Ir. Evy Mettepenningen Vakgroep Landbouweconomie Universiteit Gent

1. Publieke diensten van landbouw – De markt als vergoedingsmechanisme? Ir. Evy Mettepenningen Vakgroep Landbouweconomie Universiteit Gent

2. Deze presentatie is deels gebaseerd op inzichten verworven in het IWT project ‘Strategieën en instrumenten voor de vergoeding van publieke diensten van landbouw’, in samenwerking met ILVO Dank aan de andere leden van het onderzoeksteam: Dr. Peter Van Gossum, Dr. Joost Dessein & Prof. Guido Van Huylenbroeck

3. Overzicht • Publieke diensten van landbouw • Een markt voor publieke diensten • De markt • Mogelijke oplossingen buiten de markt • Mogelijke oplossingen binnen de markt • Voorbeelden uit de praktijk • Hybride producten • Gegarandeerde vraag creëren • Marktprincipe aan de aanbodzijde: call for tender • Conclusies en beleidsaanbevelingen

4. 1. Publieke diensten van landbouw

5. Landbouw = multifunctioneel Wit Groen Geel Blauw Rood • Verkoop & verwerking hoeveproducten • Voedselzekerheid en -veiligheid • Landschap • Natuur • Milieu (bvb. koolstofcaptatie bodem) • Tewerkstelling • Verhuur gronden en gebouwen • Toerisme en recreatie • Groene Zorg • Regionale identiteit • Erfgoed • Bescherming overstromingen • Verbeteren waterkwaliteit • Energieproductie (windmolens, biobrandstoffen, …)

6. Wat zijn publieke goederen en diensten? uitsluitbaar niet-uitsluitbaar rivaal niet-rivaal

7. 2. Een markt voor publieke diensten

8. Publieke diensten Aanbieders landbouwers Vragers bevolking Vergoeding 2.1 De markt

9. Vraag naar publieke diensten • Stijgende vraag naar publieke diensten • Maatschappelijke evoluties als oorzaak: • Stijgende welvaart => hedonisme: meer genieten • Meer vrije tijd om te recreëren op platteland • Toenemende mobiliteit => meer mogelijkheden voor recreatie • Meer belang gehecht aan welzijn, gezondheid • Milieuproblemen, klimaatsverandering => meer belang aan natuur & milieu • Toenemende druk op open ruimte door stijgende bevolking, industrie

10. Vraag naar publieke diensten • Willingness To Pay (wil om te betalen) studies: • Voor aanwezigheid landbouw in rurale gebieden: US= $7 → $252 (Poe, 1999) • Australië: mensen willen prijs betalen om te voorkomen dat landbouwers agrarische sector verlaten (Bennett et al., 2004) • WTP ↑ met meer multifunctionele systemen (Moon et al., 2005)

11. Vraag naar publieke diensten Op basis van eigen onderzoek in Meetjesland (MUSICAL-project, 2009)

12. Aanbod van publieke diensten • Moeilijk te meten • Agromilieumaatregelen: 44% landbouwers, 19% areaal cultuurgrond

13. Een perfecte markt • Waarom volgt aanbod de vraag niet? • Een efficiënte allocatie van goederen en diensten zal enkel plaats vinden bij een perfecte markt • Redenen voor marktfalen: • Spanning eigendomsrechten en sociale verwachtingen • Markten die niet volledig competitief zijn • Goederen zijn geen private goederen • Er zijn externaliteiten aan het goed verbonden

14. Een markt voor publieke diensten? • Moeilijk te organiseren • Probleem free-riders door niet-uitsluitbaarheid • Sommigen betalen ervoor en anderen profiteren mee => vragers willen niet meer betalen • Indien geen vergoeding, incentive: aanbieders willen niet leveren => geen sociaal optimum

15. 2.2 Mogelijke oplossingen buiten markt • Overheid grijpt in: • Verplichte productie publieke diensten door overheid (bvb. in Vlaanderen, mestwetgeving: indien nitraatresidu > 90kg/ha boete, voor elke kg N en P niet afgezet €1 boete) • Vergoeding door de overheid bvb. subsidies voor agro-milieumaatregelen, beheersovereenkomsten • Verschaffing publieke diensten door overheid • Openbare aanbesteding (niet onder staatsteunregels, geen vragen in WTO-verband)

16. Beperkingen • Wat met GLB na 2013? • Druk WTO • Subsidies gezien als verhuld protectionisme

17. 2.3 Mogelijke oplossingen binnen markt • Vergoeding/vragers verzekeren: • Verzekering: dienst wordt geleverd als vastgelegd quorum bereikt wordt • Samenwerking: potentiële begunstigden voegen hun middelen samen, enkel mogelijk wanneer transactiekosten voldoende laag zijn (oplosbaar via verenigingen) • Geprivilegieerde groep: wanneer de vrager meer baten krijgt dan de dienst kost, zelfs als sommige niet betalen (free riders) • Voorwaarde: sociale normen

18. Mogelijke oplossingen binnen markt • Hybride producten: het publieke goed wordt indirect vermarkt via een privaat goed (directe link tussen beide noodzakelijk, bv. akkervogelbrood) • Invoeren van een uitsluitingmechanisme, dus omvorming tot clubgoederen: bv het Nationaal park de Hoge Veluwe in Nederland

19. Private middelen voor publieke goederen • Private steun kan komen van: • Particulieren • Bedrijven • Organisaties/verenigingen, etc. • Investeren in landschap (Braaksma & Bos, 2007) • Indien woonomgevingskwaliteiten, toegankelijkheid verbeteren => eerder private vraag • Voor natuur en landschap eerder publieke vraag • Probleem: verkrijgen van continue, duurzame bijdragen, eenmalige bijdragen makkelijker (Kuhlman & de Graaff, 2009)

20. 3. Voorbeelden uit de praktijk

21. 3.1 Hybride producten • Het publieke goed wordt indirect vermarkt via een privaat goed

22. Groen voor rood • Uitzichtgarantie bij aankoop huis (Kort et al., 2008): • Huizenbezitters kopen voor paar % van waarde huis gegarandeerd vrij uitzicht • Geld in groenfonds • Boeren betaald om landschap te onderhouden: knotwilgen snoeien, koeien in wei, …

23. Akkervogelbrood • Door Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren • Gedeponeerd merk • Voor landbouwers die niet gebonden willen zijn aan overheid • Testfase vanaf 12 april • 2 landbouwers testen uit

24. Adopteer een… • Kip, grutto, hoogstamboom, akkerrand, … • Kostprijs: €30, €20, €50, €50 /jaar • In ruil: eieren, korting op streekproducten, bloemen plukken, fruit oogsten, picknick organiseren in boomgaard, enz. • Landbouwers vergoed voor kosten onderhoud (Kort et al., 2008)

25. Landschapsveiling Stuk weiland, oever, haag, poel, enz. geveild Koper wordt geen eigenaar, adopteert Beheer 10 jr gegarandeerd door landbouwers Bedrijven, particulieren en organisaties bieden Goed om draagvlak te creëren (Cappon & Leinfelder, 2010) Als bekend gemaakt wordt wie betaalt => draagt bij tot imago www.groenegoededoelen.nl

26. Plant je voort • Vroeger: bomen voor koeien • Voor € 10 boom langs of in weilanden, velden • Op verzoek: … waarin koeien grazen • Ook mogelijk certificaat als geschenk www.bomenvoorkoeien.nl

27. Koppeling met toerisme en recreatie • Hoevetoerisme, recreatie, ev. ook educatie: • Meer inkomsten indien aantrekkelijke omgeving • Vergoeding voor natuur- en landschapsbeheer • Singelgolf • Golfbaan op grond meerdere landbouwers • Landbouw en groen koppelen aan krachtige economische functie: golf (Kort et al., 2008) www.boerenbond.be

28. 3.2 Gegarandeerde vraag creëren • Middelen samen leggen • Geprivilegieerde groep

29. Landschaps- of gebiedsfonds • Lokaal fonds voor ontwikkeling natuur en landschap • Private + eventueel publieke middelen • Streekrekening Groene Woud (Kort et al., 2008): • Bedrijven, overheden, particulieren storten op spaarrekening ASN Bank (3.5% rente) • Bank stort 0.15% van kapitaalstortingen in fonds • Eco² gebiedsfonds Gentse Kanaalzone • Nood aan gebiedsvisie en draagvlak (Cappon & Leinfelder, 2010)

30. Geprivilegieerde groep • Trappist Westvleteren • Trappist Rochefort (Saint Remy) • Vittel • Samenwerking met landbouwers om betere waterkwaliteit te garanderen

31. 3.3 Marktprincipe aan de aanbodzijde: call for tender • Landbouwers maken plan op voor milieu-, natuur- of landschapsbeheer op bedrijf • Stellen gewenste vergoeding voor • Uit verschillende voorstellen kiest overheid beste voorstellen eruit prijs/kwaliteit • Door competitieve marktwerking grotere efficiëntie • Problemen: transactiekosten voor overheid en landbouwer, strategisch bieden • Toegepast in VS, UK, Australië, Nederland

32. 4. Conclusies en beleidsaanbevelingen

33. Conclusies en beleidsaanbevelingen Neo-klassieke economie: imperfecte markt voor publieke goederen Overheid komt vaak tussen (bvb. agromilieumaatregelen) Mogelijkheden om marktmechanisme te stimuleren Meer private inbreng Marktmechanisme aan aanbodzijde: call for tender Maar, aantal knelpunten te overwinnen

34. Conclusies en beleidsaanbevelingen • Verandering brengen in sociale normen • Communicatie (ook naar geprivilegieerde groepen) en onderwijs • Inspelen op maatschappelijke evoluties • Zijn mensen er klaar voor? Vgl. Nederland • Verkrijgen van continue bijdragen moeilijk • Overheidsinmenging noodzakelijk • Gebiedsgericht ingrijpen overheid (EU beperking) • Overheid ondersteunen om transactiekosten nieuwe markten verlagen

35. Bedankt voor de aandacht!

36. Bronnen Bennett, J., van Bueren, M. & Whitten, S. (2004) Estimating society's willingness to pay to maintain viable rural communities. Australian Journal of Agricultural and Resource Economics, 48(3), 487-512. Braaksma, P.J. & Bos, A.E. (2007) Investeren in het Nederlandse landschap. Opbrengst en geluk in euro’s.Den Haag: Ministerie van LNV. Cappon, R. & Leinfelder, H. (2010) Musical-project – Alternatieve financiering van het landschap, presentatie op symposium “Investeren in landschap … Het kan ook anders! Alternatieve financiering van landschapsontwikkeling”, 28 januari 2010, Gent. Kort, M., Schulz, M., et al. (2008) Gebiedseigeninstrumenten. Inventarisatie en conceptualisering, Berenschot. Kuhlman, T. & de Graaff, R. (2009) Financiering van landschap. Notitie bij enkele rapporten over het thema, Wageningen University and Research Center. Moon, W., Kuethe, T. H., Kraft, S. E. & Esseks, J. D. (2005) Public Preferences for Multifunctional Benefits of Agriculture: National Survey of Registered Voters. American Agricultural Economics Association Annual Meeting, Providence, Rhode Island. Poe, G. L. (1999) Maximizing the environmental benefits per dollar expended: an economic interpretation and review of agricultural benefits and costs. Society and Natural Resources, 12(6), pp. 571-598(28).