BİYOLOJİK SAVAŞ

1. BİYOLOJİK SAVAŞ Biyolojik Savaş,Biyolojik Terör,Biyolojik Silahlar,Biyolojik Savunma

2. Biyololojik Savaş Tanımı Biyolojik savaş; İnsan,evcil hayvan ve faydalanılan bitkilerde ölüm veya zarar meydana getirmek,malzemeyi hasara uğratmak amacıyla mikroorganizmaların veya bunların toksitlerinin(zehirlerinin) kasten kullanılmasıdır. Biyolojik savaş maksadıyla kullanılan maddelere genel olarak “BİYOLOJİKSAVAŞ MADDESİ”veya “BİYOLOJİK AJAN”adı verilmektedir.

3. Biyolojik Savaşın Amacı ve Kapsamı *Kapsam:Dedeksiyon ve savunma,bulaşma ve bağışıklık ;yayma yöntemleri, insanlara,hayvanlara,bitkilere ve maddelere zararlı biyolojik maddelerin muhtemelen nasıl kullanılacağı, biyolojik silah sisteminenasıl uygulanacağı ve düşmanın biyolojik taarruzuna karşı biyolojik savunmanın teknik yöntemleri hakkındaki bilgileri kapsar.

4. Biyolojik Savaşın Amacı ve Kapsamı • Biyolojik Savaşın Amacı:Düşmanın savaşetme yeteneğini, dolaylı olarak veya doğrudan doğruya azaltmaktır.Bu amaca insanın insanlara saldırması suretiyle ulaşılabilir.Aynı zamanda, etkinlere, ehlileştirilmiş hayvanlara veya ikmal maddelerine saldırıp, destek olanaklarını sınırlamak suretiyle dolaylı olarak da ulaşılabilir.

5. Biyolojik Savaşın Tarihçesi • . Büyük salgın hastalıklar tarih boyunca orduları ve hatta bütün insanlığı kemiren felaketler halinde süregelmektedir. Bu nedenle asker her savaş alanında, düşmandan başka hastalıkla da savaşmak zorunda kalmıştır. Tarih boyunca hastalıkların bir çok savaşın neticesi üzerinde etken olduğu görülmüştür. Örneğin: İSPARTALILARLA ATİNALILAR arasında 27 yıl devam eden "PELEPONEZ" savaşları çıkan "TİFÜS" salgını neticesi son bulmuştur. Yine 16 ve 17. yüzyıllarda yapılan Avrupa savaşlarında kara ölüm denen "VEBA" hastalığı, savaşın son bulmasını sağlamıştır.

6. Biyolojik Savaşın Tarihçesi • Ortaçağda bir çok milletlerin vebadan ölmüş insanların cesetlerini düşman su kaynaklarına veya mancınıklarla düşman kaleleri içerisine atmak suretiyle hastalık bulaştırdıklarına dair belgeleri tarihi dokümanlarda görmekteyiz.

7. Biyolojik Savaşın Önemi • NBC silahlan arasında en az tanınanı biyolojik silahlardır. Biyolojik silahlar bugüne kadar önemli savaş silahı olarak kullanılmamış olmakla beraber bütün dünya ülkelerince "biyolojik silahlar" geleceğin silahı olarak kabul edilmekte ve gerekli önem verilmektedir. Çeşitli ülkelerin biyolojik savaş laboratuarlarında çok büyük bir gizlilik içerisinde yeni biyolojik silahlar geliştirilmekte ve imal edilmektedir.

8. Kuşadasıdan • Doğal beslenme uzmanları olun. • Yiyecek ve içeçeklerinizin içindeki katkı maddelerini çok iyi araştırın. • Sivil savunma uzmanları olun. • Kesintisiz ve sağlıklı iletişim yolları üzerinde araştırmalar yapın. • Kendinizi, genç ya da ihtiyar, kadın ve erkek ayırımı yapmadan, suni mazeretler üretmeden her gün, her an eğitin ve sürekli geliştirin. M.N.C.

9. Silah olarak kullanılabilecek biyolojik ajanların başlıcaları şunlardır; Bakteriler, Virüsler, Riketsialar, Klamidyalar, Mantarlar, Toksinlerdir. • Literatürde çok sayıda biyolojik savaş ajanı bilinmektedir. Ancak bunlar arasında en önemlileri şunlardır; Bacillus Anthraksis (Şarbon Etkeni), Botulinum Toksinleri (Konserve Zehiri), Brucelloz (“Malta Humması” Etkeni), Vibrio Cholera ( Kolera Etkeni), Clostridium Perfirenges (Gazlı Gangren Etkeni), Salmonella Typhi (Tifo Etkeni), Psoudomanas Psoudomallei (Melioidozis hastalığı Etkeni), Psoudomanas Mallei (Ruam hastalığı Etkeni), Yersinia Pestis (Veba Etkeni)dir. Ayrıca Francisella tularensis (Tularemi Etkeni), Coxiella Burnetti ( Q Ateşi Etkeni), Smallpox Virüs (Çiçek Hastalığı Etkeni), Congo-Crimean Hemorajik Ateşi Virüsü, Ebola Virüsü, Stafilokoksik Enterotoksin B Rift Valley Ateşi Virüsü, Trichothecene Mycotoxins Venezüella At Ensefaliti, Kriptokokoz, Kokoidomikozlar, Plazmodium vivax (Sıtma Etkeni), Risin (Keneotundan elde edilir), Saxitoksin (predominant olarak doğada deniz dinoflajellileri tarafından üretilir) etkenlerde önemlidir

10. Biyolojik Savaş Maddelerinin Sınıflandırılması Biyolojik Savaş Maddelerinin Sınıflandırılması :.Mikrobiyoloji Yönünden Sınıflandırılması: Bakteriler Riketsialar Virüsler Funguslar Protozoalar

11. Hedeflerine Göre Sınıflandırılması: • Anti Personel Savaş Maddeleri (İnsanlara Karşı) • Bakteriler : İnsanda görülen önemli bakterisel hastalıklar arasında; Kızıl, bel soğukluğu, difteri, tüberküloz, tetanoz, çeşitli zatürreler, tifo, veba, kolera, dizanteri hastalıkları görülür. • Riketsialar : Tifo, tifüs ve lekeli humma gibi önemli hastalıklara yol açarlar. • Virüsler : Virüslerin sebep olduğu önemli insan hastalıkları salgın grip, çocuk felci, kuduz, karasanlık, kabakulak, kızamık hastalığıdır. • Funguslar : Koksidioidomikosis, Histoplasmosis ve Nokardiosis insanları etkileyen fungal hastalıklardır.

12. Biyolojik Savaş Maddelerinin Sınıflandırılması İnsanlara karşı kullanılan biyolojik savaş maddeleri, doğrudan doğruya insanlara karşı etkili olup, hastalık yoluyla ölüme veya halsizliğe sebebiyet verme ölçülerine göre ayrılırlar.

13. Biyolojik Savaş Maddelerinin Sınıflandırılması İnsanlara karşı kullanılan biyolojik savaş maddeleri, doğrudan doğruya insanlara karşı etkili olup, hastalık yoluyla ölüme veya halsizliğe sebebiyet verme ölçülerine göre ayrılırlar.

14. Biyolojik Savaş Maddelerinin Sınıflandırılması III.Bitkilere Karşı Kullanılan Biyolojik Savaş Maddeleri :Bitkilere karşı kullanılan biyolojik maddeler, bitkilerde hastalık ve zarara yol açan canlı organizmalar olup, düşman tarafından maksatlı olarak yiyeceklere veya ekonomik olarak değerli ekinlere karşı kullanılıp, bir milletin saldırıya dayanma gücünün zayıflanmasına yol açalabilirler. Örneğin 1. Dünya savaşında patates bitkisinin hastalık sonucu üçte birinin yok olması Almanya'nın mağlubiyet nedenlerinden biri olmuştur. Çünkü patates Almanların savaş zamanı en önemli yiyecek maddelerinden biri idi.

15. Biyolojik Savaş Maddelerinin Sınıflandırılması Bitkilere karşı kullanılan biyolojik savaş maddeleri: Funguslar (mantarlar) bakteriler, virüsler, parazitler ve haşerelerdir. Bunlar bitkilerde aşağıdaki hastalıkları meydana getirirler. Hububatta, şap, küf, pas hastalığı, patates çatlaması, tütün mozaik hastalığı, şeker pancarı yaprakları kıvırcık hastalığı, patates çürümesi, yonca solgunluğu ve bazı ürünlerde görülen güney samı gibi hastalıklara neden olurlar.

16. Biyolojik Savaş Maddelerinin Sınıflandırılması IV. Savaş Maddeleri Teçhizata Karşı Kullanılan Biyolojik :Teçhizata karşı kullanılan biyolojik maddeler biyolojik teçhizatı bozan, bazı kısımlarının kırılmasına neden olan organizmalardır. Bu amaçla kullanılan biyolojik ajanlardan FUNGUSLAR, binalara, kauçuktan yapılan maddelere, deri işlerine ve giyecek maddelerine karşı zararlıdır. Bazı bakteriler, petrol ürünlerini enerji kaynağı olarak kullanmak suretiyle yakıt ve petrol hatlarını tıkayabilecek artıklar meydana getirebilirler. Bazı bakteriler metallerde delikler açılmasına olanak verecek kadar yüksek asitli bileşimler üretebilirler.

17. Biyolojik Savaş Maddelerinin Genel Özellikleri • Biyolojik Savaş Maddelerinin Genel Özellikleri      • Mikrobiyolojik Yönden Özellikleri : • Bulaşabilirlik : Mikropların çeşitli ortamlarda hastalık meydana getirebilme yeteneğidir. • Zehirlilik : Mikroorganizmanın hastalık yapma yeteneği, vücudun mukavemet mekanizmasını yenme veya kırma kabiliyetidir. • Yaşama Kabiliyeti : Biyolojik maddeler, yaşayan organizmalar olduğundan çoğu çevre koşullarından büyük ölçüde etkilenirler. Mikroorganizmaların kullanıldıkları ortamda yaşamasını devam ettirmesi gereklidir aksi taktirde istenen amaca ulaşılamaz.

18. Biyolojik Savaş Maddelerinin Genel Özellikleri *Askeri Yönden Özellikleri : *İhtiyacın Çok Az Maddelerle Karşılanabilmesi : Biyolojik silah sistemleri, kullanılan maddelerin canlı olduğu yegane sistemlerdir. Hastalık temin etmek için sadece çok az sayıda mikroorganizmaya gerek vardır.

19. Biyolojik Savaş Maddelerinin Genel Özellikleri *Geniş Alana Etki Edilebilme : Biyolojik silah sistemleri, diğer silahlara oranla daha büyük sahalara etki edebilirler. *Hava Durumuna Bağımlılık : Biyolojik bir maddenin püskürtülmesine etki eden 4 önemli hava durumu vardır: "GÜNEŞ IŞIĞI" "HAVADAKİ NEM ORANI" "RÜZGAR" "HAVA STABİLİTESİ". Güneş ışığı, biyolojik maddelerin çoğuna karşı öldürücüdür. Bu yüzden biyolojik taarruzların çoğu gece yapılır.

20. Biyolojik Savaş Maddelerinin Genel Özellikleri *Havadaki Nem Oranı: Biyolojik madde optimum nem oranına sahiptir. Bu optimum nem oranından sapma derecesi olursa aerosolun bozulma ölçüsüne etki eder. Rüzgar hızları normal olarak 8-18 net (15 -33 km/s ) arasındadır.

21. Biyolojik Savaş Maddelerinin Genel Özellikleri *Geciktiren Etki : Biyolojik maddeler hemen zayiata yol açmazlar. Bir kuluçka dönemi geçirirler çoğalırlar, *Yaygınlık : Sığınak gibi yerler, diğer silah sistemleri için koruyucu özellik taşımasına rağmen biyolojik madde bulaşmış bir canlı sığınağa girdiği an diğer insanları da etkiler. Kapalı yerde biyolojik silah daha etkilidir.

22. Biyolojik Savaş Maddelerinin Genel Özellikleri *Tahrip Edici Değildir : Yapı ve tesisler biyolojik bir taarruz meydana geldiğinde bir zarar görmeyeceğinden tümüyle tahrip edici değildir.

23. Biyolojik Savaş Maddelerinin Genel Özellikleri *Keşfedilmesi Güçtür : Biyolojik savaş maddelerinin varlıkları beş duyunun hiçbiri ile keşfedilemez. Sadece özel cihazlarla tespiti mümkündür.

24. Biyolojik Savaş Maddelerinin Genel Özellikleri *Yapımları Kolaydır : Biyolojik savaş maddeleri toplu zayiat silahlarının en ucuz olanıdır. Eczacılık ve içki sanayii olan bir ülke biyolojik savaş maddelerini imal edebilir.

25. Biyolojik Savaş Maddelerinin Genel Özellikleri *Etkilerinin Şiddeti : Biyolojik silahlar öldürücü olabilir veya olmayabilir. Öldürücü maddeler hassas insanlarda ölüme neden olabilir.

26. Biyolojik Savaş Maddelerinin Genel Özellikleri • * Retroaktivite Tehlikesi : Kullanılan biyolojik ajanın kullanılan taraf için de tehlike yaratmasıdır. Onun için biyolojik silahı kullanacak taraf önceden tedbirini almak zorundadır.

27. Biyolojik Ajanlanlarda Aranan Özellikler • Üretimleri kolay ve ucuz olmalıdır, • Depolama şartlarına ve dış şartlara dayanıklılıkları fazla olmalıdır, • Enfeksiyon yetenekleri fazla olmalı ve salgın yapabilmelidirler, • Hastalık yapma yeteneği yüksek olmalıdır, • Vücuda çeşitli yollardan özellikle solunum yoluyla girmelidir, • Kuluçka devreleri genellikle kısa olmalıdır, • Teşhis ve tedavileri güç olmalı ve zaman almalıdır, • Retroaktivite tehlikesi önlenmiş olmalıdır.

28. Biyolojik Ajanların Vücuda Giriş Yolları • Solunum sistemi yolu, • Sindirim sistemi yolu, • Deri yolu, • Tenasül organları yolu, • Göz konjiktivaları yoludur.

29. Biyolojik Savaş Maddelerinin Atılma ve Yayılma Yöntemleri • Atılma ve Yayılma : Bir biyolojik maddenin canlı ve öldürücü durumda insan hayvan ve bitkileri etkileyecek şekilde maksatlı olarak bırakılması anlamını taşır. Yayılma yöntemleri, projelerin, enfeksiyon meydana getirmek üzere vücuda girdikleri başlıca üç giriş noktasının varlığı ile ilgilidirler. Bu noktalar solunum sistemi, deri ve sindirim sistemidir. Ayrıca biyolojik ajanların yayılmasında etkili bir yöntem de sabotaj yoludur.

30. Biyolojik Savaş Maddelerinin Atılma ve Yayılma Yöntemleri *Aerosol Solunum Yöntemi : Solunum sisteminin bir biyolojik maddeye maruz kalması, biyolojik maddenin bir aerosol ile yayılması suretiyle sağlanır. Aerosol, sıvı ve katı olabilen, çok küçük parçalara ayrışabilen ve bir gaz ortamında tutulan partiküllerden meydana gelir, bilinen aerosol örnekleri toz, sis ve dumandır.

31. Biyolojik Savaş Maddelerinin Atılma ve Yayılma Yöntemleri *Artropod Vektörü - Deri Yöntemi : Biyolojik maddenin uygulanmasında kullanılabilen ikinci giriş noktası deridir. Deriye nüfus etmeyi bir taşıyıcı (artropod vektörü) sağlar. Bu haşereler her çeşit mikroorganizmaları insanlara, hayvanlara ve bitkilere aktarmaya muktedirdirler. Bu böceklere "ARAKONAKCI" veya "vektör" denir. Sivrisinekler, kara at sineği, pireler, bitler, kene ve peynir kurtları örnek olarak sayılabilirler.

32. Biyolojik Savaş Maddelerinin Atılma ve Yayılma Yöntemleri • Sinsi Yöntem (Sabotaj) :Sabotaj bir insan tarafından, bir maddenin hedefe doğrudan doğruya uygulanmasıdır, biyolojik maddelerin sinsice kullanılması da, en başta solunum sistemine ikinci olarak da sindirim sistemine uygulanabilir

33. Biyolojik Savaş Maddelerini Atma Vasıtaları • Füzeler, • Roketler, • Uçaklar, • Toplar, • Havan topları, • Bombalar, • Mayınlar, • Serbest balonlar • Jeneratör, • Püskürtme Tanklarıdır.

34. Biyolojik Savaş Maddelerinin Atılma ve Yayılma Yöntemleri • Sinsi Yöntem (Sabotaj) :Sabotaj bir insan tarafından, bir maddenin hedefe doğrudan doğruya uygulanmasıdır, biyolojik maddelerin sinsice kullanılması da, en başta solunum sistemine ikinci olarak da sindirim sistemine uygulanabilir

35. Biyolojik Savaş Maddelerini Atma Vasıtaları • Füzeler, • Roketler, • Uçaklar, • Toplar, • Havan topları, • Bombalar, • Mayınlar, • Serbest balonlar • Jeneratör, • Püskürtme Tanklarıdır.

36. Biyolojik Savaş Maddelrinin Tespiti • Uçaklardan püskürtme ve duman şeklinde bir şeyler atıldığı görüldüğünde, • Patlama sesi az olan mermi ve bombalar kullanıldığında, • Herhangi bir püskürtme cihazının faaliyeti görüldüğünde, • Havada dolaşan şüpheli balonlar görüldüğünde, • Sebebi bilinmeyen sis ve duman görüldüğünde, • Etrafta kırılabilen şişelerin tespitinde,

37. Biyolojik Savaşa Karşı Savunma • Biyolojik savaş maddelerinin etkilerini azaltmak veya yok etmek amacı ile alınan önlemlerin tümüne "BİYOLOJİK SAVUNMA" denir. Ülkemizde biyolojik taarruza karşı yeterli bir savunma uygulayabilmek için bazı kurumlara yükümlülükler getirilmiştir bunlar,

38. Biyolojik Savaşa Karşı Savunma • Sağlık Ve Sosyal Yardım Bakanlığı : Barışta ve savaşta ulusun sağlığının korunması, biyolojik ve bakteriyolojik savaş etkenlerine karşı savaşın sorumluluğu, Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı'na aittir. • Tarım Orman ve Köy İşleri Bakanlığı : Bitki ve hayvanlar arasında ortaya çıkabilecek hastalıklara karşı alınacak önlemlerden ve tedavi çalışmalarından Tarım Orman ve Köy İşleri Bakanlığı sorumludur. • İçişleri Bakanlığı : İçişleri Bakanlığı, Sivil Savunma Genel Müdürlüğü'nce kurulan Sivil Savunma Örgütündeki ünitelerin görevleri kısaca şöyle özetlenebilir.

39. Biyolojik Savaşa Karşı Savunma • Radyolojik savunma teşkilatının en alt ünitesi olan "GÖZETLEME POSTALARI" barışta ve savaşta NBC konularıyla ilgili keşif, gözetleme ve kıymetlendirme hizmetlerini sağlar. Biyolojik numuneler alarak laboratuarlara gönderir. • Şehir ve kasaba teşkillerinden "Korunma Kılavuzları", bölgelerinde çıkan hastalıkları bağlı oldukları idare merkezlerine bildirirler.

40. Biyolojik Savaşa Karşı Savunma • Hassas bölge, sabit ya da seyyar idare merkezlerinin "İLMİ HABER ALMA KISMI" kirletilmiş araziye keşif ekipleri göndererek örnekler toplatır. Bu örnekleri biyolojik alanların tespiti için laboratuarlara gönderir. • Hassas bölgeler dışındaki şehir ve kasabalarda ilkyardım ve ambulans servisleri; NBC maddelerini tespit ve buna göre halkın hareket tarzını tayin ederek ilgili makamlara bilgi verir. • Biyolojik savaş maddeleri ile kirletilmiş arazinin sınırlanması ve kontrol altına alınması görevi, emniyet ve trafik servisince yerine getirilir.

41. Biyolojik Savaşa Karşı Savunma D. Daire ve Müesseselerde Kurulan Sivil Savunma Teşkillerinin Görevleri : • Kontrol Merkezi ve Karargah Servisi : NBC tehlikelerine ait haberleri değerlendirir ve müesseseye yayar. • Emniyet ve Kılavuzluk Servisi : NBC maddeleri ile bulaşık sahaları sınırlandırır. • İlkyardım ve Sosyal Yardım Servisleri : Bir biyolojik taarruz sonucu hastalık ortaya çıkarsa, hastalarla ilgilenme görevi verilmiştir. E. İl ve İlçe Mülki İdare Amirleri : İl ve ilçelerde sivil savunma örgüt ve faaliyetlerinden mülki idare amirleri doğrudan sorumludur.

42. Biyolojik Savunma Yöntemleri • Aktif Savunma Tedbirleri : • Aktif savunmanın amacı, biyolojik savaş taarruzlarını önlemektir. Aktif savunma tedbirleri şunlardır. • Düşmanın Biyolojik Tesislerinin İmhası : Düşmanın biyolojik araştırma, geliştirme ve üretim tesislerinin, stoklarının yok edilmesi durumudur. • Düşman Silah Sistemlerinin Durdurulması : Düşman taarruzları önlenir veya taarruzların etkinliği azaltılır. Sınır kapılarından girişler sıkıya alınır.

43. Biyolojik Savunma Yöntemleri • Pasif Savunma Tedbirleri : *Başarılı bir biyolojik taarruzun neticesi ortaya çıkan zayiatı azaltmak veya en az düzeyde tutmaktır. Pasif savunma tedbirleri 3 safhaya ayrılır:

44. Biyolojik Savunma Yöntemleri *Biyolojik Taarruzdan Önce : • Eğitim, bilgi ve kişisel hazırlık biyolojik taarruza karşı en iyi savunma tedbiridir. • Normal sağlık kurallarına riayet etmelidir. • Hijyen kaidesi esaslarını öğretmelidir. • Bütün yurtta aşı, serum, ilaç, hastane, doktor ve sağlık personeli yeterliliği sağlanmalıdır. • Planlanan aşılar zamanında yapılmalı ve gerekli sıhhi tedbirler alınmalıdır.

45. Biyolojik Savunma Yöntemleri *Biyolojik Taarruzdan Önce : • Eğitim, bilgi ve kişisel hazırlık biyolojik taarruza karşı en iyi savunma tedbiridir. • Normal sağlık kurallarına riayet etmelidir. • Hijyen kaidesi esaslarını öğretmelidir. • Bütün yurtta aşı, serum, ilaç, hastane, doktor ve sağlık personeli yeterliliği sağlanmalıdır. • Planlanan aşılar zamanında yapılmalı ve gerekli sıhhi tedbirler alınmalıdır.

46. Biyolojik Savunma Yöntemleri • Biyolojik Taarruz Sırasında : • Biyolojik taarruzdan şüphelenen herkes önce maskesini takar ve en kısa sürede, en süratli araçlarla ilgili yerlere duyurur. • Bu aşamada kullanılan biyolojik ajanın tespit edilmiş olması büyük bir avantajdır. Ancak tespit pek kolay ve çabuk olmaması nedeniyle aşağıdaki korunma tedbirleri hemen alınmalıdır.

47. Biyolojik Savunma Yöntemleri • Bireysel Korunma : • Maske tak, maskeni emirsiz çıkarma, • Hiçbir şeye el sürme ve yere atılmış eşyaları alma, • Elbiseni düğmele, eldivenlerini giyin ve açık yerlerini kapa (kesik ve yaralar yara bandı ile kapatılmalıdır.) • Yanında sığınak varsa sığınağa gir, • Yanındaki içecek ve yiyecekten başkasını yeme, • Kullanılacak malzeme ve araçları sterilize et, • Vücudunu temiz tut, • Aşı olmamışsan aşı ol, • Hastalık halinde derhal doktora müracaat et, • Şaşırma, heyecanlanma ve şaiyalara inanma,

48. Biyolojik Savunma yöntemleri b. Toplu Korunma : Toplu olarak korunma sığınaklar ile sağlanır. Bu sığınakların havalandırma tertibatının filtreli olması, giriş ve çıkışların iyi izole edilmesi gereklidir. Ayrıca bu sığınaklarda kimyevi tedavi maddeleri de mutlaka bulundurulmalıdır. c.

49. Biyolojik Savunma Yöntemleri • Biyolojik Taarruz Sonrasında : • Biyolojik taarruzdan sonra yapılacak ilk iş personelin, eşyaların, yiyeceklerin, suların, bina ve arazilerin mikroplardan temizlenmesidir. • Bağışıklık devam ettirilmeli ve bilinen sağlık tedbirleri uygulanmalıdır. • Biyolojik savaş maddesi ile kirletilen binalar ve bölgeler işaretlenmelidir.

50. Taarruz sonrası • Hastalık taşıyıcı olarak kullanılan haşereler ve hayvanlar kontrol altına alınmalıdır. • Yiyecekler ve içecekler, tıbbi kontrole tabi tutulmalıdır, • Salgın hastalıkların görüldüğü binalar ve bölgeler karantinaya alınmalıdır. • Biyolojik bir taarruzda kullanılan bir madde tanımlandıktan sonra tedavi hazırlanmalıdır. • Çıkabilecek asılsız haber ve söylentiler engellenmelidir.