E DREJTA BIZNESORE

1. E DREJTA BIZNESORE LIGJERATA: PARIMET E SE DREJTES BIZNESORE dhe SUBJEKTET E SE DREJTES BIZNESORE Semestri dimëror 2013/2014 Fakulteti Ekonomik Salla S 5

2. Parimet themelore të së drejtës biznesore Veprimet, punët dhe transaksionet e ndryshme juridike biznesore janë tëlidhura me fushat tjera juridike dhe ekonomike, mbase ato ndërtohen brendamarrëdhënieve juridike-civile dhe jurike detyrimore.

3. Liria e rregullimit të marrëdhënieve juridike-biznesore oseautonomia e vullnetit të palëve (subjekteve biznesore),e njohur ndryshe edhe si liria e kontaktimit (Freedomofcontract), konsiston në: • Përcaktinin dhevendimmarrjen e lirë përkitazi me lidhjen e kontratës ose jo; • Vullnetshëm dhe vetanakisht (mvetesisht) e zgjedhin palën tjetër; subjektin apo partnerin biznesor; • Pa presion dhe pa ndikim të përcaktohet e miratohet forma e ontratës; • Bashkërisht dhe mvetësisht, pra në mënyrë të plotë autonome e përcaktojnë përmbajtjen dhe kushtet e kontraktimit dhe që, • Me vullnet të lirë e ndryshojnë ose e shkëpusin fare marrëdhënien biznesore-kontratën. • Formën detyruese për lidhjen e kontratave të caktuara; • Sigurimet detyruese & Kontratat ndajshtese (adhezive); • Rendin publik & Rregullat e moralit.

4. Barazia e subjekteve biznesore • kushti qenësor i mbarëvajtjes së transaksioneve biznesore dhe rrethane me ndikim për zhvillimin intensiv dhe të avancuar të marrëdhënieve ekonomike të një vendi.

5. Parimi i ndërgjegjshmërisë, ndershmërisë dhe mirëbesimit “Good Faith and the rule of equality” ose “Bona Fidae”, i njohur që nga e drejta romake. Mungesa e këtij parimi nga cilado palë a subjekt biznesor, sjell deri te abuzimi, mashtrimi apo çfarëdo forme tjetër e keqbesimit.

6. Ekuivalenca e prestacioneve ose parimi i dhënies së vlerave. Në praktikë ndodhin raste qëbaraspesha apo ekuilibri i prestacioneve dhe vlerave të mos jenëtë plota, absolute, madje as në nivelin e kontraktuar nga subjektet biznesorë, prandaj aplikohen: • Modifikimi (Kaluzola “rebus sic standibus”) • Anulimi .

7. Parimi i ndalimit të keqpërdorimit të drejtave dhe shkaktimit të dëmit Dëmi mund të jetë: • Material –fizik, ( demi real ose fitimi i humbur) • Jo material – psikik/moral, ( ajo qe i atakon nderin, reputacionin, dinjitetin personal, familjar dhe vlerat e tjeramorale në një vend.

8. Parimetthemelore • Zgjidhja e mosmarrëveshjeve (kontesteve) me marrëveshje • Parimi i përgjegjshmërisë dhe përgjegjësisë • Parimi i drejtëshmërisë (Equity&fairness) • Antimonopoli

9. Antimonopoli Lidhet me ceshtjen e organizimit dhe funksionalitetit te tregut, sepse fuksionimi i monopolit demton konkurrencen e lire, te drejte dhe lojale; Përfitimi në kundërshtim me rregullat ligjore, etike dhe morale, dhe krijimi i pozitave dominuese paraqitet ne trajta te ndryshme.

10. Trajtat e pozitavedominuese • Monopolet, (fj.greke: mono-nje,dhepoleni- shites); • Oligopoli, shitja e produktevedominohetngashitesit e medhenje; • Oligopsonet, tregu me shumeshites e pakbleres; • Monopsoni, (fj.greke: monos-nje,dheopsenia-vetem) shumeshites, njebleres, e kunderta e monopolit; • Oligonomi,kombinimiishitesevetemedhenje me shumeshites; • Kartelet,mareveshjetformaleeksplicite ne mestefirmaveteprodhimitqemerrenvesh per cmimin, ndarjen e tregutdheprofitit, caktimin e kosumatoreve, themelimiiangjecive.

11. Ndalesatligjore Dispozitat ligjore ndalojne marreveshjet, vendimet dhe praktika e bashkërënduar të ndërmarrjeveve apo të subjekteve biznesore, qëgodasin dhe dëmtojnë tregun e Republikës së Kosovës; • Ligji Nr.2004/36, PËR KONKURRENCËN

12. Ndalesat e tjeraligjoredhemasat e shtetit

13. Respektimiiparimeve

14. SUBJEKTET E SË DREJTËS BIZNESORE Veçoritë e përbashkëta: • që mund të paraqitën si titullar (bartës) të të drejtave dhe detyrimeve të caktuara në transaksionet biznesore dhe • që janë subjekte të tilla, të cilat duke u paraqitur në marredhënie të caktuara biznesore ushtrojnë ndonjë aktivitet apo veprimtari biznesore.

15. Subjektet biznesorË

16. Karakteristikattjera të personavefizik • Zotësia juridike- përkufizohet dhe si aftësi e personit fizik, që si subjekt i së drejtës, përkatësisht i së drejtës biznesore të jetë bartës i të drejtave dhe detyrimeve të caktuara. - Fitohet me lindje - Humbet/shuhet me vdekje ose të shpalljes së personit për te vdekur. • Zotësia për të vepruar ose zotësia biznesore-aftësa dhe shkathtësia e personit fizikqë me vullnetin e tijtë krijojë të drejta dhe detyrime, e cila fitohet ne moshen e caktuar te pjekurisë psiko-fizike. Ka tri kategori: - Zotësia e plotë për të vepruar- fitohet me arritjen e moshës madhore 18 vjecare. - Zotësia e pjesërishme për të vepruar, fitohet nga mosha 14- 18 vjet, si dhe me personat madhor, të cilëve, me vendim gjyqësor, aftësia afariste- biznesore iu është kufizuar. - Personat fizikëplotësisht të pa aftë për biznes, ku bëjnë pjesëpersonat fizikëqë janë nën moshën 14 vjecare dhe personat e sëmurë psikikë. • Zotësia deliktore- nënkuptonaftësinë e rezonit dhe gjykimit për veprimet dhe pasojat eventuale. Fitohet në moshën 18 vjeçare, ndërsa pjesërisht nga mosha 14- 18 vjeç.

17. Karakteristikattjera tëpersonavejuridik • Persona juridikë janë krijesa artificiale të së drejtës, themelohen, legjitimohen, funksionojnë dhe veprojnë, në bazë të dispozitave ligjore. Dallojmë: Personat juridik publikë(autorizim shtetëror dhe i nënshtrohen mbikqyrjes dhe kontrollit – komunat, universitetet, shkollat, spitalet, etj) Personat juridik privatë ( interesi i tyre është vetanak/privat, dhe ndahen në KORPORACIONE DHE ENTE, dhe si kategri e veçantë FONDACIONET)

18. Klasifikimiipersonavejuridikpublikë Kriteret e klasifikimit te PJ.: • I – PJ mund të themelohen, funksionojnë dhe veprojnë si: • - Organizata dhe • - Fondacione të pavarura • II – PJ klasifikohen sipas organizmit në: • - Shoqata (shoqata e ekonomisteve, juristeve, shkrimtareve), dhe • - Ente apo institucione (jane te organizuara dhe kane funksione te caktuara –Fakultet, spitalet,shkollat, galeritë, teatrorë, muzeumet) • III - PJ në ekonomi, siç janë: • ndërmarrjet dhe • shoqëritë biznesore-ekonomike

19. Shuarjae PJ apo ndërprerja e veprimtarisë Shuarja e PJ apo ndërprerja e veprimtarisë së personave juridikë-biznesor, sipas: • Në bazë të dispozitave ligjore; • Nëse PJ është themeluar me një qëllim i cili në ndërkohë është realizuar; • Për shkak të ndryshimeve statusore, nëse bashkohet (fuzionohet) me PJ të tjerëdhe nëse ndahet ose transformohet në ndonjë formë tjetër; • Me vendimin e organit kompetent të vet personit juridik- biznesor ose të anëtarëve të vetë; dhe • Personi juridik- biznesor, mund ndërpresë aktivitetin, rrjedhimisht veprimtarinë e vetë edhe për shkak të nulitetit (pavlefshmërisë) së regjistrimit në regjistrin e duhur, respektivisht pranë organit kompten të regiistrimit.