E DREJTA BIZNESORE

1. E DREJTA BIZNESORE Semestriveror 2013/2014 FakultetiEkonomik QendraMitrovicë Salla S 5

2. LIGJERATA E DREJTA E drejtabiznesore • Objekti • Burimet • Lidhmëria me degët e tjera të sëdrejtës • Subjektët (personatfizikdhejuridik)

3. E drejta - përkufizimi • Për të drejtën ka shumë përkufizime ose kuptime: • Në teorinë judike dhe filozofike e drejta përcaktohet si dukuri ideale( tërësi e mendimeve) por edhe si fenomen real. • Në aspektin juridik teknik e drejta është tërësi e normave juridike • Në aspektin politik është vullnet i klasës sunduese • E drejta është sistem i rregullave dhe normave shoqërore që i rregullon marrëdheniet midis njerëzve dhe organizatave në një shoqëri të caktuar.

4. E drejta – fenomen real • Si fenomen real e drejta është e lidhur me apo për njerëzit, psiken e tyre si dhe për shoqërinë e tyre. • E drejta paraqet vullnetin e shtetit respektivisht atyre që janë bartës të funksioneve shtetërore dhe e shprehur përmes akteve juridike.

5. E drejta - fenomen shoqëror E drejta është: • tërësi e normave, • koncepteve psikologjike, • koncepteve logjike- linguistike. • E drejta ësthë postulati i pandashëm i shtetit se shteti nuk mund të ekzistoj pa të drejtën dhe e drejta pa shtetin.

6. Shteti, karakteristikat dhe rëndësia Për të kuptuar konceptet, nocionet, institucionet dhe institutet e shtetit dhe të së drejtës në përgjithësi, të drejtës biznesore në veçanti, parësisht lypset poseduar njohuri përkitazi me shtetin , shtetin e së drejtës si dhe organizmat e institucionet e tjera shoqërore të një vendi.

7. Shteti . Shteti gjatë këtij procesi të gjatë, specifik e të ndërlikuar, do të përcillet me luftë të ashpër dhe të vazhdueshme në mes të klasave, kategorive dhe shtresave të caktuara shoqërore,rrethana dhe faktorë të ndryshëm, sa interesant aq edhe kompleks.

8. Nocione për shtetin Nocionin, definicionin dhe karakteristikat sipas: • Hegelit –shtetin nuk e konsideron që është produkt hyjnor, por është kreaturë e shoqërisë klasore, është instrument për zgjidhjen ose zbutjen e kundërthënieve shoqërore. • Digit dhe Lokut – shteti është krye procesori dhe krye koordinatori i mekanizmave relevantë.

9. H. Kelzen për shtetin Shteti - ”personifikim i rendit juridik”, çdo veprim i pushtetit shtetëror, duhettë jetë paraprakisht i rregulluar me të drejtën (me normë juridike)

10. Tjerë për shtetin Andrassi- funksioni shoqëror i të cilit është mbajtja dhe ruajtja e mënyrës së caktuar të prodhimtarisë, e cila i përgjigjet më së miri eksponenteve të klasës sunduese në pushtet; Engelsi- shteti -njëprodukt të vetëdijes.

11. Veçoritë kryesore të shtetit Organizatë shoqëroree nivelit të lartë; Organizatë specifikee shoqërisë, sepse ka forcënmë tëorganizuar brenda territorit të vet; Forca apo dhuna që ka shteti në dispozicion vëhet në lëvizje kurdo që i duhet shtetit;

12. Veçoritë tjera funksion kryesor nga aspekti shoqëror ka zhvillimin e procesit të prodhimit dhe ruajtjen e tij; Organizatë shoqërore e cila ushtron dhe zhvillon edhe shërbime të ndryshme publike në interes të përgjithshëm (sipas prof.Dr. Osman Ismaili )

13. Elementet kryesore të shtetit Pushteti shtetëror (sovran) Popullsia dhe Territori i caktuar

14. Rëndësia e shtetit - Shteti sot nuk është represent dhe asprototip i dhunës. • mbronë të drejtat natyrore të individit. * e drejta në jetë, në liri dhe e drejta në pasuri. Idea e Rusosë për rrolin e shtetit në kontratën shoqërore pothuajse është pranuar në të gjitha demokracitë perëndimore.

15. E drejta dhe rendi juridik • E drejta paraqet vullnetin e shtetit, e shprehur përmes akteve të përgjithshme (kushtetuta, ligji, aktet nënligjore) dhe përmes akteve të veçanta juridike. • Rendi juridik praraqet tërësi ose grumbull të normave juridike dhe ka: • Elementin faktik, manifestimi real i verpimeve njerëzore • Elementin normativ, normën juridike

16. Sistemi Juridik Elementet e sistemit juridik janë: • Dega e së drejtës, • Norma juridike (rregulla juridike), • Institutet juridike etj.

17. Marrëdhëniet juridike Marrëdhëniet juridike janë pjesë e marrëdhënieve shoqërore të rregulluara nëpërmjet normave juridike. Ato janë edhe pjesë e rendit juridik dhe krijohen sipas normës së përgjithshme dhe asaj lë veçantë juridike. Marrëdhëniet juridike, në parim janë marrëdhënie të vullnetshme. Mirëpo MJ mund të krijohen dhe sendërtohen edhe në mënyrë imperativeurdhëruese- të pavullnetshme. - Psh. relacionet në mes të organit të administratës tatimore. - Dëmi duhet kompenzuar.

18. Elementet e marrëdhënieve juridike • Autorizimet dhe detyrimet; • Të drejtat, detyrimet, • Subjektet e së drejtës dhe • Objekti i së drejtës

19. Norma Rregull e sjelljes së njerëzve

20. Norma Juridike Norma juridike është lloj i veçantë i normës shoqërore, pra është rregull e sjelljes së njeriut subjektëve të së drejtës) në shoqëri, por sëndërtimin e së cilës e siguron dhe e mbron shteti me përmasat apo sanksionet që i cakton.

21. Normat juridike përbëhet nga: Dispozicioni, pjesa kryesore e normës juridike - kërkesa (urdhëri) i dedikohet subjekteve të së drejtës; Sanksioni i normës juridike, paraqet një pjesë të normës – që parasheh pasojat në rast të mosrespektimit apo edhe të mosekzekutimit (moszbatimit) të normës

22. Normat juridike e përbën edhe HIPOTEZA (SUPOZIMI) Normat juridike kushtëzuese Elementin përshkrues – që në fakt nuk është pjesë normative, sepse përshkruan situatën faktike në mënyrë që të gjejë zbatim dispozicioni – e që këtë pjesë nuk e kanë normat juridike jokushtëzuese. Hipoteza e dispozicionit Hipoteza e sanksionit

23. Hipoteza/supozimi elementi i normës juridike kushtëzuese

24. Hipoteza e sanksionit Paraqet pjesën jonormative të normës juridike, që në fakt përshkruan ndonjë sjellje e cila është kundër kërkesës kryesore-dispozicionit, pra paraqet shkeljen e rregullës parësore- (një pjesë e autorëve e konsiderojnë elemet përbërs të n.j)

25. Norma juridike me elementet e saj • Kush ka pasuri të patundshme 1- HIPOTEZA E DISPOZICIONIT • Duhet të paguaj tatimin, (fakti i ekzistimit te pasurisë paraqet ndërtimin e rregullës parësore) 2 - DISPOZICIONI • Nëqoftëse kështu nuk veprohet, do të pësojë dënimi (sjellja e kundërt mospagimi i tatimit-borgjit paraqet faktin tjetër, pra kjo paraqet: HIPOTEZA E SANKSIONIT (sjellja kundërt – mospagimi i tatimit/borgjit, paraqet faktin tjetër, pra hipotezen e saksionit që mundëson zbatimin e sanksionit, pra dënimi paraqet sanksionin) 4 - SANKSIONI

26. Ndarja e normave juridike-sipas dispozicionit-

27. Ndarja e normave juridike- sipas përmbajtjes-

28. Ndarja e normave juridike- sipas rëndësisë- Norma imperative/cogente,zbatohenpavarësisht dëshirës sënjeriut. “Ndalimiimarreveshjeveteorg.eko.qekaneqellimarritjen e marreveshjevemonopolistike” • Norma dispozitive,ruajnelirinepersonale • Norma alternative, kurlihetmundësia e zgjedhjes - mbiemritekurorizimi - debitoritilihetmundesia e pageses me tëhollaapo me mall.

29. Normat juridike

30. Akti juridik

31. E drejta biznesore - disiplinë shkencore, e paraqitur relativisht vonë - në dekadat e fundit të shekullit XX-të. Fillet e para shtytëse dhe paraprirës të kësaj disipline shkencore, janë paraqitur dhe konsoliduar në SHBA. në vendet tjera me zhvillim ekonomik

32. Zhvillimi i drejtës biznesore Zhvillimi i hovshëm i së drejtës biznesore varësisht ka qenë i ndërlidhur me proceset tejet intensive, dinamike dhe gjithnjë e më shumëdimensionale të zhvillimit ekonomik dhe të biznesit të fushave të ndryshme. - E drejtë biznesore, fillimisht është shfrytëzuar si sinonim për të drejtën tregtare;

33. E drejta bisnesore - paraqet një tërësi të rregullave juridike, normave dhe institucioneve, me të cilat përfshihen: • faktet, • veprimet dhe • aktivitetet, Pra realisht dhe objektivisht është tërësi e dispozitave normative.

34. E drejta bisnesore ngërthen të gjitha fazat e biznesit apo afarizmit: • Prodhimin; • Distribuimin, qarkullimin; • Konsumin. Caku përfundimtar – PROFITI/FITIMI

35. Biznesi Biznesi ose afarizmi përfshinë çdo lloj: • pune, • aktiviteti, • veprimi/veprimtarie pozitive, dhe • akti juridik që ndërmerret nga PJ dhe PF brenda subjektit biznesor, përkatësisht ekonomisë dhe shoqërisë së një vendi.

36. Objekt i rregullimit juridik të biznesitafarizmit Kontratat Transaksionet komerciale Të drejtat e kreditorit dhe bankrotimi Organizatat biznesore Rregulativa shtetërore Pasuria dhe mbrojtja e saj Çështjet apo objektet e veçanta

37. Emërtimi i të drejtës biznesore Business Law; Commercial Law; Economic Law; Merchantile Law. E drejta biznesore: • Disiplinë e veçantë shkencore • Degë komplekse e së drejtës

38. Lidhja me deget e tjera • Kushtetuese • Administrative • Financiare • Sigurimit social • Penale • Civile • Detyrimore • Pronësisë intelektuale • Ekonomike dhe tregtare • Elektronike-bisnesore – pagesa/nesnhkrime, mbotjetn e soft.hardëer,

39. E drejta biznesore dhe e drejta kushtetuese • Lidhja e tyre qëndron në shfrytëzimin e postulateve që burojnë nga sistemi kushtetues. • Ajo që përckatohet në Kushtetetë, është platforma fillestare dhe korniza e rregullimit shtetëror të ekonomisë së tregut në vend. • Shih nenin 7 dhe 10 të Kushtetutës së Kosovës.

40. E drejta biznesore dhe e drejta administrative • Lidhja qëndron në rregullimin aktiv, intenziv dhe kualitativ të marëdhënieve biznesore të subjektëve të ndryshëm në relacion me organet e administratës shtetërore. • respektimi i procedurave administrative

41. E drejta biznesore dhe e drejta finaciare Këto dy degë jo vetëm që kanë ndërlidhje por edhe varëshmëri, pra e drejta finaciare lidhet me rregullimin e sferës së biznesit finaciar. - shembujt nga praktika.

42. E drejta biznesore dhe e drejta e punës • Lidhmëria parësore me marrëdhënien punës, themelim e saj, të drejtat dhe detyrimet nga kontrata e punës, kushtet e punës, mbrojtja në punë, etj. Shembujt nga praktika

43. E drejta biznesore dhe e drejta penale • Edhe pse ekzistojnë rregullat ligjore, praktikat e mira afariste dhe rregullat e etikës profesionale /biznesore, ato mund të mos zbatohen në mënyrë strikte, ndërsa anshkalimi i tyre, cënimi apo shkelja e tyre varësisht nga rasti lidhet edhe me të drejtën penale. • Shembujt nga praktika.

44. E drejta biznesore dhe e drejta civile • E drejta civile rregullon marrëdhënie civile – paurore dhe krahas rregullimit të marrëdhënieve pasurore , gjithashtu rregullohen edhe marrëdhëniet e trasakcioneve të cështjeve tjera bizesore. • E drejta e pronësisë intelektuale - Institutet e së drejtës civile - Shembujt nga praktika

45. E drejta biznesore dhe e drejta e biznesit elektronik Sidomos rëndësia dhe lidhmëria e tyre vehet në spikamë me zhvillimin e teknologjisë infomative, sepse ndihmon mbarëvatjen e biznesit dhe përshpejtimin e trasakcioneve në mëyrë efikase dhe efektive. - Pagesat eletronike • Nënshkrimi elektonik • Mbrojtja e softëerve dhe hardverëve

46. METODAT e studimit të së d.biznesore • Metoda induktive dhe deduktive • Metoda analizës dhe sintezës • Metoda absrakcinit dhe konkretizimit • Metoda e gjeneralizimt dhe specializimit • Metoda e argumentimit dhe mohimit • Metoda e klasifikimit • Metoda kooperative • Metoda statistikore

47. Burimet e së drejtës biznesore Të gjitha ato fakte, të cilatnë mënyrë vendimtare, ndikojnë nëkrijimin e së drejtës, në përgjithësi, por edhe të së drejtës biznesore, në veçanti. Burimet ndahen në: - materiale, të gjitha ato fakte shoqërore dhe të gjitha ato forca, të cilat shpijnë deri te krijimi i së drejtës. - formale, ngërthejnë formën, në të cilën shteti, nëpërmjet të mekanizmave dhe organizmave të tij institucional, nxjerrë norma juridike.

48. Veçanërisht për burimet e sË drejtës biznesore Sikurse çdo degë e së drejtës edhe e drejta biznesore ka burimet e saj: Nacionale - Kushtetuta, ligjet, aktet nënligjore, doket, adetet apo zakonet (tregtare) biznesore, uzansat dhe kontratat. - Kushtetutaka rolinvendimtardhebazik qëparaqetgurrëthemelinpër rregullimin dhe realizimin e marrëdhënieve juridike-biznesore, shih nenin 7 (Vlerat) dhenenin 10 (Ekonomia). Ndërkombëtare

49. ligjet

50. Aktet nënligjore Udhëzimet administrative; Urdhëresat administrative; Dekretet; Rregulloret; Aktvendimet; Vendimet &Rekomandimet.