Krivično/kazneno procesno pravo – Predavanja i vježbe

1. Krivično/kazneno procesno pravo – Predavanja i vježbe Univerzitet u Sarajevu Fakultet za kriminalistiku, kriminologiju i sigurnosne studije Doc.dr. sc. Haris Halilović

2. Univerzitet u Sarajevu Fakultet za kriminalistiku, kriminologiju i sigurnosne studije Doc. dr. sc. Haris Halilović Tel. +387 33 561 275 E – mail: hhalilovic@fknbih.edu

3. I Pojam krivičnog postupka i krivičnog procesnog prava • Pojam krivičnog postupka • Učenje o pojmu krivičnog postupka oslanja se na definisanje krivičnog postupka kako sa aspekta krivičnoprocesnih radnji koje se preduzimaju u cilju rasvjetljavanja krivičnog djela i otkrivanja njegovog izvršioca, tako i polazeći od krivičnoprocesnih odnosa koji se razvijaju između krivičnoprocesnih subjekata.

4. a) Krivični postupak sa stajališta krivičnoprocesnih radnji • Skup krivičnoprocesnih radnji koje preduzimaju krivičnoprocesni subjekti (nadležni organi i osobe) u slučaju postojanja sumnje da je izvršeno krivično djelo kako bi se ostvario društveno prihvatljiv cilj reakcije na kriminalitet - predstavlja krivični postupak.

5. b) Krivični postupak sa stajališta krivično procesnih odnosa • Skup krivičnoprocesnih odnosa koji se razvijaju između krivičnoprocesnih subjekata u slučaju sumnje da je izvršeno krivično djelo kako bi se postigao društveno prihvatljiv cilj reakcije na kriminalitet – predstavlja krivični postupak.

6. 2. Pojam krivičnog procesnog prava • Krivično procesno pravo je grana prava koja uređuje prava i dužnosti krivičnoprocesnih subjekata, vrste i oblik krivičnoprocesnih radnji koje se preduzimaju, kao i oblik krivičnoprocesnih odnosa u koje stupaju krivičnoprocesni subjekti kad preduzimaju krivičnoprocesne radnje.

7. 3. Društveno prihvatljiv cilj krivičnog postupka i krivičnog procesnog prava • Pomenuti se cilj ogleda u traženju odgovora na slijedeća pitanja: • Da li je u konkretnom slučaju počinjeno krivično djelo; • Da li je osoba prema kojoj je upravljen krivičnopravni zahtjev izvršila krivično djelo;

8. 3. Da li je kriva ili nije kriva za djelo koje joj se stavlja na teret; i 4. Da li se u smislu materijalnog krivičnog prava mogu primijeniti krivičnopravne sankcije.

9. II Međunarodno pravo o pravima čovjeka i krivično procesno pravo • Za krivični postupak je vezano učenje o egzistenciji dvije poznate tendencije u njegovim okvirima: tendencije za osiguranjem efikasnosti krivičnog postupka u borbi protiv kriminaliteta ili da svaki poznati izvršilac krivičnog djela bude uhvaćen i kažnjen u skladu sa propisima iz materijalnog krivičnog prava i tendencijezaštite građana od neopravdanog krivičnog gonjenja i osude, odnosno da svaka osoba protiv koje se vodi krivični postupak raspolaže mogućnostima za odbranu.[1] Uvažavanje postojanja tendencija o efikasnom krivičnom postupku i zaštiti prava i sloboda čovjeka u krivičnom postupku znači priznanje njihovog uticaja na uređenje krivičnog postupka i, s tim u vezi, afirmaciju odnosno ograničavanje prava i sloboda čovjeka. [1] Bayer,V., I, 1995., str. 12. – 13.

10. 1. Međunarodni i regionalni dokumenti od posebnog značaja za zaštitu ljudskih prava i sloboda u krivičnom postupku Neki od međunarodnih i regionalnih dokumenata koji su od posebnog značaja za zaštitu ljudskih prava i sloboda: • Univerzalna deklaracija o pravima čovjeka (1948), • Međunarodni ugovor o građanskim i političkim pravima (1966) sa dopunskim protokolima (1989), • Konvencija o pravima djeteta (1989), • Međunarodna konvencija o eliminaciji svih vrsta rasne diskriminacije (1965), • Konvencija protiv mučenja i drugih oblika okrutnog, nehumanog ili ponižavajućeg postupanja ili kažnjavanja (1984), • Standardna minimalna pravila UN za postupanje sa osuđenicima (1955), • Standardna minimalna pravila UN za primjenu sudskih postupaka prema maloljetnicima (1985), • Deklaracija o nezavisnosti pravosuđa (1989).

11. Evropska konvencija o zaštiti ljudskih prava i osnovnih sloboda (1950) sa dodatnim protokolima, koja se često označava kao “najmanji zajednički imenitelj” zaštite prava čovjeka u Evropi, kao i praksa Evropskog suda za ljudska prava, • Evropska konvencija o spriječavanju mučenja, nehumanog ili ponižavajućeg postupanja ili kažnjavanja (1987), • Evropska zatvorska pravila (1987), • Evropska konvencija o ostvarivanju prava djeteta (1995).

12. U pomenutim dokumentima se nalaze norme koje se između ostalog odnose na: • pravo na tjelesni integritet i ljudsko dostojanstvo, • zabranu svakog oblika diskriminacije i mučenja, • uslove za lišenje slobode odnosno ograničenje prava na slobodu i sigurnost osobe, • pravo svakog čovjeka na pravično suđenje, • pretpostavku nevinosti,

13. pravo na poštivanje privatnog života i zaštitu stana i prepiske, • pravo na korištenje pravnog sredstva protiv odluke državnog tijela, • zabranu ponovnog suđenja, • «najbolji interes djeteta» kao osnovno načelo u postupanju sa maloljetnicima i zaštitu prava maloljetnika, • prava osuđenih osoba i tretman osoba prema kojima se izvršavaju krivične sankcije, • pravo na rehabilitaciju i naknadu štete osobama koje su neosnovano osuđene i nezakonito lišene slobode i • nezavisnost i samostalnost sudske funkcije.

14. III Krivično/kazneno pravo u širem smislu • Krivično pravo u širem smislu čine: 1. Krivično materijalno pravo - krivično pravo u užem smislu; 2. Krivično procesno pravo; 3. Pravo izvršenja krivičnih sankcija i 4. Organizacijsko krivično pravo.

15. 1. Pojam Materijalnog krivičnog prava • Pod pojmom krivičnog materijalnog prava podrazumijevaju se propisi kojima se određuju pojmovi krivičnih djela, zatim pojmovi kazni i drugih pravnih mjera koje se primjenjuju na počinitelje krivičnih djela, kao i načelne posebne pravne uvjete pod kojim se kazne i druge mjere primjenjuju na počinitelje krivičnih djela 1. 1. Bayer, V.:Kazneno procesno pravo – odabrana poglavlja, Knjiga I, Uvod u teoriju kaznenog procesnog prava, MUP, Zagreb, 1995. str. 3.

16. 2. Pojam krivičnog procesnog prava • Sistem pravnih propisa koji uređuju (normiraju) oblik (način) izvođenja radnji od kojih se sastoji krivični postupak, odnosno oblik društvenih odnosa u kojima se te radnje odvijaju naziva se pravom krivičnog postupka odnosno krivičnim procesnim pravom. 2 2. Bayer, V.:Kazneno procesno pravo – odabrana poglavlja, Knjiga I, Uvod u teoriju kaznenog procesnog prava, MUP, Zagreb, 1995. str. 6.

17. 3. Pojam prava izvršenja krivičnih/kaznenih sankcija • Pravo izvršenja krivičnih sankcija normira postupak izvršenja krivičnopravnih sankcija u smislu da uređuje aktivnosti određenih državnih organa kao i osoba kojima su izrečene krivičnopravne sankcije.

18. 4. Odnos krivičnog procesnog prava prema materijalnom krivičnom pravu. • Određen je time što krivično procesno pravo uređuje postupak primjene propisa materijalnog krivičnog prava na konkretne slučajeve.

19. 5. Krivično procesno pravo i pravo izvršenja krivičnih sankcija. • “Primjena kazne odnosno druge zakonske mjere” u krivičnom postupku ne znači da se određena osoba u tom postupku i stvarno podvrgava izvršenju kazne. Stvarno izvršenje kazne potpada pod sistem normi koji se naziva pravo izvršenja krivičnih sankcija.

20. IV Krivični postupak i drugi kazneni postupci • Uobičajena podjela kažnjivih djela jeste na: • Krivična/kaznena djela; • Privredne prijestupe; • Prekršaje; i • Disciplinske krivice.

21. Obzirom na navedenu podjelu kažnjivih djela razlikujemo: • Krivični/kazneni postupak; • Postupak za privredne prijestupe; • Prekršajni postupak; i • Disciplinski postupak.

22. 1. Sličnosti • Sličnosti: • Procesna načela (načelo istine, javnosti i druga); • Dokazne radnje (npr. saslušavanje osoba); • Određene sankcije ( npr. novčana kazna) itd.

23. 2. Razlike • Razlike: • Nadležni organi odnosno tijela; • Stupanj pravne uređenosti.

24. V Izvori krivičnog procesnog prava BiH i FBiH • Izvori krivičnog procesnog prava u materijalnom smislu su društveni odnosi u jednoj državi koji uvjetuju nastanak krivičnog procesnog prava, a formalni izvori krivičnog procesnog prava su oblici ili forme u kojima su sadržana pravila krivičnog procesnog prava kojima se pravno uređuju ti društveni odnosi.1 1. Krapac, D., 2003., str. 35; Pavišić, B., op. Cit., str. 6.

25. Formalni izvori krivičnog procesnog prava mogu se promatrati kao: 1. unutrašnji i 2. međunarodni.

26. Unutrašnji izvori su zakonski propisi unutrašnjeg krivičnog procesnog prava i dijele se na: • osnovne (ZKP BiH, ZKP FBiH, Ustavni dokumenti...) i • dopunske (Zakon o Sudu BiH, Zakon o Tužilaštvu BiH...).

27. Međunarodni izvori krivičnog procesnog prava su multilateralni i bilateralni ugovori koje je ratificirala Bosna i Hercegovina.

28. Osnovna literatura: • SIJERČIĆ-ČOLIĆ, H.: Krivično procesno pravo, Knjiga I Krivičnoprocesni subjekti i krivičnoprocesne radnje, Pravni Fakultet Univerziteta u Sarajevu, Sarajevo, 2008. • SIJERČIĆ-ČOLIĆ, H.: Krivično procesno pravo, Knjiga II Tok redovnog krivičnog postupka i posebni postupci, Pravni Fakultet Univerziteta u Sarajevu, Sarajevo, 2008. • Zakon o krivičnom postupku BiH (SlužbeniglasnikBosneiHercegovine, br. 3/03, 32/03, 36/03, 26/04, 63/04, 13/05, 48/05, 46/06, 76/06, 29/07, 32/07, 53/07, 76/07, 15/08, 58/08, 12/09, 16/09, 93/09).