Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti

1. Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti Azərbaycan Tarixi fəlsəfə və hüquq kafedrası B.\M.-Abdullayev M.Z Azərbaycan Tarixi fənni üzrə interaktiv Mühazirələr... (Bakalavrlar üçün) Gəncə 2009

2. Azərbaycan Elxanilər (Hülakilər) dövlətinin tərkibində 1.XIII əsrin başlanğıcında Azərbaycanda ictimai-siyasi vəziyyət.Monqolların hücümlarının başlanması. 2.Elxanilər dövlətinin yaranması. 3.XIII əsrdə Azərbaycanın təsərüffat həyatı,şəhərlər və mədəniyyət.

3. İşğalın başlanması üçün tarixi şərait. Azərbaycan ərazisində Vahid mərkəzləşmiş dövlətin olmaması Feodal pərakəndəliyinin hökm sürməsi Azərbaycanda zəifləmiş, -Eldənizlər -Şirvanşahlar Marağada -Rəvvadi Ağsunquri nəsli hakimiyyətdə idi. XII əsrin sonunda Atabəylər ailəsinin arasında hakimiyyət uğrunda mübarizə

4. Feodal münasibətlərinin inkişafı • XII əsrin sonu XIII əsrin əvvəllərində monqollar arasında tədricən feodal münasibətləri inkişaf edirdi. Monqol feodalları Hərbi-köçəri əyanlar Xanlar Poyanlar Bahadırlar Bunların öz atlı dəstələri var idi. Böyük hərbi qüdrətə malik idilər

5. Monqol qoşunları (əli silah tutan kişilər) On Yüz Min On min İşğalçı yürüşləri 1211-Şimali Çin 1219-Xarəzm dövlətini 1215-Pekin Xarabalığa çevrilən şəhərlər Otrar Buxara Səmərqənd

6. Monqolların Azərbaycana birinciyürüşü • 1220-ci ildə Cəbə və Sabutayın başçılığı ilə.(30 min atlı) Xərac aldığı şəhərlər: • Zəncan, Ərdəbil, Sərabı tutduğdan sonra Təbrizdən xərac alıb Muğana gəldilər. • Atabəy Özbəyin gürcü çarı IV Georgi ilə ittifaqını eşidən monqollar Gürcüstana hücüm edib gürcüləri məğlubiyyətə uğratdılar. • 1221-ci ildə ikinci dəfə Təbrizə hücum edib Təbriz hakimi Şəmsəddin Tuğrayidən xərac alıb,Marağanı talan etdilər. • Həmədanda baş verən üsyanı yatıran monqollar geri qayıdarkən Ərdəbil,sonra üçüncü dəfə Təbrizə hücum edib xərac almaqla kifayətləndilər.

7. Sonra Beyləqanı talan edən monqollar Gəncədən xərac alıb Gürcüstana, dğnüb Şirvana hücüm etdilər.-3 gün şəhərə divan tutdular. • 1222-ci ildə şimala Dərbənddən yan keçərək Alan və Qıpçaq torpaqlarına soxuldular.1223-cü ildə Kalka çayı sahilində rus-qıpçaq qoşunlarını məğlub edib, Volqaboyunda bulqarlarla döyüşdə məğlub olub Monqolustana qayıtdılar. • Monqolların 1-ci yürüşü kəşfiyyat xarakteri daşıyırdı.

8. Marağa Beyləqan Şamaxı • I yürüşdə talan olan şəhərlər. I yürüşün nəticəsi Azərbaycanda ictimai-iqtisadi siyasi Və mənəvi həyatına ağır zərbələr Vurdu. Ölkədə feodal özbaşna- lığı gücləndi. Monqolların ardınca 1223-c ildə qıpçaqlar,1225-ci ildə isə gürcülər Azərbaycana hücüm etdilər.Gəncə qarət olundu.

9. Cəlaləddinin Azərbaycana hücumu • 1225-ci ildə • 1225-ci ildə Atabəy Özbəyin ölümü ilə Eldənizlər dövləti süqüt etdi. • 1231-ci ildə Gəncədə Bəndər üsyanı. Xoy, Mərənd və Naxçıvanda da üsyanlar baş verdi.

10. Monqolların İkinci yürüşü • 1231-ci ildə monqolların II yürüşündən sonra Cəlaləddinin ağalığına son qoyuldu. • 1235-ci ildə Gəncə ələ keçirildi.Gəncə 4 il xaraba qaldı. • 1239-cu ildə Dərbəndi ələ keçirib işğalı başa çatdırdı. • 1239-1256-ci illərdə Ali monqol xaqanı Arqun ağa hakim təyin olundu.

11. Monqolların üçüncü yürüşü və Azərbaycanın Hülakilər imperyasının tərkibinə qatılması. • -1256-da Münke xanın qardaşı Hülaki xan. • -1258-ci ildə Bağdadı ələ keçirdi.Abbasilər xilafətinə son qoyuldu. • -Beşinci Monqol ulusu yaradıldı.(1258-1357)

12. Hülakilər Hərbi-feodal mütləqiyyəti • Dövlətin quruluşu və idarə sistemi Yerlilərə Köçərilərə Səlahiyyətli məhdudlaşmayan “elxan” və ya “sultan” Səltənətə Hülaki xanın nəslindən olan Şahzadələr yiyələnə bilərlər.

13. Hərbi idarə sistemi Baş əmir. 4 yüksək əmir arasından seçilir. Qol əmirləri Qalan 3 əmir adlanırdı Dövlət fərmanlarında hökmdardan sonra 4 əmirin adı sonra vəzirin adı yazılır

14. Qoşun • Hərbi və inzibati idarələri (Əmirlik) Tümənlərə ( monqollarda olduğu kimi) Orduda İnaq bukayıl yasaul yurdçu bələrğuçu bəxşiş Hərbi məsləhətçi Ordunun təminatı ilə məşğul olan Qoşun hissələlərini döyüşə hazır edənlər Düşərgələr . Ordu üçün İtkin düşmüş- ləri,azmış adamları,mal. qaranı,əşyaları toplayıb sahiblərinə çatdıranlar. Hərbi kargu

15. “Divan sistemi” • Təsərrüfatın idarəsi Mərkəzi Dövlət divanina Vəzir və onun naibi Maliyyə sisteminə Mustoti Mühasibət işləri 7 dəftar əsasında aparılırdı.

16. Baş qazi Şəriət qanunları əsasında mühakimələr aparılır • Dini işlər idarəsinə Onun sərəncamında “qazilər “ vilayət və şəhər qazıları Işləyirdi. Dini baxışların genişlənməsi Ictimai-iqtisadi və mədəni həyatın bir çox sahələri Gəlirlərin artırılması • Zəkat və cizyə toplanması • Əhali arasında nizam-intizamın qorunması • Ticarətdə,pul dövriyyəsində əyintilərə yol verilməməsi • Karvan yollarında,əmin-amanlıq təmini • Məscid,mədrəsə və tibb sahələrinin idarəsi dini • idarələrin öhdəsinə düşürdü. Xəzinənin və vəqf əmlakının mühafizəsi

17. Şahzadələrə Köçəri feodallara • Hülakilərin Ədliyyə sistemi Hərbi hissələrə Hülakilər dövlətinin ərazisi Vilayətlərə Tümənlərə

18. Qazan xanın islahatları. (bu sahədə Fəzullah Rəşidəddin böyük rol oynadı) Torpaq Vergi Rabitə Məhkəmə Dini

19. Qızıl ordalıların Azərbaycana yürüşü • Arqun xanın ölümündən sonra Keyxatu xan və Baydu xan bir-birini əvəz etdi • Keyxatu xan pul islahatı keçirərək “çao”adlanan pul vahidini tədavülə buraxdı. • 1295-ci ildə Qarabağda padşah elan olunmuş Qazan xan islam dinini qəbul etdi. • Qazan xan Aranda Arslanoğlunun,şimalda isə Tayenoğlunun qiyamlarını yatırır.Mərkəzi hakimiyyəti gücləndirir. • Elxani Əbu Səidin hakimiyyəti (1316-1335) əslində isə Əmir Çoban idarə edirdi. • Sultaniyyə yaxınlığında üsyanı yatırdığına görə Əbu Səidə “Bahadır”ləqəbi verildi.

20. 1235-ci ildə Qızıl orda xanı Özbək geri çəkildi. • 1235-ci ildə Əbu-Səid öldürüldü.Elxanilərin tənəzzülü başladı.Arpa xan Qızıl orda ilə 45 gün vuruşdu. • Məlik Əşrəfin qarətçilik siyasəti Elxanilər dövlətini zəiflətdi. • 1357-ci ildə Qızıl Orda xanı Canı bəyin yürüşü nəticəsində Azərbaycanda Cobani ağalığını və Hülakilər dövlətinə son qoyuldu. • 1367-ci ildə Şirvanşahlarda Cəlairlərdən asılı vəziyyətə düşdü.