Ograniczoność i wybór w gospodarowaniu zasobami środowiska

1. Ograniczoność i wybór w gospodarowaniu zasobami środowiska 1. Trzy aspekty ograniczoności • Ograniczoność zasobów • Ograniczoność głównych komponentów decydujących o jakości środowiska • Pozaekonomiczny wymiar ograniczoności zasobów środowiska (amenityuses) 2. Problem wyboru wymiar mikroekonomiczny • Szkody z tytułu zanieczyszczenia środowiska a koszty jego ograniczania (CBA/AKK) • Jakość środowiska i nakłady na jego ochronę jako koszt alternatywny względem celów ekologicznych • Czynniko-intensywny a środowiskowo-przyjazny postęp techniczny • Łagodzenie sprzeczności poprzez działania typu win-win • Niekiedy: brak możliwości wyboru (np. utrata bioróznorodności)

2. Ograniczoność i wybór w gospodarowaniu zasobami środowiska Wymiar makroekonomiczny • Dobrobyt materialny i jakość środowiska a dobrobyt społeczny • Porównanie społecznych kosztów i korzyści środowiskowych Statyczny i dynamiczny aspekt ograniczoności i wyboru • Statyka: potrzeba krótkookresowej racjonalizacji/optymalizacji • Dynamika: maksymalizacja dobrobytu społecznego w przyjętym horyzoncie gospodarowania (międzypokoleniowa sprawiedliwość ekologiczna Problem skali i alokacji w gospodarowaniu zasobami środowiska • Niedoskonałość (błędy) rynku w gospodarowaniu zasobami środowiska- ogólne i specyficzne • Potrzeby a popyt • Syndrom NIMBY (not in my backyard)

3. Ekonomia środowiska (EŚ) i jej elementy składowe Ujęcie neoklasyczne: • Ekonomia środowiska jako nauka o racjonalnym wykorzystaniu zasobów środowiska w warunkach ograniczoności jego zasobów w celu maksymalizacji dobrobytu. Dziedzina teorii ekonomii, która bada statyczne i dynamiczne warunki optymalności wykorzystania zasobów i walorów środowiska • Elementy składowe: (1) ekonomiczna teoria zanieczyszczenia i ochrony środowiska; (2) Ekonomiczna teoria wykorzystania zasobów naturalnych (3) Ekonomiczna teoria zachowania przyrody EŚ a ekonomia ekologiczna (EE) i ekonomia trwałego rozwoju (ETR) • Główne kryteria dystynkcji: efektywności, bezpieczeństwa i trwałości rozwoju (sprawiedliwości międzypokoleniowej) • EE: decydujące jest kryterium bezpieczeństwa i trwałości • ETR: szczególna rola kryterium trwałości (sprawiedliwości) • Ujęcia teoretyczne a polityka środowiskowa (ekologiczna)

4. Problematyka ekologiczna w ekonomii – ujęcie retrospektywne Wybór i ograniczoność w gospodarowaniu zasobami środowiska – ujęcie historyczne • Naturalne bariery wzrostu w ekonomii klasycznej i fizjokratyzmie (F. Quesnay, A. Smith, D. Ricardo, K. Marx) • Względna i bezwzględna ograniczoność zasobów: Ricardo vs. R. Malthus i R. Jevons • Pierwsze próby dostrzeżenia ekologicznych barier wzrostu: J.S. Mill, J.B. Say

5. „Historyczne” i „logiczne” przyczyny zainteresowania teorii ekonomii problematyką ekologiczną • Pogłębianie się kryzysu surowcowo-energetycznego • Internacjonalizacja i globalizacja procesu zanieczyszczenia środowiska • Prace prekursorów (Kapp, Boulding, inni) i pierwsze Raporty dla Klubu Rzymskiego • Działalność niektórych organizacji międzynarodowych (ONZ), ekologicznych NGO i partii „zielonych” • Rozwinięcie i wykorzystanie teorii efektów zewnętrznych (TEZ) i teorii dóbr publicznych (TDB) w analizie zanieczyszczenia i ochrony środowiska oraz ekologicznych uwarunkowań wzrostu • Stopniowe uwzględnianie ograniczoności zasobów oraz zanieczyszczenia środowiska w modelach wzrostu gospodarczego • Stworzenie zupełnie nowych podstaw analizy współzależności gospodarki i środowiska (mass balanceapproach, ekologiczna analiza input-output, entropijno-energetyczna analiza wartości i wzrostu)

6. Ogólna charakterystyka neoklasycznej (NEŚ) i keynesowskiej (KEŚ)ekonomii środowiska • Postulat „ekologizacji” ekonomii (gospodarki) a ekonomiczna racjonalizacja gospodarowania zasobami • Neoklasyczna ekonomia środowiska • TEZ i TDB jako ogólna podstawa • Rynek ma zdolność do efektywnej alokacji • Efekty zewnętrzne niefektywność alokacji • Efekty zewnętrzne powinny być internalizowane • Lepsza (tańsza) jest internalizacja oparta na instrumentach ekonomicznych (rynkowych) • Potrzeba prywatyzacji: ograniczanie zakresu występowania dóbr publicznych i związanych z tym zjawisk jeździec na gapę oraz dylemat więźnia • „Optymizm wzrostowy” w odniesieniu do problemu ograniczoności zasobów (sprawny mechanizm substytucji cenowo-technologicznej)

7. Zasada Hotellinga i koncepcja technologii cienia Nordhausa p – cena jednostki zasobu nieodnawialnego mc – marginalny koszt pozyskania jednostki zasobu R – royalty(renta zawłaszczana przez państwo) r - stała w czasie stopa procentowa (społeczna stopa dyskonta) t – czas Technologia back-stop – technologia lub zasób alternatywny

8. Zasada Hotellinga i koncepcja technologii-cienia Nordhausa • Interpretacja mikroekonomiczna 1. Stopa wzrostu wartości jednostki zasobu (r) = oczekiwanej stopie zysku/oprocentowania inwestycji alternatywnych (np. papiery wartościowe o stałym oprocentowaniu). Jeżeli takie zdyskontowanie ma miejsce, wartość bieżąca jednostki zasobu jest równa wartości bieżącej alternatywnej instytucji. Decyzja „pozostawieniu w ziemi” zasobu lub eksploatacja 2. r jest większe od oczekiwanej stopy zysku/oprocentowania inwestycji alternatywnej. Właściciele zasobów powstrzymują się od eksploatacji, bieżąca wartość ich zasobu realnie rośnie 3. r jest mniejsze od oczekiwanej stopy zysku inwestycji alternatywnej. Właściciele zasobu podejmują decyzję o szybkiej eksploatacji

9. Ogólna charakterystyka neoklasycznej (NEŚ) i keynesowskiej (KEŚ)ekonomii środowiska C. Keynesowska ekonomia środowiska • Nie całkowite odrzucenie, lecz relatywizacja twierdzeń NEŚ • Podstawowe różnice w stosunku do NEŚ • Szersze odwołania do kryterium bezpieczeństwa i trwałości rozwoju (międzypokoleniowa sprawiedliwość ekologiczna) oraz ocen o charakterze społeczno-politycznym i etycznym • Kwestionowanie sprawności rynkowego mechanizmu substytucji cenowo-technologicznej • Kwestionowanie ujęć opartych wyłącznie na mikroekonomicznym rachunku optymalizacyjnym i dążeniu do monetaryzacji wszystkich zasobów i walorów środowiska D. Problem podstawowy dla całej współczesnej ekonomii: skala gospodarowania zasobami środowiska a efektywność alokacyjna w gospodarowaniu środowiskiem

10. TEZ jako podstawa analizy zanieczyszczenia i ochrony środowiska • Efekty zewnętrzne - powstają w sytuacji, w której decyzje podejmowane przez jeden lub więcej podmiotów gospodarczych oddziaływają bezpośrednio (pozytywnie lub negatywnie) na możliwości produkcyjne lub konsumpcyjne innych podmiotów. W sposób formalny można to przedstawić jako oddziaływanie jednego z podmiotów na funkcje celu – użyteczności, zysku, kosztów itd. – innego podmiotu. Istotne jest zarazem, aby można było określić zarówno konkretnego sprawcę jak i odbiorcę owych efektów. • Wymiar makroekonomiczny efektów zewnętrznych - występują wtedy, gdy w gospodarce charakteryzującej się zdecentralizowanymi procedurami regulacyjno-optymalizacyjnymi (rynkowej)nie ma dostatecznych bodźców do tworzenia efektywnych rynków dóbr i czynników produkcji, co prowadzi do sytuacji, w której równowaga rynkowa nie spełnia warunków optimum Pareto.

11. TEZ jako podstawa analizy zanieczyszczenia i ochrony środowiska • Internalizacja efektów zewnętrznych Proces polegający na włączeniu („uwewnętrznieniu”) w rachunek ekonomiczny podmiotu generującego efekty wewnętrzne ich skutków ekonomicznych, zwykle prowadzący do wzrostu kosztów sprawcy. • Teoretyczne podstawy internalizacji • Podatek Pigou (wariant interwencjonistyczny) • Teoremat Coase’a (wariant rynkowy) • Przymus prawno-administracyjny • Internalizacja nie jest równoznaczna z całkowitą eliminacja EZ, ale z ich redukcją do poziomu społecznie optymalnego, zgodnie z kryterium: marginalny koszt redukcji zanieczyszczenia, MKR, zrównuje się z marginalnym kosztem zanieczyszczenia, MKZ, (straty w dobrobycie wywołanej zanieczyszczeniem)

12. MKRS E MKZS D A B C 0         xe                                        xopt. Społecznie optymalny poziom emisji (danego polutanta); ujęcie makroekonomiczne Maksymalny przyrost dobrobytu społecznego: ΔD = CBDE - CBD = CDE 0 – xe; poziom emisji mieszczący się w granicach samoistnej zdolności przyrody do asymilacji (rozkładu)

13. TEZ jako podstawa analizy zanieczyszczenia i ochrony środowiska • FB (x1B, x2B, ..., xnB, xmA) - funkcja produkcji wytwórcy B • x1B, x2B, ..., xnB - czynniki produkcji wykorzystywane przez B, xmA dowolny czynnik produkcji wykorzystywany przez A

14. TEZ jako podstawa analizy zanieczyszczenia i ochrony środowiska

15. Regulacja EZ przy pomocy podatku – sytuacja przedregulacyjna x(LA,CA); y(LA,CA,x); ∂y/∂x <0 pX = 120; py = 240 (dane) Kx = 3x2 + 60x; Ky = y2 + 100y + 30x Z zasady maksymalizacji zysku:

16. Regulacja EZ przy pomocy podatku – sytuacja poregulacyjna

17. Zanieczyszczenie i ochrona środowiska a dobra publiczne Definicja ( = cechy wyróżniające) dobra publicznego • Zbiorowa konsumowalność (użytkowalność) • Nierywalizacyjność (nieykluczoność konsumpcji) • Produkcja: niepodzielność dóbr • Konsumpcja: podzielność konsumpcji • Występowanie efektów zewnętrznych (konsumpcja/produkcja) Dobra publiczne a dobra prywatne • Dobro publiczne y – ilość produkowanego (istniejącego, oferowanego dobra) yi (i = 1,2,..., n) – konsumpcja dobra y przez i-tą jednostkę yi = y dla wszystkich i

18. Zanieczyszczenie i ochrona środowiska a dobra publiczne • Dobro prywatne x – łączna ilość wytworzonego dobra prywatnego xi (i = 1,2,..., n) – konsumpcja dobra x przez i-tą jednostkę • Różnice między: • Dobrami publicznymi i wolnymi • Dobrami publicznymi i rynkowymi • Efekty zewnętrzne a dobra publiczne (korzyści zewnętrzne i niekorzyści zewnętrzne) • Dobra publiczne a prywatne : problem wykluczalności • Problem jeźdźca na gapę i dylematu więźnia oraz problem zatłoczenia • Global commons • Dobra merytoryczne