorkulífeyris í OECD-ríkjum% af VLF 2001

42. Útgjöld vegna örorkulífeyris, sjúkradagpeninga og atvinnuleysisbóta % af VLF 1998, samanlagt

43. Útgjöld vegna örorkulífeyris, sjúkradagpeninga og slysatrygginga % af VLF 1998, samanlagt

44. Stefna í örorkumálum

45. Megin stefna vestrænna þjóða • Tryggja öryrkjum viðunandi framfærslu, svo þeir geti tekið þátt í venjulegu lífi samfélagsinsAuka samfélagsþátttöku öryrkja; í menntun, vinnu, á mörkuðum, í afþreyingu og menningarlífi

46. Úrræði fyrir atvinnuþátttökuÚrræði OECD • Aðlögun á vinnustað Niðurgreiddur launakostnaður Atvinna með stuðningi (AMS) Verndaðir vinnustaðir Frátekin vinna - kvótar Fjárhagshvatar til atvinnuþátttöku Starfsendurhæfing, þjálfun

47. Þátttaka í starfsendurhæfinguá Norðurlöndum 2003

48. Frammistaða Íslands og OECD-ríkja

49. Frammistaða Íslands og OECD-ríkja

50. Það sem þarf að gera • Setja í gang 5 ára umbótaáætlun > Ná frændþjóðunum á Norðurlöndum> Læra af grannríkjunum í Evrópu> Gera árlegar úttektir á árangri> Auka samráð við öryrkja> Bæta afkomu öryrkja> Stórauka samfélagsþátttöku þeirra> Styrkja réttarstöðu–full mannréttindi