Download
1 / 30
300 likes | 637 Views
E Drejta Romake. Jus Romanorum. JUS QUOD AD PERSONAS PERTINET JUS QUOD AD RES PERTINED JUS QUOD AD ACTIONE S PERTINET . Marrëdhënjet realo-juridike.
E N D
E DrejtaRomake Jus Romanorum
JUS QUOD AD PERSONAS PERTINET JUS QUOD AD RES PERTINEDJUS QUOD AD ACTIONE S PERTINET
Marrëdhënjet realo-juridike • Marrëdhënja realo-juridike mund të përcaktohet si marrëdhënje juridike në të cilën personi i caktuar ose titullari i së drejtësreale ka autorizim të përhershëm që sendin e caktuar ta shfrytëzojëpjesërisht ose plotësisht për interes të tij, ndërsa të gjithë personat etjerë janë të detyruar ta respektojnë të drejtën e titullarit dhe të mosndërmarrin kurrfarë veprimesh me të cilat do të mund ta pengonin tëgëzojë të drejtën që i njihet • Karakteristikë e veçant – vepron inter vivos.
SENDETres Send- gjithckadhetëreajoqëekzistonnëbotënmaterialedhe: • nëkuptimin e gjërëpërfshinte: tërë atë që mund të ishte objekt i marrëdhënjeve juridike në përgjithësi; • në kuptimin më të ngushtë përfshintetë gjitha lëndët (objektet) e të drejtës pronësore. Objektet e të drejtës pronërore janë të shumllojshme: • pjesët e natyrës, kur mund të përdoren nga njerëzit • vetënjerëzit • Veprimtaritënjerëzore • Ndonjëranga të e drejtat
Kuptimiipronës • Idea themelore ejuristëve klasikë ishte ajo që pronën duhet përcaktuar si pushtet tëplotë mbi sendet apo si plena in re potestas. • E drejta pronësorekishtekryesisht tri grupeautorizimesh: jus utendi, jus fruendi dhe jus abutendi. Perdorimi, uzufruktidhedisposponimi. - Jus utendi: të drejtë ta posedonin dhe ta përdornin sendin;- Jus fruendi: kishin të drejtë t'i mblidhnin frytet natyrale; - Jus abutendi: tedrejteasgjesimi, ose tjetërsimipronën apo duke konstituuar ndonjë të drejtë reale për interes të personave të tjerë.
Kufizimet e plena in re potestas • Prona nuk ka qenë asnjëherë e drejtë eplotë apsolute dhe e drejtë e plotë ekskluzive. Përkëtëqëllimligji XII tabelave, parashikonte: 1) tëgjithëzotëruesit e pasurivebujqësoreduhetpatjetërtëlënëkufirin (finis) prej 2 e 1/2 pëllëmbëtokëdhenukguxojnëtapunojnë; 2) tëgjithëzotëruesit e tokavetëqytetitduhettëlënëpatjetërpotënjëjtëndistancëkurndërtojnështëpi;3) zotëruesit e pemëve, degët e tëcilaveshtrihenrnbipasurinë e huaj, kanëtëdrejtëqëkohë pas kohetëhyjnëatjëdhet'imbledhinfrytet e rënanëtokë, 4) perdorimiiprones per demtinin e tjetrit, etj.
Llojet e prones • Prone romakedhe peregrine, sipastitullarit; • Pronakuirite, e drejte e vetemqytetareveromak; • Pronabonitare, me parashriminfitues ( 1 vjet per s.eluatsh. dhe 2 vjet per s.epaluet.) Mjetetjuridike per mbrotjen e pronesishin: EXEPCIO( kundershitmi) dhe ACTIO PUBLICIANA; • Pronaprovinciale, prona ne provincaqeitakontepopullitromakdhesenatit; • Condominiumi/bashkepronesia, konstituimiitedrejtespronesor ne shume persona.
Mënyrat e fitimittëpronës Mënyra të rregullta juridike të fitimit të pronës: • ngjarjet natyrore dhe • Veprimet njerëzore-mënyratcivile: 1 –
Mënyrat e fitimittëpronës(ngjarjet natyrore dhe veprimet njerëzore)
Mënyratpubliketëfifimittëpronës • Venditio sub hasta , oseVenditio sub corona Ankandi publik në të cilin organet shtetërore shitnin sendet shtetërore; Shitja bëhej gojarisht sipas asaj sekush po jep më shumëdhepa kurrfarë formaliteti tjetër, kalonte mbi personinqë kishte ofruar çmimin më të lartë. • Adsigantio, ndarja e tokaveshteterorefalas; • Adjudicatio, aktgjykimi ne konstestet e ndarjesapoaktgj.perpronarin e ri; • Ex lege, fitimiiiprones me ligj;
Mënyrat private tëfitimittëpronës Mancipacio, kerkohej: • Zotesia e subjekteve, mancipanti – shitesidhemancipatari-bleresi • Sendiipershtatshem, ne prone bonitareoseprovinciale • Forma e parashikuar me ligj, prezenttejenesubjektet, objekti, 5 deshimitarqyt. madhorromak PER AES ET LIBRAM, forma e mancipimit. In jure cesissio, kerkohej: 1. Pronarii gjëratëhershërn (in jure cedens), fituesi i sendeve (vindicans) 2. Organi i autorizuar shtetëror (pretori i qytetit apo ai peregrin). Usucapio, parashkrimifitues, kerkohej: • posedim të përhershëm gjatë1 vitte s. luejtshme, 2 vjette s. paluejtshme; • Objetki I parashkrimit, RES HABILIS ose RES APTA; • JUSTUS TITULLUS, ngakushishtetjetesuarsendi • BONA FIDFES, me mirebesim ne castin e vendosjes se posedimit; Preascriptio, parshkrimiigjate, kerkohej: 10 vjet per banoret e enjeprovicedhe 20 vjet per banoret e provindestjeter, LONGI… 30 – 40 vjet , LONGISIMI TEMPORIS PREASCRIPTIO, fitimii se drejtes se prones- Justiniani.
Mënyra e tëfitimittëpronëssipas Jus Gentium-it • Traditio, dorezimiisendit • Tradiciobrevimanu, e kishteposedimin • Tradiciolongamanu,jepejnjesimbol ne vend tesendit • Constitutiumpossessorium,pronari e humbtepronenpor me marrev.embanteakoma. • Ocuppatio, pushtimi,kafshet e egra, peshqit, etj. • Thesaurus, thesariifshehte, • I takonkrejtkur e gjen ne token e tij; • I takongjysmakur e gjen ne token e huaj. • Accesio, shtimi, ndarja e sendeve, osebashkimi • ALLUVIO, lymiilumit, rritja e tokes • AVULSIO, rrenimii tokes, shkeputja, • INSULA IN FLUMINE NATA, ujdhesa ne mestelumit, I takontepronavetetokave me teaferta; • Specificatio, perpunimi • Commixtio &Confuzioperzierjae sendevetengurtadhetelengeta • Res fructiera and fructus, sendikryerordhesekondar Posesores bona fides, fuctusextantes-frutet e pa shpenzuara
Mbrojtja e pronës Pronarët kishin në dispozicion një varg tëtërë temjeteve të tjera juridike të parashikuara për mbrojtjen e: pronarëve, e poseduesve apo zotëruesve të sendit. • Pronaretkuiritkishin: • Reivindicatio, mbrojtakurmirrejposedimiisendit • Actionegatoria, mbrojtangapengesat ne posedimin e sendit, ai e kishteposedimin • Pronaretbonitarkishin: • Actiopubliciana, mbrojtjenpronarevetendergjegjshem • Exceptioreivenditae ac traditae, mbrotja ne rastetkurpronarinuk e posedontesendin.
Humbja e pronës I. Sipasveprimittëngjarjevenatyrore e drejta e pronësisëshuhejkurzhdukejobjektiipronës, kurliroheshinshtazët e egratëokupuara, sidhekurlargoheshinskllevëritngaterritoriiRomës. II. Sipasvullnetittëpronarit e drejtapronësoreshuhej: me zhdukjenfiziketësendit, me dorëzimin e senditnë res sacrae(in sacrum dedicare), me dereliktimin e sendit, sidhe me transmetimin e pronësndonjëpersoninësajëtëpunëvejuridike me efekttranslativ. III. Sipasvendimittëorganevekomp.shtetërore e drejtaoronësoreshuhejnërastet e ekspropriimit, konfiskimitdheshndërrimittëobjektittëpronësnë res extra patrimonium.
Posedimi-Possessio plenam in repotestatem, -autorizimi per ta zotëruarfizikishtsendine tij dhe t'i gëzonte të gjitha dobitë që ky zotërim i sillte mevete. • Poseduesit e sendittë cilët posedimin e nxirrnin nga ndonjëpunë juridike të lidhur me pronarin, kishin pushtetin fizik (faktik apomaterial) mbi sendin; • Mbrojta e posedimitbehej me INTERDICTA, urdherateshkurteradhetekushtezuara.
Të drejtat reale mbi sendet e huaja Kufizimet e së drejtës pronësore: • E domosdoshmeper teekzituarsipronar ( servitutetlegale/ligjoredhe • E disa prej pronarëveqepranonin që përmbajtjen e të drejtës së tyre pronësore ta kufizonin për interestë personave tjerëporkishteedhepersonave të tillë qe u lejonin që përgjithmpnë ose përkohësisht të përdornin ndonjë pjesë apo sektor tësë drejtës pronësore.
