Sławomir Łodziński Zakład Socjologii Ogólnej Instytut Socjologii UW

1. Sławomir Łodziński Zakład Socjologii Ogólnej Instytut Socjologii UW Wybrane problemy socjologii etniczności (nr 4): Społeczna organizacja „etniczności” (grupa etniczna, poziomy organizacji grupy etnicznej, włączanie i wykluczanie etniczne, poziomy etniczności).

2. Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 4 1. Grupa etniczna a społeczne aspekty „etniczności”: • etniczność – przynależność do grupy oraz samoidentyfikacja; • podstawową funkcją zasady „etniczności” jest porządkowanie świata społecznego przez wydzielanie i tworzenie klasyfikacji grup etnicznych, to stąd pytanie o kryteria i formę dzielących je granic? • zmiany dyskursu nt. grup etnicznych: • rasa (jako system klasyfikacyjny); • naród (państwo i prawo do samorządności); • plemię (państwa post-kolonialne); • grupa etniczna. • czy i w jakim stopniu „grupa etniczna” jest „rzeczywista” („substancjalna”)?: • pytanie socjologiczne, a nie tylko epistemologiczne.

3. Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 4 2. Charakterystyka „grupy etnicznej”: • grupa etniczna to społeczność, którą konstytuuje głównie wiara we wspólne pochodzenie, która nie wynika wyłącznie ze stosunków rodzinnych; • grupa etniczna trwa, o ile chcą tego jej członkowie oraz działają na rzecz jej trwania i utrzymania, a także o ile sobie uświadamiają oni granice grupowe między jej członkami i nie-członkami; • elementy grup etnicznej:   • wspólna właściwa „nazwa” – identyfikuje i wyrazić „esencję” wspólnoty; spełnia dwie funkcje: określa „swoich” i rozgranicza od „obcych”; • mit „wspólnego pochodzenia” – bardziej mit niż rzeczywistość, zawiera ideę wspólnego powstawania w czasie i przestrzeni, daje grupie poczucie „fikcyjnego pokrewieństwa” („super – rodzina”);

4. Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 4 3. Elementy grup etnicznej (cdn.):   • wspólnie podzielana pamięć historyczna: • wspomnienia o wspólnej przeszłości (przeszłościach), włączając w to bohaterów, ważne osoby, czy wydarzenia i ich upamiętnienia (pomniki). • element (-y) wspólnej kultury, który nie musi być w sobie samym szczególny, ale wyróżnia grupę: • religia, zwyczaje, język itp. • powiązania z „ojczyzną terytorialną”: • nie tylko bezpośrednie przebywanie, ale symboliczne przywiązanie do kraju przodków. • poczucie „solidarności” wobec całej lub też części grupy (jej członków).

5. Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 4 4. Rodzaje grup etnicznych (duże zróżnicowanie): • grupa etnograficzne a grupa etniczna; • grupy etniczne (etno-regionalne); • mniejszości narodowe i etniczne; • migracyjne: • „nowe” mniejszości; • diaspory; • miejskie mniejszości etniczne. • ludy tubylcze (autochtoniczne); • proto-narody („narody bez państwa”).

6. Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 4 5. Etnia/etnos: zespół cech charakteryzujących kulturę grupy, która jest odrębna etnicznie; często używane jako synonim „grupy etnicznej”, bliskie również pojęciu tożsamości etnicznej (a często narodowej); nacisk na odrębność i dojrzałość kultury (już ponadplemiennej); określana jako „matecznik” etniczności; zróżnicowany charakter siły kultury etnicznej – siły „etni”.

7. 6. Granice a stopnie etnicznego włączania (inkluzji): Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 4

8. Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 4 7. Kategoria etniczna: • najniższa pod względem „etniczności”, widoczne są granice wobec innych, ale pozostają one bez treści; • jest to świadomość „kulturowej” odrębności, ale przy braku organizacji, działań publicznych itp.: • tworzona przez skontrastowanie wobec innych („my i oni”, „swoi i obcy”); • stanowi ważną wskazówkę zachowań „etnicznych”; • dostarcza niewielu wyrazistych wartości, ale uczy członków odpowiednich zachowań (postaw) wobec innych oraz dostarcza wiedzy o korzeniach grupy (nie jesteśmy przypadkowi, legitymizuje istnienie tej kategorii etnicznej); • etniczna kategoryzacja wyprzedza logicznie inne formy etnicznego włączania.

9. Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 4 8. „Sieć (network) etniczna”: • sieć kontaktów opiera się na etnicznej przynależności (etnicznych kategoriach). Zachęca się do nich i organizuje się w ich ramach kontakty z innymi: • tworzy zdolność do dystrybucji zasobów między członkami grupy (np. na rynku pracy); • jest zdecentralizowana i nie ma podstawy organizacyjnej, nie funkcjonuje jako widoczna grupa interesu; • członkowie „sieci” posiadają poczucie sensu solidarności grupowej i odrębności kulturowej; • mają silne zobowiązania do popierania wzajemnego, ale głównie na poziomie indywidualnym.

10. Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 4 9. Stowarzyszenie i społeczność etniczna: • związek (stowarzyszenie) etniczne: • członkowie mają poczucie podzielania wspólnych interesów i tworzą organizację do ich wyrażania; • przyjmuje to postać „grupy nacisku”; • członkowie grupy tworzą i uczestniczą w organizacji związku etnicznego – to jest kolektyw – poziom korporacyjny; • społeczność (grupa) etniczna: • taki sposób zorganizowania „własnej etniczności”, obok sieci i organizacji, z bardziej lub mniej widocznymi fizycznie granicami; • terytorium daje dodatkowe żądanie swoim członkom: stają się oni grupowo odpowiedzialni za strzeżenie swoich granic oraz podtrzymywanie dalszej kontroli.

11. Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 4 10. Schemat może być interpretowany jako: • schemat analizy etnogenezy i wyłania się określonej społeczności (grupy) etnicznej; •  typologia organizacji etnicznych; •  aspekty procesów między-etnicznych; • sposób „włączenia” jednostki do „etniczności” (np. tożsamość etniczna jest ważniejsza dla członka społeczności etnicznej niż dla członka „kategorii etnicznej”)

12. Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 4 11. Granice a więź społeczna w grupach etnicznych: •  więź naturalna: • przewaga styczności bezpośrednich, codzienne stosunki, podobieństwo położenia, „lokalność”, o granicach decyduje zasada endogamii małżeńskiej (skąd pochodzą partnerzy małżeńscy?) i zasada komensalizmu. • więź zrzeszeniowa: • istnieje na poziomie lokalnym i ponadlokalnym, przejawia się w istnieniu stowarzyszeń, zrzeszeń, instytucji itp. • więź symboliczna: • rozumiana jako system wspólnych symboli i wartości identyfikacyjnych, spełnia funkcję identyfikacyjną (jest to więź identyfikacji społecznej), może występować na różnych poziomach etniczności, stanowi symbol lojalności wobec grupy jako symbolu.