Psychologia inwestora giełdowego

1. Psychologia inwestora giełdowego Tomasz Zaleśkiewicz Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej Zakopane 14.05.2005

2. PLAN PREZENTACJI • Do czego inwestorom przydaje się psychologia? • Kłopoty z prognozowaniem rynku. • Trochę o internecie i trochę o płci. • Trochę o różowych okularach. • O stałości i niestałości preferencji. • Czy ktoś lubi ponosić straty? • Zaglądając do mózgu. • Jakie wnioski wynikają z tego wszystkiego?

3. Czy inwestorowi jest potrzebna psychologia? Wyobraź sobie, że siedzisz przed ekranem komputera. Na ekranie będą się włączać, w losowej kolejności, zielone i czerwone lampki (razem lampki zapalą się 100 razy). Kolejność wyświetlania jest losowa, ale wiadomo, że świateł zielonych będzie 80%, a czerwonych – 20%. Przed każdym wyświetleniem spróbuj zgadnąć, czy wyświetli się lampka zielona, czy lampka czerwona. Każde trafienie to nagroda 20 zł. Staraj się zmaksymalizować nagrodę!

4. Zadanie z lampkami - odpowiedzi • Strategia racjonalna – zawsze odpowiadać „zielone” • Gwarantowana wypłata: 80 x 20 zł = 1600 zł • Średni wynik w tym zadaniu: 1360 zł, to znaczy: • 68% trafionych odpowiedzi!

5. A zatem... Dlaczego inwestor powinien poznawać siebie?

7. Fundamenty teorii finansów • Rynki są efektywne • Inwestorzy są racjonalni, czyli: • wykorzystują wszystkie dostępne informacje • kierują się stałymi preferencjami • mają stałą postawę wobec ryzyka

8. W ataku na efektywność rynków • Niektóre problemy: • dodatnie krótkoterminowe autokorelacje między stopami zwrotu • ujemne średnioterminowe autokorelacje między stopami zwrotu • efekty kalendarzowe (np. efekt stycznia) • efekt wielkości firmy

9. Czy rynki naprawdę są efektywne? Źródło: R. Shiller, Irrational Exuberrance

10. Czy inwestorzy naprawdę są racjonalni? • Błędy poznawcze w przewidywaniu kursów • Niestałe preferencje • Uleganie emocjom • Silna awersja do ponoszenia strat BEHAWIORALNE FINANSE

11. EKONOMIA  Inwestorzy racjonalni PSYCHOLOGIA  Inwestorzy normalni

12. Przewidywanie przyszłych kursów • ZADANIE: • Amerykański indeks DJIA jest indeksem cenowym, więc nie uwzględnia dywidend wypłacanych okresowo właścicielom niektórych akcji. Gdyby ten indeks uwzględniał wypłacane dywidendy, jego wartości byłyby wyższe. • Na koniec 1998 roku wartość DJIA wyniosła 9181 punktów. • Ile wyniosła by wartość DJIA na koniec 1998 roku, gdyby w jego skład od początku (tj. od 1896 roku) wchodziły reinwestowane dywidendy? • Proszę podać przedział, w którym będzie poprawna odpowiedź, aby mieć 90% pewności, że przedział nie jest ani za wąski, ani za szeroki.

13. Jaka jest poprawna odpowiedź? Wartość DJIA wynosiłaby: 652 230 punktów • dopuszczalna liczba błędnych odpowiedzi: 10% • rzeczywistość: prawie nikt nie odpowiada poprawnie (badanie amerykańskich inwestorów indywidualnych i analityków finansowych, H. Shefrin, 2000)

14. NADMIERNA PEWNOŚĆ PRZEWIDYWAŃ Inwestorzy przeceniają prawdopodobieństwo tego, że ich prognozy są poprawne • Na przykład: • inwestorzy przewidywali czy kurs 12 akcji wzrośnie, czy spadnie • średnia pewność prognoz: 65% • średnia trafność prognoz: 47%

15. PEWNOŚĆ PROGNOZ A CZĘSTOŚĆ TRANSAKCJI • Barber, Odean, 2000: • Badanie ponad 36.000 amerykańskich inwestorów • Podział na 5 grup (częstość transakcji) • Porównanie wyników finansowych

16. CZĘSTOŚĆ TRANSAKCJI A STOPY ZWROTU

17. CZY NADMIERNA PEWNOŚĆ CZASAMI SIĘ NASILA? Problem 1: Internet Problem 2: Płeć

18. CZY NADMIERNA PEWNOŚĆ CZASAMI SIĘ NASILA? Udział Internetu w obrotach giełdowych akcjami - inwestorzy indywidualni źródło: www.gpw.pl

19. INWESTOWANIE ON-LINE A ZYSKI

20. A płeć?

21. A co z zyskami? • średnio, mężczyźni osiągają roczną stopę zwrotu o 1% niższą niż kobiety • średnio, samotni mężczyźni osiągają roczną stopę zwrotu o 1,5% niższą niż samotne kobiety Uwaga: dane dla USA

22. NADMIERNY OPTYMIZM PRZEWIDYWAŃ Inwestorzy przeceniają prawdopodobieństwo tego, że osiągną zysk (pokonają rynek) • Na przykład: • przedsiębiorcy twierdzą, że szanse przetrwania na rynku dla przeciętnej firmy wynoszą: 39% • jednocześnie twierdzą, że te same szanse dla ich firmy wynoszą: co najmniej 70%

23. Przewidywanie stóp zwrotu (De Bondt, 1998)

24. OPTYMIZM A INWESTOWANIE W „DOMOWE AKCJE” Różnica w proporcji menedżerów finansowych nastawionych wzrostowo (bullish) i spadkowo (bearish)

25. OPTYMIZM I POZNAWCZE FILTROWANIE INFORMACJI • ankieta przeprowadzona przez: S. Benartziego, D. Kahnemana i R. Thalera • uczestnicy: ponad tysiąc amerykańskich inwestorów indywidualnych, prenumeratorów Morningstar.com • jakie informacje rozpatrują inwestorzy podczas podejmowania decyzji finansowych?

27. PREFERENCJE INWESTORÓW Teoria perspektywy (1979) Amos Tversky Daniel Kahneman

28. PRZEWIDYWANIA TEORII PERSPEKTYWY Preferencje ludzi względem ryzyka finansowego można opisać za pomocą prostych praw percepcji

29. Zadanie: która postać jest większa?

30. PRZEWIDYWANIA TEORII PERSPEKTYWY • Kontekst zysków (rynek wzrostowy) – ostrożność • Kontekst strat (rynek zniżkujący) – skłonność do ryzyka

31. Przykład 1: Decyzja doradcy inwestycyjnego Jesteś doradcą finansowym. Twój klient zainwestował 60 000 $ w portfel akcji i wkrótce potem nastąpił wielki krach giełdowy. Masz do wyboru dwie strategie i jedną z nich możesz zaoferować swojemu klientowi. Gdy wybierzesz strategię A, Twój klient na pewno zachowa dokładnie 20 000 $ Gdy wybierzesz strategię B, jest prawdopodobieństwo równe 1/3, że Twój klient uratuje całą kwotę, to znaczy 60 000 $ oraz prawdopodobieństwo równe 2/3, że klient nie uratuje niczego. Na podstawie tych informacji dokonaj wyboru: czy zarekomendujesz mu strategię A, czy raczej strategię B?

32. Przykład 2: Decyzja doradcy inwestycyjnego Jesteś doradcą finansowym. Twój klient zainwestował 60 000 $ w portfel akcji i wkrótce potem nastąpił wielki krach giełdowy. Masz do wyboru dwie strategie i jedną z nich możesz zaoferować swojemu klientowi. Gdy wybierzesz strategię A, Twój klient na pewno straci dokładnie 40 000 $. Gdy wybierzesz strategię B, jest prawdopodobieństwo równe 1/3, że Twój klient nic nie straci, oraz prawdopodobieństwo równe 2/3, że straci on całe 60 000 $. Na podstawie tych informacji dokonaj wyboru: czy zarekomendujesz mu strategię A, czy raczej strategię B?

33. Odpowiedzi doradców inwestycyjnych

34. Dlaczego w sferze strat wzrasta skłonność do ryzyka? SILNA AWERSJA DO PONOSZENIA STRAT

35. Awersja do strat. Na czym to polega? • Rozpatrzmy następującą grę: • 50% szans straty 100 zł i 50% szans zysku X • Ile ma wynosić X, aby gra była akceptowalna? • Typowa odpowiedź: • 200 – 250 zł • Współczynnik awersji do ryzyka wynosi ok. 2,5

36. Przykrość spowodowana pogorszeniem się naszej sytuacji jest zawsze większa niż zadowolenie wynikające z poprawy tej sytuacji (Adam Smith. Theory of Moral Sentiments. [1759] 1982)

37. Teoria perspektywy a inwestycje długoterminowe • inwestycja w 1925 roku w bony skarbowe 1000$ • Wynik w 1995 roku: 12.720$ • inwestycja w 1925 roku w akcje 1000$ • Wynik w 1995 roku: 842.000$ • Czy można to wyjaśnić efektem premii za ryzyko? • NIE: nieracjonalnie wysoka awersja do ryzyka • POWÓD: Krótkowzroczna awersja do strat

38. Czym jest krótkowzroczna awersja do strat? • GRA A: 100 powtórzeń loterii • (90%, +10 zł; 10%, -30 zł) • GRA B: 100 powtórzeń • (10%, +50 zł; 90%, 0) • GRA B jest gorsza niż GRA A (wartość oczekiwana, wariancja), ale... • większość ludzi wybiera GRĘ B

40. W GRĘ WCHODZĄ EMOCJE

41. Jak mózg reaguje na stratę? 5 25

42. 5 25

43. Wyniki eksperymentu

44. A GDYBY TAK WYŁĄCZYĆ EMOCJE?

45. EKSPERYMENT • 20 powtórzeń gry: • w każdej rundzie możesz zainwestować kwotę 1$ • z prawdopodobieństwem 50% tracisz tego dolara • z prawdopodobieństwem 50% do twojego konta dopisuje się 2,5$ • pacjenci neurologiczni vs. grupa kontrolna

46. Wyniki Decyzja o inwestowaniu w zależności od poprzedniego wyniku

47. Wybory w trakcie gry

48. JESZCZE JEDNA WŁAŚCIWOŚĆ PREFERENCJI INWESTORÓW Dlaczego ludzie kupują zegarki Rolexa? • wartości użytkowe • wartości symboliczne

49. PIENIĄDZE I WARTOŚCI SYMBOLICZNE • Gra w ultimatum • przewidywania ekonomiczne • praktyka?

50. WARTOŚCI SYMBOLICZNE W INWESTOWANIU • Inwestowanie społecznie odpowiedzialne: • Niektóre kryteria włączenia spółki do indeksu spółek społecznie odpowiedzialnych: • nieprodukowanie tytoniu • nieprodukowanie alkoholu • niehandlowanie bronią • zarządzanie zorientowane na potrzeby pracowników • itp.