Təsnifatda yeri: Qrammənfi aerob çuğuqlar qrupu, Rhizobiaceae fəsiləsi, Agrobacterium cinsi

1. 13.2 Tumlumeyvə bitkilərinin bakteriya və virus mənşəli xəstəlikləri • Tumlumeyvəbitkilərininbakterial • kökxərçəngi- Aqrobacteriumtumefaciens • (Smith et Mownsend) Conn. Təsnifatda yeri: Qrammənfi aerob çuğuqlar qrupu, Rhizobiaceae fəsiləsi, Agrobacterium cinsi Müasiradı: Rhizobiumradiobacter Biolojiqrupu: Fakültətiv parazit

2. Patogeninmorfologiyavəbiologiyası. Xəstəliyinxarakteriksimptomu – bitkininköklərindəvəkökboğazındamüxtəlifformavəölçülü, sıxağackonsistensiyalışişlərin, yumrularınəmələgəlməsidir. Xəstəliyitörədənbakteriyatorpaqdabitkiqalıqlarındayaşayır. Kökünmüxtəlifzədəliyerlərindənbitkiyə düşərəkhüceyrəningüclübölünməsinəsəbəbolur, əsasənikiliqabığıntoxumasıbölünür buisətoxumalarınartmasınavəşişlərinəmələgəlməsinəsəbəbolur. Yoluxmayerlərindəaparıcıborulardağılır, qidamaddələrininvəsuyundaşınmasımürəkkəbləşir. Kökxərçəngiiləyoluxmuştoxumalarinkişafdanqalır, bəzənölürlər, prosesquraqlıqşəraitindədahadaintensivləşir. Xəstəliyininkişafıtorpaqməhlulununreaksiyasındançoxasılıdır: neytralvəzəifqələvimühitbunaköməkedir, turşreaksiyaingibirləşdiricitəsirgöstərir. Yüksəkturştorpaqlarda (PH 5 vəaşağı) bakteriyavirulentliyiniitirir.

4. Yayılması. Əngenişyayılanbakterialxəstəliklərdənbiridir. Cavanbağlar, toxumlarvətinglərüçünxüsusilətəhlükəlidir. M.M.İsin (1984) götərirki, Qazaxıstanıncənubzonasınınbağlarındakökxərçəngitingliklərdədahagenişyayılmışdır. Ekologiyası. Aqrobacteriumtumefaciensbakteriyasıekolojiamillərəqarşıtələbkarolub, yüksəkrütubətvəmülayimistihavaşəraitindədahaintensivinkişafedir. Təsərrüfatəhəmiyyəti. Birqrupmüəlliflərhesabedirlərki, cavanbağlar, tinglikvətoxmacarlarüçünəntəhlükəlivəzərərlixəstəlikdir. V.F.Peresıpkin (1991) yazırki, Ukraynadabəziillərdəəkinmaterialındaxəstəlikləyoluxma 50-80%-əçatır. Mübarizətədbirləri. Bitkiləribakterialkökxərçəngindənqorumaqüçüntinglikdədüzgünnövbəliəkinəəməledilməsivacibdir. Meyvəbitkilərininən yaxşısələfləriçoxillikotlar, dənlilərvədənlipaxlalıbitkilərdir. Qeydedilənbitkilərbakterialkökxərçənginintörədicisiiləyoluxmurlar. Tərəvəzlərbununüçünyararsızdırlar.

5. Qabığınnekrozuvəyabakterialxərçəngi - Pseudomonas • syringaepv. syringae Van Hall. Təsnifatdayeri: Qrammənfiaerobçubuqlarvəkokklarbölməsi, Pseudomonaceaefəsiləsi, Pseudomonas cinsi. Biolojiqrupu: Fakültətivparazit

6. Patogeninmorfologiyavəbiologiyası. Xəstəlikləarmud, bəzənalmadayoluxur. Yazdaarmuddayarpaqvəhamaşçiçəklərinqəflətənqonurlaşmasıvəqurumasıbaşverir. Sonrakıvaxtlardasirayətlənmişçiçəklərvəyarpaqlarqaralırvəpayızınlapsonunaqədərağacdan tökülmürlər. Zoğlarınböyüməsizəifləyir, onlarəyilir, qaralırvəquruyurlar.Yoluxmuşzoğlarınkəsiklərindədamaryığımınınhəlqəvəyaxəttşəklindətündləşməsimüşahidəolunur. Skeletbudaqlarınvəştambınqabığındabasıqoval,çəhrayıtəhər-qəhvəyiçalarlıvəbənövşəyihaşiyəlimüxtəlifölçülüləkələrəmələgəlir. Belələkələrbirçoxhallardasağlamtoxumadanyarıqlarlaayrılır. Ləkəninhüdudlarıdaxilindəoduncaqqəhvəyi, yumşaq, nəmli, badamiylidir. Bəzənyarıqlardan mayeaxır. Yazdaçoxzamanqabıqsuluqkimiqabarır, sonraqopubasılıqalır, bu halda konidiçılraqlaşır. Bakteriyayoluxmuşbitkilərdəsaxlanılır, asanlıqlacalaqmaterialı, ağaclarınbudanmaalətləri, həşəratlarvəyağış suyuiləyayılır. Bitkilərəsasənmexanikizədəyerindənyoluxur.

8. XƏSTƏLİYİN YAYILMA AREALI

10. Almanınmozaikası- Apple mosaic virus Buxəstəlikdünyanınbirsıraölkələrindəyayılmışdır. Erkənyazdacavanyarpaqlardaşəffaf-sarı, sonrasolğunvəağxəttformalasındazühuredir. Bəzənkiçiksarıxallılıqəmələgəlir, rəngindəyişməsiyarpağınekrozlaşdırır. Yaydaçıxanyarpaqlardasimp-tomlargörünmür, yəqinki, buyüksəktemperaturuntəsiriiləbağlıdır. Xəstəlikyaydövrüyarpaqlarıntökülməsinəsəbəbolur. Xəstəliktörədicisiolanvirussferikvəizometrikdir. Çoxsaylıbitkiləriyoluxur, lakinmeyvələrdənyalnızalmanıxəstələndirir. Əsasənəkinmaterialıiləyayılır, toxumlaötürülmür. Conatansortuvirusaqarşıyüksəkdavamlıdır.

11. Almayarpaqlarınınxlorotikləkəliyi- Apple xlorotic leaf spot virus Alma, armudvəheyvanınəngenişyayılmışxəstəliyidir. Almadayarpaqlarınxlorotikləkəliyi, deformasiyasıformasındameydanaçıxır. Yabanıalmanövlərindəsimptomlardahayaxşıseçilir. Erkənyazdaarmudunyarpaqları 3-5 günlükolduqdasəthlərindədağınıqşəffafləkələrəmələgəlir, sonrahəminləkələrüzükformasıalır. Kəskinistilərindüşməsiiləəlaqədarhəssassortlardayarpaqlarınnekrozlaşmasıbaşverir, sonnəticədəyoluxmuştoxumatökülür. YayınIIyarısındadahadavamlısortlardaxəstəliyinəlamətlərigizlənirvəyeniyarpaqlardaxəstəliyinsimptomlarımüşahidə edilmir.Xəstəliyinəlamətləriyetkinmeyvələrinqabığındayaşıltəhərvəyatündhalqaformasındaaşkaredilir, buzamanmeyvəninformasıdəyişmir, lətlihissənin nekrozlaşmasımüşahidəolunmur. Mübarizətədbirləri. Bağdayüksəkaqrofonyaradılması, mozaikavəyarpaqlarınxlorotikləkəliyinintörədicilərinəqarşıinteqrirmübarizətətbiqedilməlidir.

14. 13.3 Çəyirdəkli meyvə bitkilərinin göbələk xəstəlikləri, onlarla mübarizə • Çəyirdəklilərin moniliozu - MoniliacinereaBonord. Təsnifatdayeri: Mycotavəya Fungialəmi, Anamorficfungişöbəsi, Hyphomycetessinfi, Hyphomycetales sırası, Moniliaceaefəsiləsi, Moniliacinsi. Biolojiqrupu: Hemibiotrof

15. Patogeninmorfologiyavəbiologiyası. Xəstəliyəpraktikiolaraqbütünçəyirdəklimeyvəbitkilərindərastgəlinir. Çiçək, toxumluq, meyvəvəbudaqlarsirayətlənirlər. Xəstəliyinyazformasınımoniliyayanığıadlandırırlar, buformaqəflətənhamaşciçəklərinsoluxmasıvəqonurlaşması, yarpaq, cavanzoğvəmeyvəbudaqlarınınqurumasıiləxarakterizəolunur. Yolux-muşçiçəkvəyarpaqlartökülmür, uzunmüddətağacdaqalırvəyanıqgörkəmi alır. Moniliyayanığıadıdaeləburadangəlir. Sonrakımüddətdəxəstəliktədricənyoluxmuşbudaqüzrəhərəkətedirvədahayenisahələritutur. Rütubətlihavadasirayətlənmişçiçək, toxumluq, yarpaqvəbudaqlardaküləoxşar- bozyastıcıqlarşəklindəspormərhələsiinkişafedir. Yoluxmuşbudaqlarınqabığıquruyur, büzüşürvəpartlayır, birçoxyerdə, xüsusiləsağlamtoxumailəxəstəninsərhəddindəkitrəçıxır. Meyvəçürüməsiformasındaxəstəlikmeyvələryetişənzaman, yaydövrümeydanaçıxır.

21. XƏSTƏLIYIN YAYILMA AREALI

23. Çəyirdəklilərin klasterosporiozu və yadeşikliləkəliyi- ClasterosporiumcarpophilumAderh. Təsnifatdayeri: MycotavəFungialəmi, Anamorficfungişöbəsi, Hyphomycetessinfi, Hyphomycetalessırası, Dematiaceaefəsiləsi, Clasterosporiumcinsi. Biolojiqrupu: Obliqatsaprotrof

24. Patogeninmorfologiyavəbiologiyası.Xəstəliklə ərik və şaftalı daha güclü, nisbətən az gavalı, albalı, gilas, alça və başqa çəyirdəklilər yoluxurlar. Bu bitkilərin praktik olaraq bütün yerüstü hissələri-yarpaq, tumurcuq, çiçək, toxumluq, meyvə, zoğ və budaqları xəstəliyə qarşı həssasdırlar. Xəstəliyin yarpaqda meydana çıxması klasterosporioz üçün daha xarakterikdir. Əvvəlcə onların səthində böyük olmayan qırmızıtəhər bənövşəyi və ya moruğu-qonur tək-tək və ya çox saylı ləkələr əmələ gəlir. Bir neçə gün müddətində onlar ölçücə böyüyür, ləkənin daxili hisəsi ölüşgəyir və şəffaf qəhvəyi rəng alır. Bundan 1-2 həftə sonra toxumanın ölüşgəmiş hissəsi tökülür, yarpaqlarda qırmızı-qonur və ya moruq haşiyəli deşiklər meydana çıxır. Məhz bu əlamətlərə görə klasterosporioz digər göbələk və bakteriya mənşəli xəstəliklərdən fərqlənir. Adətən klasterosporiozla yarpaqların sirayətlənməsi zamanı bir neçə ləkə birləşir, xüsusilə yarpaq ayəsinin ətrafları boyunca iri bükülmüş toxuma sahəsi əmələ gəlir.

28. Çəyirdəklilərin qırmızı-qəhvəyiləkəliyivəyakokkomikozu- CoccomyceshiemalisHigg. Təsnifatdayeri: Mycotavə yaFungialəmi, Ascomycotaşöbəsi, Euascomycetessinfi, Phacidialessırası, Euphacidiaceaefəsiləsi, Coccomycescinsi. Biolojiqrupu: Fakültətiv parazit

29. Patogeninmorfologiyavəbiologiyası. Kokkomikozçəyirdəklibitkilərin (ərik, gavalı, alça, badam, göyəm) əksəriyyətinisirayətləndirir, ənçoxisəalbalıvəgilas üçün xarakterikdir. Adətənxəstəlikləyarpaqlar, bəzəncavanodunlaşmamışzoğlar, meyvəyarpaqcıqlarıvəmeyvələrsirayətlənirlər. Mayayınınortalarındayarpaqlarınüsttərəfindəçoxsaylıkiçik (0,5-2 mmdiametrində) qırmızımtılqəhvəyiəvvəlcətək-tək, sonar birləşənləkələrəmələgəlir. Rütubətlihavaşəraitindəyarpağınalttərəfində xəstəliktörədicininkonidialspormərhələsindənibarətçəhrayı-ağyastıcıqlarmeydanaçıxır. Çoxzamanləkələrmərkəzidamarboyuncaqruplaşırlar. Yarpaqlarsaralır, qıvrılırvətökülürlər. Əsasənortayaşlıyarpaqlaryoluxurlar. BunagörədəbəzənyayınIIyarısındavaxtındanəvvəlkütləviyarpaqtökümümüşahidəedilir, buzamanalbalıvəgilasdayalnızdahayaşlıyoluxmayameylliolmayanyarpaqlarqalır. Beləyarpaqlarzoğunəsasındayerləşir. Yarpaqsaplaqları, meyvəayaqcıqlarıvəodunlaşmışzoğlarınqabığındakiçik, uzunsov, moruğu- qırmızıləkələrmeydanaçıxır.