Privaat wat moet, publiek wat onvermijdelijk is

1. Privaat wat moet, publiek wat onvermijdelijk is Wico Ankersmit. Directeur Vereniging BWT Nederland 28 oktober 2013

2. De VBWTN is opgericht om te werken aan professionalisering van publiekeVTH-taken. De politiek geeft de voorkeur aan gedeeltelijke privatisering. Via ons visiedocument hebben wij antwoord gegeven op de vraag hoe dat in onze ogen privaat zou kunnen.

3. Waar draait het om? De titel is een variant op de slogan van de commissie Dekker: “Privaat wat kan, publiek wat moet” “Privaat wat moet, publiek wat onvermijdelijk is” geeft duidelijker weer waar het echt om draait!

4. Privaat: kan  moet • Woningwet artikel 1a: “wie iets laat (ver-)bouwen, het bouwwerk gebruikt of laat gebruiken, en het op enig moment laat slopen, is verantwoordelijk voor de kwaliteit van het realisatieproces en het eindresultaat” • Private partijen moeten de verantwoordelijkheid serieus nemen die ze wettelijk (sinds 1992) al hebben • Zij moeten zelf verantwoordelijkheid nemen voor de kwaliteitsborging van hun producten en productiewijzen met inbegrip van het voldoen aan de wettelijke eisen die daarbij gelden

5. Publiek: moet onvermijdelijk • Bouwen heeft directe impact op de openbare ruimte. Het afwegen van belangen en het opkomen voor het algemeen belang zijneen taak van de lokale overheid. • Men kan eenvoudigweg niet om de lokale overheid heen. • Daarnaast duidelijk maken dat voor / in het nieuwe stelsel kennis, kunde en ervaring van BWT een onmisbare schakel is (actief gebruik van maken) • Onvermijdelijk is natuurlijk ook moeten, maar dan in de zin van “er is geen andere mogelijkheid”

6. Zoektocht nieuwe balans • Er is sprake van twee communicerende vaten: • Private kwaliteitsborging • Privatisering taken bouwtoezicht “Vertrouwen en verantwoordelijkheid in het bouwproces”

7. Ervaringen privatisering in het buitenland Engeland Wales • Aanvrager kan kiezen tussen gemeente en private toetser • Gemeente en markt concurreren hier om clientèle • Door deze concurrentie daalt het toetsniveau • Gemeente vangt de ‘zwakkeren’ op. • Sanctioneren wordt zo lang mogelijk uitgesteld • Behoud voldoende werk gaat boven optimale kwaliteit Bron: De voor- en nadelen van privatisering van het bouwtoezicht dr. Ir. J van der Heijden

8. Ervaringen privatisering in het buitenland Nieuw Zeeland • Rond 1990 totale omslag in bouwregelgeving van prescriptieve eisen naar prestatie eisen met veel interpretatieruimte • Vanaf die tijd ook keuze tussen private en publieke toets en toezicht • Rond 2001 “Leaky Building Crisis” Doordat projectontwikkelaars massaal kozen voor minder strenge private toetsers i.p.v gemeente. • 18.000 woningen en gebouwen moesten soms geheel worden vervangen. Bron: De voor- en nadelen van privatisering van het bouwtoezicht dr. Ir. J van der Heijden

9. Ervaringen privatisering in het buitenland Frankrijk • Verplichte verzekerde garantie (soort TIS met VGV). De verzekeraar kan inschatten wat het te verzekeren risico is. Dus verzekeraar toetst om premie te bepalen, en houdt toezicht om te voorkomen dat er moet worden uitgekeerd. • Kosten verzekering zijn aanzienlijk hoger dan de leges! • Gaat het uit te keren bedrag de premie en de kwaliteit bepalen? Bron: De voor- en nadelen van privatisering van het bouwtoezicht dr. Ir. J van der Heijden

10. Ervaringen privatisering in het buitenland Duitsland • Bouwtoezicht deels geprivatiseerd. Constructie dient te worden getoetst door private “prüfingenieur” die hoofdelijk aansprakelijk is voor de door hem of haar uitgevoerde werkzaamheden. • Voor deze vorm is gekozen omdat in Duitsland heel veel kleine gemeenten onmogelijk alle kennis en kunde in huis kunnen hebben. • 2006 ramp IJsbaan Bad-Reichenhall. Uit onderzoek bleek dat de “prüfinginieur” en ontwerper van fouten afwisten. Zij gaven in verhoor aan dat omdat gemeentelijk toch niemand had met kennis van zaken zij deze informatie achtergehouden hadden. Resultaat 15 doden. Bron: De voor- en nadelen van privatisering van het bouwtoezicht dr. Ir. J van der Heijden

11. Ervaringen privatisering in het buitenland België • België kent geen Bouw- en Woningtoezicht. • Je moet wel een bouwvergunning aanvragen, maar die wordt alleen getoetst aan planologische- en omgevingsregelgeving • België kent geen door de overheid geschreven Bouwbesluit maar private normen • Bouw in feite geprivatiseerd • Wel een zeer strengere aansprakelijkheid private partijen Bron: De voor- en nadelen van privatisering van het bouwtoezicht dr. Ir. J van der Heijden

12. Ervaringen privatisering in het buitenland België • Opdrachtnemers hebben 10-jarige aansprakelijkheid die niet beperkt kan worden. Maar er is geen verplichting om een verzekering tegen constructieve gebreken af te sluiten. • Opdrachtnemer is iedere bij bouw betrokkene (aannemer, onderaannemer, architect, raadgevend ingenieurs, ontwerpers) • Wettelijke verplichting een architect bij het bouwproces te betrekken. Deze architect is persoonlijk aansprakelijk, en deze is verplicht een zware beroepsaansprakelijkheidsverzekering af te sluiten. Bron: De voor- en nadelen van privatisering van het bouwtoezicht dr. Ir. J van der Heijden

13. Wat heeft uw voorkeur ?

14. Huidige onbalans • Het basisprobleem: • Vergunning (ver)bouwen gaat boven de regels in het Bouwbesluit • Vergunning (ver)bouwen heeft betrekking op én algemeen belang én individueel belang (= technische kwaliteit bouwwerk) • Vergunning (ver)bouwen lijkt daardoor verantwoordelijkheid artikel 1a over te nemen • Private sector verbergt zich achter vergunning (ver)bouwen als zaken mis gaan • Kwaliteit vergunning landelijk zeer verschillend

15. Duidelijkheid belangrijk • Scherp stellen van verantwoordelijkheden prima zaak • Maar dan niet halfslachtig in de vorm van een duaal stelsel met keuzevrijheid voor aanvrager • Pleidooi voor volledig privaat stelsel

16. Volledig privaat stelsel Geen escapemogelijkheid om zich aan eigen verantwoordelijkheid te onttrekken Private kwaliteitsborging vraagt cultuuromslag; lukt alleen als men ook daadwerkelijk ertoe wordt aangezet Maatschappelijk meest verantwoord: niet investeren in twee onzekere stelsels met min of meer dezelfde doelstelling, verspilling schaarse kennis en financiën Minder risico dat negatieve aspecten zoals in buitenland gaan spelen (concurrentie van stelsels, verlaging kwaliteitsniveau)

17. Privaat: markt niet gereed Onderzoek calamiteiten bouw • Te weinig bewustzijn opdrachtgevers • Regie- en communicatieproblemen • Versnippering • Bezuinigingen • Uitvoeringsproblemen • Onvoldoende controle • Onvoldoende risicoanalyses • Onvoldoende verantwoordelijkheid nemen • …. Dagelijkse praktijk • Veel niet ontvankelijke aanvragen • Fouten in plannen • Veel improvisatie tijdens uitvoering • (Te)late aanlevering van nader in te dienen bescheiden • Laks met aandragen bewijsmateriaal • …..

18. Rapport B-Tower Rotterdam “Denkend aan de serie bouwgerelateerde incidenten van de afgelopen tien jaar en het beperkte lerende effect in de bouwsector, vraagt de Onderzoeksraad zich af in hoeverre de risico’s toenemen en publieke waarden, zoals veiligheid, onder druk komen te staan als de partijen de verantwoordelijkheid, lees de ‘vrijheid’ die de commissie Dekker voorstaat, niet aankunnen”. “Toch is het onbevredigend dat wanneer de Onderzoeksraad een onderzoek uitvoert uitdrukkelijk en uitsluitend met de intentie om er van te leren, de ondernemingen zich kennelijk geheel richten op de schuldvraag en niet op het leren.”

19. Privaat: markt aan zet • Kwaliteitsborging is nog geen vanzelfsprekendheid in groot deel van markt; sprake van zeer laag naleefgedrag • Private sector zit gezien economische situatie niet te wachten op stappen erbij • Er moet nog een hele kwaliteitsslag worden gemaakt om vertrouwen te winnen; dit is voor een zeer belangrijk deel een cultuuromslag • Is geen kwestie van enkele jaren, maar van een veel langere termijn • Wordt de verzekeraar het nieuwe BWT ?

20. Een tweeledig stelsel Het bouwwerk De locatie en omgeving Ruimtelijke vergunning • Landelijk stelsel van toegelaten private toets- en toezichtinstrumenten • Ook van toepassing op vergunningvrije bouwwerken

21. Toekomst BWT organisatie Landelijk stelsel Ruimtelijke vergunning Lokale overheid: Vergunningverlening, toezicht en handhaving • Inspectiedienst: • Systeem(gericht) toezicht op bouwplanniveau

22. Landelijke inspectiedienst • Administratieve controle of er gewerkt wordt conform landelijk stelsel • Inhoudelijke steekproefsgewijze reality checks toetsing en toezicht • Toetsing van tekeningen en berekeningen • Bouwplaatsinspecties • Mogelijkheid tot handhavend optreden • Oor en oogfunctie voor landelijke toelatings- en monitoringsinstantie

23. Ruimtelijke vergunning • Lijkt zeer veel op oude bouwvergunning fase 1: vergunning, die de ruimtelijke voorwaarden bepaalt • Tussenkomst private toetser niet relevant. Opdrachtgever vrij om moment van indiening te kiezen • Mogelijkheden van lokale supervisie private organisatie toetsing en toezicht: stellen aanvullende eisen o.g.v. maatschappelijke risico’s: • Risicovolle locatie • Omvang en gebruik bouwwerk

24. Rol lokale overheid (1) Al bij start VO het houden van verplicht vooroverleg en vastleggen van afspraken (met brandweer) om risicoprofiel te bepalen. Het uitvoeren van de volledigheidstoets. Het beoordelen van de aanvraag op de regels van het bestemmingsplan, de redelijke eisen van welstand en de voorschriften uit het Bouwbesluit die niet onder het private spoor vallen. Het eventueel opvragen van een aangepast plan en het beoordelen van dit plan. 5. Het voorbereiden van het besluit op de aanvraag onder vermelding van eventueel nader in te dienen bescheiden

25. Rol lokale overheid (2) 8. Het beoordelen van de meldingen van private toetsing en toezicht. 9. Het eventueel houden van vooroverleg uitvoering. 10. Het beoordelen van nader in te dienen bescheiden voor start van de uitvoering. 11. Het houden van toezicht op de uitvoering van de ruimtelijke vergunning. 12. Het handhaven als bij de uitvoering afwijkingen van de ruimtelijke vergunning worden aangetroffen. 13. Het ontvangen van het opleveringsdossier, beoordelen compleetheid daarvan en verzenden van de ontvangstbevestiging.

26. Private sancties • Sancties niet alleen op instrumentniveau regelen, maar ook bouwplanniveau • Private toetser en toezichthouder moet op grond van landelijke regels gezag hebben om zaken te regelen / handhavend op te treden (geen gekooide tijger) • Marktwerking moet niet leiden tot bestraffen “lastige” private partijen

27. Onpartijdig-/onafhankelijkheid • Er moet sprake zijn van een duidelijke definitie • Onafhankelijkheid / onpartijdigheid is een “must”, slager moet niet zijn eigen vlees keuren, tenzij onder controle van de keurmerkorganisatie (APK, BNA, Register Constructeurs)

28. Maatschappelijke proportionaliteit • Uitgangspunt toepassing strenger bij hoger maatschappelijk risico (Dit kan al in verplicht Vooroverleg worden bepaald) • Risicocategorieën koppelen aan type (gebruiksfunctie) en omvang (bouwlagen, m2) bouwwerk, maar ook aan andere criteria, zoals: • Doelgroep • Type bouwer

29. Afsluiten met een oprechte zorg! • Wordt private kwaliteitsborging een snelweg zonder vangrail !