Rechtvaardige transitie Toelichting voor ACV-Jongeren / Jeunes CSC Brussel

Edinburgstraat 26 1050 Brussel 02/ 894 46 53 www.a-m.be info@a-m.be ONDERWERP Brussel, 6 mei 2011 RechtvaardigetransitieToelichting voor ACV-Jongeren / Jeunes CSCBrussel

Edinburgstraat 26 1050 Brussel 02/ 894 46 53 www.a-m.be info@a-m.be ONDERWERP 1. Voorstelling 1.1. Arbeid & Milieu Jorre Van Damme Coördinator Arbeid & Milieu Arbeid & Milieu vzw Wat? Samenwerking tussen 3 vakbonden aan Vlaamse zijde AVC, ABVV, ACLVB en milieubeweging (Bond Beter Leefmilieu) Doel? Informeren en sensibiliseren over sociale en ecologischethema’s Overlegtussenvakbonden en milieubeweging Beleidsadviseringrondgemeenschappelijkestandpunten

Edinburgstraat 26 1050 Brussel 02/ 894 46 53 www.a-m.be info@a-m.be ONDERWERP 1. Voorstelling 1.1. Abeid & Milieu Contact Het secretariaat van Arbeid & Milieu vzw is gevestigd in Edinburgstraat 26 1050 Brussel Tel. 02/ 894 46 53 ! Vanaf september 2011: Tweekerkenstraat 47, 1000 Brussel ! Jorre Van Damme, Coördinator Arbeid & Milieu: jorre.van.damme@a-m.be Thijs Calu, Educatief medewerker Arbeid & Milieu: thijs.calu@a-m.be

Edinburgstraat 26 1050 Brussel 02/ 894 46 53 www.a-m.be info@a-m.be ONDERWERP 2. Situering 2.1. Project Groene Jobs van A&M Start midden 2010 Loopt over meerdere jaren Arbeidersbeweging ziet hierin de mogelijkheid om jobs te behouden en te creëren Milieubeweging komt met dit thema tegemoet aan haar wens van een duurzame economie Uiteraard en zeker bij A&M trekt arbeid eveneens de kaart van duurzaamheid en milieu die van jobs

Edinburgstraat 26 1050 Brussel 02/ 894 46 53 www.a-m.be info@a-m.be ONDERWERP 2. Situering 2.1. Project Groene Jobs van A&M A&M wil de omschakeling naar nieuwe groene jobs en het vergroenen van bestaande jobs aanmoedigen en steunen door: te peilen naar de houding van de werknemers in de verschillende sectoren op zoek te gaan naar een draagvlak bij werknemers hefbomen voor afspraken met de sociale partners aan te reiken Door middel van een aantal concrete acties: www.groenejobs.be Vormings- en debatmomenten, bedrijfsbezoeken en rondetafels A&M magazine Deelname aan transitie-arena’s en projecten (inbreng van het sociale verhaal mede via A&M)

Edinburgstraat 26 1050 Brussel 02/ 894 46 53 www.a-m.be info@a-m.be ONDERWERP 2. Situering 2.2. GJ in eenbrederkader Bekijken in een breder perspectief van verschillende evoluties op economisch, ecologisch & maatschappelijk/sociaal vlak Begrippen die daarbij vaak terugkomen zijn “duurzaamheid”, “transitie”, “vergroening van de economie”, “Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO)”, “waardig werk” en “rechtvaardige transitie” We komen hier later op terug. Eerst: waarom deze evoluties? En waarom zijn ze broodnodig en hoogdringend?

Edinburgstraat 26 1050 Brussel 02/ 894 46 53 www.a-m.be info@a-m.be ONDERWERP 3. Redenenvooreentransitie ? waarom een transitie ? waarom economie verduurzamen / vergroenen ?

Edinburgstraat 26 1050 Brussel 02/ 894 46 53 www.a-m.be info@a-m.be ONDERWERP 3. Redenenvooreentransitie 3.1. Onduurzaamgebruik van grondstoffen

Edinburgstraat 26 1050 Brussel 02/ 894 46 53 www.a-m.be info@a-m.be ONDERWERP 3. Redenenvooreentransitie 3.2. Afhankelijkheid v. onduurzameenergie Aan de huidige verbruikssnelheden en prijzen spreekt men over conventionele voorraden van 20 jaar voor olie 50 jaar voor aardgas 200 jaar voor steenkool Prognoses worden ieder jaar en door vele instellingen bijgesteld op basis van actueel verbruik en resterende of nieuw ontdekte voorraden maar veranderen weinig aan de finaliteit. Nieuwe reserves worden nog wel gevonden maar hun ontginning is veel kostelijker zodat de prijs zal blijven stijgen en de fossiele brandstoffen zichzelf uit de markt prijzen.

Edinburgstraat 26 1050 Brussel 02/ 894 46 53 www.a-m.be info@a-m.be ONDERWERP 3. Redenenvooreentransitie 3.3. De teloorgang van biodiversiteit Sinds 1970: 33% dierenbestand verdwenen 20% zeewierenbestand en mangrovegebied verdwenen 40% koraalriffen verdwenen Haagen-Dazs, de beroemde ijsproducent, sponsort een onderzoek naar bijensterfte.  Reden: zo’n 50% van de ingrediënten die smaak aan ijs verlenen, worden geproduceerd dankzij bestuiving door bijen. Verschillende smaken moesten verdwijnen wegens geen grondstof meer.  Een bewijs dat dit bedrijf zich heel bewust van het gevaar op lange termijn van het verlies aan biodiversiteit, voor haar economische activiteit.

Edinburgstraat 26 1050 Brussel 02/ 894 46 53 www.a-m.be info@a-m.be ONDERWERP 3. Redenenvooreentransitie 3.4. De klimaatproblematiek Bron: AvielVerbruggen

Edinburgstraat 26 1050 Brussel 02/ 894 46 53 www.a-m.be info@a-m.be ONDERWERP 3. Redenenvooreentransitie 3.4. De klimaatproblematiek

Edinburgstraat 26 1050 Brussel 02/ 894 46 53 www.a-m.be info@a-m.be ONDERWERP 3. Redenenvooreentransitie 3.4. De klimaatproblematiek Watals we nietsdoen? Eensgezindheid onder 99% van de klimaatwetenschappers: stijging boven de 2°Celcius is catastrofaal, met meer overstromingen, hevige regens, extreme droogte, bosbranden, etc... tot gevolg. dit leidt op zijn beurt onder meer tot massale migratiestromen, woestijnvorming, oorlogen om drinkbaar water, hongersnoden van ongekende omvang, …

Edinburgstraat 26 1050 Brussel 02/ 894 46 53 www.a-m.be info@a-m.be ONDERWERP 3. Redenenvooreentransitie 3.5. Verwanteproblemen Bevolkingsgroei

Edinburgstraat 26 1050 Brussel 02/ 894 46 53 www.a-m.be info@a-m.be ONDERWERP 3. Redenenvooreentransitie 3.5. Verwanteproblemen Ongelijkeverdeling van de welvaart Ongelijke verdeling van de welvaart (facts and figures) gecombineerd een grote, snel groeiende bevolking in het zuiden met groeiende economische aspiraties Rijkste 2% van de volwassenen bezit meer dan de helft van de wereldwijde rijkdom, terwijl de armste helft van volwassenen maar 1% bezit. Inkomen: een groep van tien mensen, waarvan één persoon 99 dollar heeft en de rest 1 dollar 10% van de wereldbevolking bezit 85% van de rijkdom van de wereld.

Edinburgstraat 26 1050 Brussel 02/ 894 46 53 www.a-m.be info@a-m.be ONDERWERP 3. Redenenvooreentransitie 3.5. Verwanteproblemen Fixatie op economischegroeialsbron van welvaart

Edinburgstraat 26 1050 Brussel 02/ 894 46 53 www.a-m.be info@a-m.be ONDERWERP 3. Redenenvooreentransitie 3.5. Verwanteproblemen Verband tussen economische groei en toename van “levenstevredenheid”

Edinburgstraat 26 1050 Brussel 02/ 894 46 53 www.a-m.be info@a-m.be ONDERWERP 4. Transitienaarwat? 4.1. Concept transitie Transitie = “grondig, maatschappelijkveranderingsproces van eenoudnaareennieuwevenwicht” = ? overgang van eenecologischonduurzameeconomie naareenecologischduurzameeconomie ?

Edinburgstraat 26 1050 Brussel 02/ 894 46 53 www.a-m.be info@a-m.be ONDERWERP 4. Transitienaarwat? 4.1. Conceptenduurzaamheid/MVO Duurzaamheid In de ontwikkelingseconomische context nog de traditionele definitie die we terug kunnen vinden in het Van Dale woordenboek: ‘niet vergankelijk’ en iets ‘dat lang meegaat.’ De connotaties ‘zuinig’ en ‘natuurvriendelijk’ komen pas om de hoek kijken als het begrip duurzaamheid wordt geïntroduceerd in het milieudebat “Grenzen aan de groei” van de Club van Rome (1972) = analyse van de waarschijnlijke gevolgen van continue industrialisering en bevolkingsgroei op de natuurlijke rijkdommen Oliecrisis van 1973 en economische recessie: publieke opinie beseft dat de economische vooruitgang niet oneindig op de rug van het milieu kan worden nagejaagd

Edinburgstraat 26 1050 Brussel 02/ 894 46 53 www.a-m.be info@a-m.be ONDERWERP 4. Transitienaarwat? 4.1. Conceptenduurzaamheid/MVO Duurzaamheid Echte politieke doorbraak van het concept duurzaamheid kwam er met het beleidsdocument “OurCommonFuture” uit 1987 werd opgesteld door de World Commissionon Environment and Development.  wereld ‘duurzaam’ als de huidige behoeften van de mensheid kunnen worden vervuld zonder de vervulling van de behoeften van toekomstige generaties in gevaar te brengen Concept duurzaamheid werd geleidelijk verder uitgediept en concreet gestalte gegeven

Edinburgstraat 26 1050 Brussel 02/ 894 46 53 www.a-m.be info@a-m.be ONDERWERP 4. Transitienaarwat? 4.1. Conceptenduurzaamheid/MVO MVO Maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) is ”een continu verbeteringsproces waarbij ondernemingen vrijwillig op systematische wijze economische, milieu- en sociale overwegingen op een geïntegreerde manier in de gehele bedrijfsvoering opnemen, waarbij overleg met de stakeholders, of belanghebbenden, van de onderneming deel uitmaakt van dit proces”. MVO vormt één van de ijkpunten van Vlaanderen in Actie en de Vlaamse Strategie voor Duurzame Ontwikkeling. De Vlaamse overheid neemt initiatieven voor de verwezenlijking van MVO voor en door diverse doelgroepen.

Edinburgstraat 26 1050 Brussel 02/ 894 46 53 www.a-m.be info@a-m.be ONDERWERP 4. Transitienaarwat? 4.1. Conceptenduurzaamheid/MVO Bruikbaarheid van dezeconceptenvandaag Alomtegenwoordigheid van het begrip duurzaamheid in beleidsnota’s, politieke debatten en diplomatiek kringen heeft tot conceptuele verwarring geleid. In het ecologische debat worden verschillende definities van duurzaamheid gehanteerd. “Greenwashing” Te weinig aandacht voor sociale aspect?

Edinburgstraat 26 1050 Brussel 02/ 894 46 53 www.a-m.be info@a-m.be ONDERWERP 4. Transitienaarwat? 4.2. Green economy – rapport 2011 Bevindingen van het Green economy-rapport van UNEP 21/02/2011: De keuze voor een globale groene economie betekent geen verlies aan economische groei een investering van 2% van het BNP in 10 cruciale sectoren is een motor voor nieuwe economische groei die zorgt voor een netto aangroei van waardige jobs Een grotere investering in een groene economie is cruciaal voor het uitroeien van extreme armoede

Edinburgstraat 26 1050 Brussel 02/ 894 46 53 www.a-m.be info@a-m.be ONDERWERP 4. Transitienaarwat? 4.3. Duurzaamgebruik van grondstoffen Watmoetergebeuren op ecologischvlak? Een tienvoudige reductie in grondstofverbruik in de geïndustrialiseerde landen is een noodzakelijke langetermijndoelstelling, indien voldoende grondstoffen ter beschikking worden gesteld voor de behoeften van de ontwikkelingslanden.' (UNEP, 2000: 2) Duurzaam materialenbeheer, d.m.v. Afvalpreventie, door bv. optimaliseren van productieprocessen, ecodesign (reeds bij ontwerp producten wordt rekening gehouden met afvalfase) Gebruik van reststromen (bv. afvalwater van bedrijf A kan nog nuttig zijn voor bepaald productieproces van nabijgelegen bedrijf B) Ontwikkelen van nieuwe concepten/ ideëen. Bv. Cradle to Cradle

Edinburgstraat 26 1050 Brussel 02/ 894 46 53 www.a-m.be info@a-m.be ONDERWERP 4. Transitienaarwat? 4.4. Inzetten op hernieuwbareenergie Watmoetergebeuren op ecologischvlak? In essentie: alleenergieproductieduurzaammaken Scenario CO2-arme EU 2050: “Roadmap 2050” 80% reductie in CO2 uitstoot = (technisch) haalbaar Investering van 270 miljard € kan 320 miljard € besparen (jaarlijks) Kan tegen 2020 al 1,5 miljoen extra jobs opleveren Meer klimaatambitiekanBelgischewerkloosheid met 2% doendalen Sechtskleine impact op prijs van electriciteit (!)

Edinburgstraat 26 1050 Brussel 02/ 894 46 53 www.a-m.be info@a-m.be ONDERWERP 4. Transitienaarwat? 4.5. Biodiversiteitbeschermen Watmoetergebeuren op ecologischvlak? Landbouwverduurzamen Meer bescherming van waardevollenatuurgebieden Beschermingoceanen Opnemen van economischewaardebiodiversiteit in begroting Bestrijdenschadelijkeexoten Climate Change bestrijden, want ookdit is eengroteoorzaak van de achteruitgang van soorten

Edinburgstraat 26 1050 Brussel 02/ 894 46 53 www.a-m.be info@a-m.be ONDERWERP 4. Transitienaarwat? 4.6. De klimaatproblematiek Watmoetergebeuren op ecologischvlak? In 2100 zou de CO2-uitstoot van wat onze economie voortbrengt, minder dan nul moeten zijn, negatief dus Energie-efficiëntie moet maar liefst honderddertig maal groter worden STAVAZA Klimaattop in Cancunwas bescheiden succes, maar beter dan geen akkoord

Edinburgstraat 26 1050 Brussel 02/ 894 46 53 www.a-m.be info@a-m.be ONDERWERP 4. Transitienaarwat? 4.7. Verwanteproblemen Watmoetergebeuren? Bevolkingsgroei stoppen (?) Ongelijke verdeling van de welvaart wegwerken (?) Loskoppelen economische groei van milieu-impact (?) Economische groei zelf in vraag stellen (vb. Tim Jackson – Prosperity without growth) (?)

Edinburgstraat 26 1050 Brussel 02/ 894 46 53 www.a-m.be info@a-m.be ONDERWERP 4. Transitienaarwat? 4.8. Transitie en arbeid Watmoetergebeuren? Groeneeconomie = groene jobs ?!

Edinburgstraat 26 1050 Brussel 02/ 894 46 53 www.a-m.be info@a-m.be ONDERWERP 5. Transitie en groene jobs ? wat is eengroene job ? watmaakteen job groen ?

Edinburgstraat 26 1050 Brussel 02/ 894 46 53 www.a-m.be info@a-m.be ONDERWERP 5. Transitie en groene jobs 5.2. NieuweGroene Jobs Wat? 2 benaderingen: Jobs in de eco-industrie UNEP: “jobs in landbouw, industrie, bouw, installatie en onderhoud, en ook technische, wetenschappelijke, en dienstactiviteiten die een substantiële bijdrage leveren aan de verbetering van de toestand van het leefmilieu. “  veel breder

Edinburgstraat 26 1050 Brussel 02/ 894 46 53 www.a-m.be info@a-m.be ONDERWERP 5. Transitie en groene jobs 5.2. NieuweGroene Jobs Wat? (vervolg) Sectoren die onder “eco-industrie” kunnen vallen: Waterzuivering Afvalbehandeling en recyclage Bodemsanering Hernieuwbare energie-productie Onderzoek & Ontwikkeling (R&D) Natuurbescherming en –beheer Consultancy ...

Edinburgstraat 26 1050 Brussel 02/ 894 46 53 www.a-m.be info@a-m.be ONDERWERP 5. Transitie en groene jobs 5.2. NieuweGroene Jobs Wat? (vervolg) Andere mogelijke sectoren: openbaar vervoer auto-industrie zuinige auto’s renovatie van huizen basismaterialen op basis van gerecycleerde grondstoffen biologische landbouwers deel van bosbouw

Edinburgstraat 26 1050 Brussel 02/ 894 46 53 www.a-m.be info@a-m.be ONDERWERP 5. Transitie en groene jobs 5.2. NieuweGroene Jobs Voorbeelden Group Machiels(voor de nieuwe activiteiten) Ecologische bouwmaterialen Wieken van windmolens Sanering van bestaande stortplaatsen met recyclage en doorverkoop van bruikbare materialen Ecopower Gedecentraliseerde, duurzame energieproductie Coöperatieve vennootschap CO2logic berekent, reduceert en compenseert de CO2-voetafdruk van overheden, organisaties en particulieren

Edinburgstraat 26 1050 Brussel 02/ 894 46 53 www.a-m.be info@a-m.be ONDERWERP 5. Transitie en groene jobs 5.3. Vergroening van bestaande jobs Wat? Veel moeilijker om te definiëren en te kwantificeren dan de eco-sector meer openbaar vervoer woon-werk meer telewerk productie van AAA-koelkast / lage emissie-auto / ... toeleveranciers De grens tussen grijs en groen is soms vaag ‘Groene gehalte’ van een job is dynamisch en variabel (technologie)

Edinburgstraat 26 1050 Brussel 02/ 894 46 53 www.a-m.be info@a-m.be ONDERWERP 5. Transitie en groene jobs 5.3. Vergroening van bestaande jobs Voorbeelden Volvo Gent: project met VITO om assemblagelijn + toeleveranciers klaar te maken voor de productie van de electrische wagen Umicore Hoboken: lange weg afgelegd van notoire vervuiler in Hoboken tot voorloper op vlak van recyclagetechnologie van metalen Desso: eertse C2C bedrijf in België Bostoen: bouwt sinds kort enkel nog passiefhuizen Colruyt: energiebesparing, CO2 neutraal, BIO-planet, ... E-max: recyclage i.p.v. nieuwe materialen,zonnepanelen, materialengebruik,

Edinburgstraat 26 1050 Brussel 02/ 894 46 53 www.a-m.be info@a-m.be ONDERWERP 5. Transitie en groene jobs 5.3. Vergroening van bestaande jobs STAVAZA (facts and figures) Kwantitatief veel belangrijker dan creatie van “nieuwe GJ” Bijna onmogelijk te becijferen hoeveel jobs “vergroend” zijn Probleem van onduidelijke definitie Probleem van “Greenwashing” BP Unilever (?) ...

Edinburgstraat 26 1050 Brussel 02/ 894 46 53 www.a-m.be info@a-m.be ONDERWERP 6. De transitienaarGroene Jobs 6.1. Creatie en vernietiging van jobs Winnaars en verliezers Verliezerszijnonvermijdelijk = ookzo in normaleeconomischetransities/ (r)evoluties Erzullenookwinnaars en verliezerszijnals we niet pro-actiefaanvergroeningwerken grondstoffentekorten energie-intensieveactiviteiten/productenwordenteduur Probleemsteltzichvooralbijintersectoraleverschuivingen op kortetermijn hoe wordteensteenkoolarbeidereeninstallateur van PV-panelen? Netto-resultaat over allesectoren = neutraal of positief

Edinburgstraat 26 1050 Brussel 02/ 894 46 53 www.a-m.be info@a-m.be ONDERWERP 6. De transitienaarGroene Jobs 6.1. Creatie en vernietiging van jobs Voorbeelden van winnendesectoren/activiteiten Bouw meer verbouwingen en meer materiaalgebruik i.f.v. lager energieverbruik) niet delocaliseerbaar Hernieuwbare energie windmolens en zonnepanelen bouwen en onderhouden is arbeidsintensiever dan een steenkoolkcentrale openhouden Recyclage voordien zuiver afval wordt nu grondstof voor nieuwe activiteit

Edinburgstraat 26 1050 Brussel 02/ 894 46 53 www.a-m.be info@a-m.be ONDERWERP 6. De transitienaarGroene Jobs 6.1. Creatie en vernietiging van jobs Voorbeelden van verliezendesectoren/activiteiten Aluminium, papier, cement, deel van chemische sector energie-intensiviteit is hier problematisch maar: chemie is ook deel van de oplossing (ontwikkelen nieuwe duurzame materialen) “Bruine” sectoren/activiteiten extractie en energieproductie van fossiele brandstoffen (bv. steenkool) vervaardiging van SUV’s (bv.Hummer)  Vaak geconcentreerd in bepaalde regio’s  Kan resulteren in grote sociaaleconomische problemen in die regio’s (Vb. steenkool in Polen, General Motors in VS)

Edinburgstraat 26 1050 Brussel 02/ 894 46 53 www.a-m.be info@a-m.be ONDERWERP 6. De transitienaarGroene Jobs 6.2. Welkecompetentiesvoor GJ’s? Nieuwe competenties Wat is nieuw?  verschillende visies van “bestaat niet” tot “enorme uitdaging”  soms arbitraire kwalificatie als “groene competentie” Totaal nieuwe competenties = relatief beperkt Als gevolg van het gebruik van nieuwe technologieën & materialen Als gevolg van het ontstaan van nieuwe beroepen  cfr. nieuwe groene jobs

Edinburgstraat 26 1050 Brussel 02/ 894 46 53 www.a-m.be info@a-m.be ONDERWERP 6. De transitienaarGroene Jobs 6.2. Welkecompetentiesvoor GJ’s? Aanvulling van bestaande competenties met groene competenties “Upskilling” Vb. bouwsector  passiefbouw nieuwe materialen nieuwe werktkuigen Vb. overschakeling naar elektrische voertuigenassemblage omgaan met andere voltages van batterijen andere motorentypes

Edinburgstraat 26 1050 Brussel 02/ 894 46 53 www.a-m.be info@a-m.be ONDERWERP 6. De transitienaarGroene Jobs 6.2. Welkecompetentiesvoor GJ’s? Kwantitatieve verschuivingen van bestaande competenties Intersectoraal = één sector groeit ten koste van (een) andere Cfr. winnaars en verliezers (zie hoger) = grootste uitdaging ligt heel gevoelig Intrasectoraal  “vergroening”  kan relatief makkelijker opgevangen worden (via vorming opleiding / nieuwe instroom)  = minder bedreigend

Edinburgstraat 26 1050 Brussel 02/ 894 46 53 www.a-m.be info@a-m.be ONDERWERP 6. De transitienaarGroene Jobs 6.4. Groene Jobs en waardigwerk Green job = niet noodzakelijk “decent job”

Edinburgstraat 26 1050 Brussel 02/ 894 46 53 www.a-m.be info@a-m.be ONDERWERP 6. De transitienaarGroene Jobs 6.4. Groene Jobs en waardigwerk Combinaties van groen en waardig werk

Edinburgstraat 26 1050 Brussel 02/ 894 46 53 www.a-m.be info@a-m.be ONDERWERP 6. De transitienaarGroene Jobs 6.4. Groene Jobs en waardigwerk Impact vergroening op “waardig werk”? Blootstelling aan nieuwe stoffen Werken met nieuwe materialen Aangepaste jobinhoud / nieuwe jobs = nieuwe (onbekende) risico’s Snel groeiende sectoren gaan vaak gepaard met “cowboygedrag” (vb. installateurs van zonnepanelen) vaak “trial & error” = eigenlijk ook een probleem van alle tijden grote veranderingen over vele sectoren i.k.v. vergroening maakt het zichtbaarder

Edinburgstraat 26 1050 Brussel 02/ 894 46 53 www.a-m.be info@a-m.be ONDERWERP 7. Rechtvaardigetransitie 7.1. Concept rechtvaardigetransitie RechtvaardigeTransitie = overgang van eenecologisch, economisch en sociaalonduurzameeconomie naareenecologisch, economisch en sociaalduurzameeconomie. Overgang = geleidelijk ≠ revolutie, maarmoetwelsnelgebeuren ! Resolutie 2e wereldcongres van het Internationaal Vakverbond (ITUC CSI IGB), Vancouver 21-25 juni 2010: De strijdtegenklimaatverandering via duurzameontwikkeling en eenrechtvaardigetransitie.

Rechtvaardige transitie Toelichting voor ACV-Jongeren / Jeunes CSC Brussel