BİLANÇO TEKNİKLERİ VE OKUNMASI

1. BİLANÇO TEKNİKLERİ VE OKUNMASI MİHDİYE ORHAN YEMİNLİ MALİ MÜŞAVİR 29.03.2011

2. FİNANSAL TABLOLAR Finansal tablolar, bir kurumun varlık ve sermaye yapısı, işletme sonuçları, dönem karının oluşumu, kullanımı ve benzeri konulardaki bilgileri içeren muhasebe ilkelerine uygun olarak düzenlenen tablolardır. Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği uyarınca finansal tablolar temel ve ek tablolardan oluşmuştur.

3. FİNANSAL TABLOLAR Temel Finansal Tablolar: -Bilanço -Gelir Tablosu Ek Finansal Tablolar: -Satışların Maliyeti Tablosu -Kar Dağıtım Tablosu -Öz Kaynaklar Değişim Tablosu -Fon Akım Tablosu -Nakit Akım Tablosu

4. BİLANÇO • Bilançonun türlü tanımları yapılmaktadır. Bu tanımların ortak yönü bilançonun belli bir tarihte, işletme varlıklarının tümünü iki yönden göstermesidir. • Birinci yönü varlıkların nerelerden ve kimlerden sağlandığına, • ikinci yönü ise varlıkların nerelerde kullanıldığına ilişkindir.

5. BİLANÇO Bilanço, finansal tabloların temelini oluşturmaktadır. Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği'nde belirtildiği gibi, düzenlemenin kapsamına giren işletmelerin tümü tarafından düzenlenmesi gereken tablolardan birisidir.

6. BİLANÇO Neleri Göstermez? • Faiz Oranlarını • Faize Duyarlılığı • Vade Tarihlerini • Para Birimlerini • Teminatları

7. GELİR TABLOSU Gelir Tablosu, işletmenin belli bir dönemde elde ettiği bütün gelirlerle, bu gelirleri elde etmek amacıyla aynı dönem içinde katlandığı bütün maliyet ve giderleri ve bunların sonucunda oluşan dönem net karını veya zararını belli bir düzen içinde gösteren finansal tablodur.

8. Gelir Tablosu Neleri Göstermez? • Etkinliği • Kaçırılan Fırsatları • Alternatif İmkanları • Performansın Yeterliliğini

9. FİNANSAL TABLOLAR ANALİZİ • Türlü tahlil yöntemlerini uygulayarak analiz sonuçlarının bulunması, • bu sonuçların eleştirilmesi, yorumlanması ve değerlendirilmesi, • analiz yapılan işletmenin çalışma ve gelişme durumu ile karlılık ve borç ödeme durumunun saptanması, • herhangi bir sorun varsa ortaya çıkarılması ve giderilmesi için alınması gereken önlemlerin belirtilmesini içeren bir çalışmadır.

10. FİNANSAL TABLOLAR ANALİZİ • Finansal tablolardan birtakım sonuçlar çıkarabilmek ve işletme hakkında bilgi sahibi olabilmek için, bu tabloların doğru bir biçimde analiz edilmesi gerekmektedir. • Finansal tabloların Maliye Teşkilatı bakımından dikkat çekici yönü; vergi matrahının saptanması ve vergi incelemesinin yapılabilmesi için işletmelerin düzenli muhasebe kayıtlarına sahip olması gerektiğidir.

11. FİNANSAL TABLOLAR ANALİZİ Etkin bir denetimde özellikle temel finansal tablolar aracılığıyla işletmelerin karlılık, verimlilik ve performansının çeşitli yönlerden ölçülmesi büyük önem taşımaktadır. Böylece finansal tabloların analiziyle; -İşletmelerin geçmişteki ve şimdiki performansı karşılaştırılabilir, -İşletmelerin içerisinde bulunduğu sektörün ortalama oranlarıyla karşılaştırmalar yapılabilir, -İşletmelerin vergi kayıp ve kaçağının olup olmadığı tespit edilebilir.

12. Bilanço Analizi • Mali tabloların incelenmesinde ilk test edilecek nokta bilanço ve gelir tablosu kalemleri içindeki bağlantılı hesapların birbirini doğrulayıp doğrulamadığıdır. • Muhasebe sistemimizde, çift taraflı kayıt esası gereği pek çok hesap birbiriyle bağlantılı çalıştığından bir hesap bakiyesinin değişmesi, aynı mahiyetteki bir hesabın aynı yönde veya tersi mahiyetteki bir hesabın tersi yönde bir değişiklikle sağlanabilir.

13. Bilanço Analizi • Bağlantı hesaplarını tabloların kendi içlerindeki bağlantılı hesaplar ve iki tablo arasında bağlantı kuran hesaplar olarak ikili bir ayırıma tabi tutabiliriz. • Bilançonun denkliği ilkesi gereği varlıklarda meydana gelen bir artış aynı tutarda kaynak artışına sebep olur.

14. Bilanço Analizi • Ayrıca aktif ve pasif düzenleyici hesaplar da ana hesaplar üzerinde negatif etki yaparlar. Bu yüzden düzenleyici hesapların ana hesaplarla birlikte değerlendirilmesi gerekmektedir. • Gelir tablosu kalemleri arasındaki bağlantı bilanço kalemleri kadar kesin olmasa da hesap bakiyeleri birbiriyle karşılaştırıldığında anlam bütünlüğü sağlamalıdır.

15. Bilanço Analizi Bilanço ve gelir tablosunu arasındaki bağlantılı hesaplar Bilanço Gelir Tablosu • Alacaklar Satışlar • Borçlar Alımlar • Stoklar Satılan malın maliyeti • Gelecek aylara-yıllara ait giderler Kira Gideri • Gelecek aylara-yıllara ait giderler Sigorta gideri • Gelecek aylara-yıllara ait giderler Kırtasiye gideri • Ödenecek vergi ve fonlar Emlak vergisi gideri • Kısa-Uzun vadeli yabancı kaynaklar Finansman giderleri • Bankalar Faiz geliri • Alınan avanslar Diğer gelirler

16. Bilanço Analizi • Yukarıda tabloda gösterilen hesaplardan birindeki değişme bağlantılı çalıştığı (karşısında yer alan) hesapta da aynı tutarda değişime neden olur. • Dolayısıyla mali tablolar analiz edilirken bağlantılı hesaplardaki değişmeler de göz önünde bulundurulmalıdır. • Bilanço ve gelir tablosunda yer alan kalemlerin denetim sürecinde ne gibi doneler sunabileceğini irdelememiz gerekmektedir.

17. Bilanço Hesapları Herhangi bir ekonomik birimin belli bir tarihteki varlıkları finanse eden kaynakları gösteren mali tablolardır.

18. Dönen Varlıklar Nakit olarak elde ve bankada tutulan varlıklar ile normal koşullarda bilançonun düzenlendiği tarih itibariyle en fazla bir yıl veya işletmenin normal faaliyet dönemi içinde paraya çevrilmesi veya tüketilme öngörülen varlık unsurlarıdır.

19. Dönen Varlıklar • Dönen varlıklar iki gereksinim için elde bulundurulurlar: • Birincisi, günlük faaliyetlerin sürdürülmesi, • ikincisiise vadesi gelen borçların ödemesidir. • Dönen varlıkların hangi kaynaklarla finanse edildiği de mali analizlerde önemlidir. Dönen varlık yapısı hem borçları ödeyecek hem de günlük faaliyetleri karşılayacak şekilde olmalıdır. • Dönen varlıkların kısa vadeli borçları aşan kısmına net çalışma sermayesi denir.

20. Hazır Değerler • Nakit olarak elde bulunan paralar, bankalardaki mevduatı ve istenildiği anda değer kaybına uğramadan paraya çevrilme olanağı bulunan varlıkları kapsar. • Yapılacak analizlerde, işletmenin elindeki nakit miktarının optimum olması ve nakit kaynaklarının uygun olması istenir.

21. Hazır Değerler • Gereğinden fazla olması atıl kalmasına neden olacağından özellikle enflasyon dönemlerinde eldeki nakdin satın alma gücünü düşürür. • Gereğinden az nakit miktarı da gerek günlük faaliyetler gerekse borç ödeme bakımından sorun yaratabilir. Alınan avanslar olumlu bir yabancı kaynaktır.

22. Hazır Değerler • Bilanço analizi yapılırken dikkat edilmesi gereken ilk husus, hazır değerler toplamını oluşturan alt kalemlerin bir birbirine uygun büyüklükte olup olmadığıdır. • Çok büyük tutarlarda nakdin kasada tutulması mümkün ve mantıklı olmadığından, Bilançoda kasada gibi gösterilen nakdin gerçek yerinin tespiti önemlidir.

23. Hazır Değerler • Yıl boyu yüksek tutarlı banka bakiyelerinin bulunması da banka hareketlerinin kontrolünü gerektirir. Yıl boyu durağan olan bankalarda bırakılan paranın vadeli mevduat olarak değerlendirilebileceği unutulmamalıdır. • Tahsilat ve ödemelerini bankadan yapmayan yüksek cirolu mükelleflerin, belgesiz mal alış ve satışı yapabilecekleri de açıktır.

24. Menkul Kıymetler • Menkul kıymetler işletmenin atıl nakdini değerleme amacıyla geçici süreler için alınan hisse senetleri, tahvil ve bunların türevi olan kıymetleri kapsar.

25. Menkul Kıymetler • Beklenmedik zamanda ortaya çıkacak para gereksinimini karşılayabilmek için elde büyük miktarlarda para bulundurmak, paranın çalışıp getireceği gelirden mahrum olmak demektir. • Hazır değerler tek başına borç ödemede yetersiz görülebilir. Ancak hazır değerleri birinci derecede destekleyen menkul kıymetlere yatırım yapılmış ise işletme borç ödemede zorlanmaz.

26. Menkul Kıymetler • Bilanço analizi yapılırken dikkat edilmesi gereken hususlar ise, Menkul kıymetlerin vergi usul kanunu hükümlerine göre değerlenip değerlenmediği, dönem içindeki menkul kıymet hareketlerinin dönem sonu kar zarar durumu ve kayıt dışı menkul kıymetlerin tespiti şeklinde sıralanabilir.

27. Menkul Kıymetler • Kayıt dışı menkul kıymetlerin tespitinde kasa ve banka hesapları ile çapraz kontrolün yapılması süreci hızlandırır. • Hazır değerler toplamının büyük kısmını menkul kıymetlerden oluşmasımükellefin esas faaliyet konusu dışındaki işlerle uğraştığı gösterir ve şüphe ile karşılanması gereken bir durumdur.

28. Ticari alacaklar • İşletmelerin esas faaliyet konusunu oluşturan mal ve hizmet satışından doğan ve vadesi en fazla bir yıl olan senetli ve senetsiz alacaklara ticari alacak denir. • Ticari alacakların azlığı yada çokluğunu gelir tablosundan satışlar kaleminin rakamsal büyüklüğüne bakılarak karar verilir.

29. Ticari alacaklar • Çünkü ticari alacakların kaynağı satışlardır. • Şüpheli ticari alacak karşılıklarının olması, alacakların tahsilinde bazı sorunlar olduğu şeklinde yorumlara neden olur. • Şüpheli alacaklar, alacakların gelecekte nakit yaratma gücünü olumsuz yönde etkiler.

30. Ticari alacaklar • Bilanço analizi yapılırken dikkat edilmesi gereken husus ise her şeyden önce bilançoda yer alan ticari alacak tutarlarının gelir tablosundaki satışlar toplamı ile uyumlu olması gerekir. • Yani alacağın işletme faaliyetiyle ilgili bir alacak olduğundan emin olmak gerekir.

31. Ticari alacaklar • Bazen mükellefler hatır senedi diye tabir edilen bir mal ve hizmet hareketine dayanmayan senetleri aktiflerine kaydederek reeskonta tabi tutabilmektedirler. • Bilanço kalemi içinde düzenleyici hesap olarak yer alan alacak senetleri reeskontu hesabı bu yüzden özellik arz etmektedir. • Hesap bakiyesinin anormal olması reeskont ayırma işleminin doğru olarak yapılıp yapılmadığının test edilmesini gerektirir.

32. Diğer alacaklar • Mal ve hizmet satışı dışındaki faaliyetlerden doğan ve bir yıl içinde tahsil edilmesi düşünülen senetli ve senetsiz alacaklar, diğer alacaklar kalemini oluşturur. • Diğer alacak kalemi düşük miktarda olmalıdır. Çünkü mükelleflerin yüksek miktarda diğer alacakları olması, ya faaliyet konusu dışındaki işlerle uğraştığını ya da işletme dışına fon transfer ettiğini gösterir.

33. Stoklar • İşletmenin satmak, üretimde kullanmak veya tüketmek amacıyla edindiği bir yıldan az sürede kullanılacak olan ve nakde çevrilebileceği düşünülen varlıkları ifade eder. • Ticaret ve imalat işletmelerinde günlük faaliyetlerin devam ettirilmesi bakımından belirli bir miktar stok bulundurulması normalkarşılanır.

34. Stoklar • Stokların beklenen düzeyden yüksek çıkması değişik bakış açılarıyla olumlu yorumlanmaz. • Ayrıca stokların yüksek olması işletmenin satış zorluğu çektiğini işaret eder. • Satılmayan stokların bozulması, modasının geçmesi gibi nedenlerle işletme zarara uğrar. • Az stok olması da müşteri siparişlerini zamanında karşılamayabilir.

35. Stoklar • Yüksek tutarlı stokların dikkatle değerlendirilmesi gerekmektedir. • Çünkü mükellefler katma değer vergisi ödememek için belgesiz satış yaparak alış faturalarındaki katma değer vergisini indirim konusu yaptıkları haldesatışlarında KDV ödememek için belge düzenlemeden yaptıkları her satışaslında stoklarından çıktığı halde bilançolarında kalabilmektedir.

36. Stoklar • Bu yüzden afaki sayılabilecek büyüklükteki stok tutarlarının gerçekte var olup olmadıklarının tespiti gerekir. • Bilançoda diğer stoklar ve stok değer düşüklüğü karşılığının olması dönem faaliyet sonuçlarının gelir tablosuna yansımasında yanıltıcı rol oynayabilir. • Ayrıca ayrılan karşılıkların vergi yasalarına uygun olarak ayrılıp ayrılmadığı ve uygun olmayanların dönem beyannamelerinde kanunen kabul edilmeyen gider olarak dikkate alınması gerekmektedir.

37. Gelecek aylara ait gider ve gelir tahakkukları • Dönemsellik kavramının bazı gider ve gelir unsurlarına uygulanması sonucunda dönem ayarlayıcı aktif hesaplar olarak karşımıza çıkar. • Gelecek aylara ait gider bedeli peşin ödenmiş fakat henüz tükenmemiş ve bir yıl içerisinde tüketilecek giderleri kapsar.

38. Gelecek aylara ait gider ve gelir tahakkukları • Gelir tahakkukları ise, dönemin geliri olarak gerçekleşmiş fakat henüz istenilir hale gelmemiş gelirlerden olan alacakları ifade eder. • Gelecek aylara ait giderler fon çıkışına neden oldukları halde dönem gideri sayılmazlar. Gelir tahakkukları gelir tablosunda yer almasına rağmen fon girişine neden olmazlar.

39. Gelecek aylara ait gider ve gelir tahakkukları • Mükelleflerin giderlerini şişirmek amacıyla müteakip dönemler için yapılan harcamaları dönem gideri olarak kayıtlarına almaları sıkça karşılaşılan bir durumdur. • Dolayısıyla sigorta ve kira ödemeleri gibi kullanım süresi takvim yılını geçen ödemelerin ertesi yıla geçen kısımlarının indirim konusu yapılıp yapılmadığı tespit edilmelidir.

40. Gelecek aylara ait gider ve gelir tahakkukları • Ayrıca ticari kazancın elde edilmesinde tahakkuk esası gereği çeşitli varlık hesaplarından elde edilecek gelirlerin gelir tablosunaintikali sağlanmalıdır.

41. Diğer dönen varlıklar • Bilançolarda diğer dönen varlıklar içinde dikkat edilmesi gereken hesap devreden KDV hesabıdır. Mükellefin yüksek tutarda devreden KDV’sinin olması normal karşılanacak bir durum olmayıp sebebinin araştırılması gerekmektedir.

42. Diğer dönen varlıklar • Devreden KDV hesabı stoklar ve satışlarile bağlantılı çalıştığı için bu hesap bakiyeleri ile birlikte değerlendirilmesi gerekmektedir. • Ancak KDV oranlarında yapılan değişikliklerin de devreden KDV’ye yol açmış olabileceği unutulmamalıdır.

43. Duran Varlıklar • Bir yıldan veya bir normal faaliyet döneminden daha uzun sürelerle işletme faaliyetlerinin gerçekleştirilmesi için kullanılmak amacıyla elde edilen ve normal faaliyet dönemi içinde paraya çevrilmesi veya tüketilmesi öngörülmeyenvarlıkları kapsar. • Duran varlıkların finansmanında; Uzun vadeli yabancı kaynak veya öz kaynaklar kullanılmalıdır.

44. Duran Varlıklar • Ticaret işletmelerinde duran varlıkların dönen varlıklardan daha küçük olması beklenir. • İmalat işletmelerinde ise, duran varlıklara yapılan yatırım tutarı dönen varlıklardan daha büyük olmalıdır. • Duran varlıklara yapılan yatırımın büyüklüğü işletmelerin içinde bulunduğu sektörlere göre değişir.

45. Uzun vadeli ticari alacaklar • Dönen varlıkların duran varlığa dönüşmesi ve fonlarının uzunca bir süre başkaları tarafından kullanılması bakımından istenmez. • Toplam aktifler içinde çok düşük bir yüzdeye sahip ise normal yorumlanır.

46. Uzun vadeli ticari alacaklar • Mükellefin faaliyet alanı sektör itibariyle irdelenerek satışların bir yıldan uzun vadeli olup olamayacağı tespit edilmelidir. • Aksi halde işletmenin satışlarını ilişkili kişilere çok uzun vadeli yapması transfer fiyatlaması yoluyla örtülü kazanç dağıtımı olarak değerlendirilebilecektir.

47. Uzun vadeli diğer alacaklar • Artış göstermesi işletmenin çalışma sermayesi gereksinimini arttırır. • Uzun vadeli diğer alacakların oluşma sebepleri araştırılmalıdır. • Ortakların işletmeye uzun vadeli borçlarının olması, faizsiz fon kullanımı olarak değerlendirilebilir.

48. Mali duran varlıklar • Uzun vadeli yatırım amacıyla ve yasal zorunluluklar nedeniyle uzun vadede elde tutulacak menkul kıymetler ile başka şirketlere ortak olmak amacıyla satın alınan hisse senetleri bilançoda mali duran varlıkları oluşturur. • Türkiye koşullarında hisse senetlerine yatırım risklidir. Kaybetme olasılığı yüksektir. Bu yüzden mali duran varlıklara yatırım olumlu yorumlanmaz.

49. Mali duran varlıklar • Diğer taraftan bu yatırım araçlarından makul miktarda kar elde edilmesi ve bu karın gelir tablosunda yer almasının tespiti gerekir. Aksi halde kar amacı olmadan faaliyet gösterilmesi ticari müesseselerin tabiatına aykırıdır.

50. Maddi duran varlıklar • Maddi duran varlıklar mal ve hizmet üretiminde kullanılan değerler olarak, işletmenin kapasitesi ile ilgilidir. • Maddi duran varlıkların gereğinden fazla olması; • İşletme için kapasitesini tam olarak kullanamayacağını, dolayısıyla atıl kaldığını gösterir.