PRZYCZYNY ZABURZEŃ ROZWOJOWYCH Opracowała: Monika Haligowska

1. PRZYCZYNY ZABURZEŃ ROZWOJOWYCH Opracowała: Monika Haligowska

2. Zaburzenia rozwojowe to różnego rodzaju odchylenia, opóźnienia, zakłócenia w psychoruchowym rozwoju dziecka, które w większości przy zastosowaniu odpowiednich oddziaływań korekcyjnych, leczniczych, rehabilitacyjnych i dzięki sprzyjającym warunkom środowiskowym, przede wszystkim rodzinnym, mają szansę na stopniowe wyrównanie. (Popielarskie, Jaklewicz, 2000).

3. BIOLOGICZNE CZYNNIKI ZABURZEŃ • Chromosomopatie: różnorakie anomalie • dotyczące składu oraz podziału chromosomów • płciowych: żeńskich (XX) i męskich (XY). • Urazy czaszki spowodowane dysproporcją • między wymiarami kości miednicy kobiety • rodzącej a główką płodu.

4. Embriopatie: wszystkie uszkodzenia powstałe w okresie życia wewnątrzmacicznego. Rodzaje embriopatii: - wirusowa, spowodowana wirusem grypy, odry, świnki, ospy wietrznej, żółtaczki zakaźnej, różyczki, malarii; - toksoplazmoza wywołana przez pierwotniak o nazwie toxplazmagondii; - aktynicznawywołana promieniami ultrafioletowymi, promieniami RTG, elementami radioaktywnymi, izotopami oraz wyładowaniami energii atomowej; - toksycznaspowodowana m.in. lekami, używkami, barbituranami, solami metali ciężkich, benzenem i jego pochodnymi, tlenkiem węgla, związkami azotu, siarki i aldehydami; - wenerycznaspowodowana kiłą; - niedożywieniowawywołana niedoborem witaminy A oraz B2 a także zaburzeniami metabolicznymi; - hemolitycznaspowodowana konfliktem serologicznym między matką a jej płodem;

5. Zaburzenia w krążeniu łożyskowym i płodowym • wskutek tzw. psucia się tętna płodu • lub okręcenia się pępowiny wokół szyjki • dziecka. • Mechaniczne uszkodzenia czaszki, np. wskutek • wadliwie użytych kleszczy. • Zapalenie mózgu i opon mózgowych. • Wcześniactwo: ciąża trwająca ponad 28 dni, • ale krócej niż 37 tygodni; waga ciała 1000g, • lecz mniejsza niż 2500g; • długość ciała mniejsza niż 48 cm).

6. SPOŁECZNE CZYNNIKI ZABURZEŃ ROZWOJOWYCH • Nieprawidłowa struktura rodziny. • Niekorzystne układy właściwości psychicznych • obojga rodziców: • despotyczna, agresywna matka i tzw. ojciec • nieobecny; • lękowo nastawiona, perfekcjonistyczna matka ‐ • surowy, rygorystyczny ojciec; • nadmiernie opiekuńcza matka ‐ ojciec chłodny • uczuciowo lub tez ojciec agresywny, groźny;

7. Wadliwe oddziaływanie wychowawcze • rodziców: • - wychowanie nadmiernie pobłażliwe (liberalne); • - wychowanie surowe rygorystyczne • (autokratyczne); • wychowanie demokratyczne z tendencjami • anarchistycznymi; • Błędy wychowawcze popełniane przez rodziców • stosunku do dzieci poważnie chorych, np.: • z mikrouszkodzeniami układu nerwowego, • somatycznie słabymi i fizycznie mało wydolnymi • lub autystycznymi). • Nieprawidłowe oddziaływanie • dydaktyczno‐wychowawczeszkoły • i środowiska społeczno‐kulturowego.

8. RODZAJE ZABURZEŃ ROZWOJOWYCH • uwarunkowania biopsychiczne • Zły stan zdrowia: • zaburzenia sensoryczne • (tzw. derywacja sensoryczna); • - dysfunkcje narządów ruchu; • choroby somatyczne • (np. anemia, angina reumatyzm, choroby serca); • deficyty rozwojowe w zakresie funkcji • percepcyjno ‐ motorycznych; • trudności w nauce czytania i pisania: dysleksja, • dysgrafia, dysortografia; • zaburzenia tempa i rytmu psychoruchowego; • i in.

9. Upośledzenie umysłowe: • - w stopniu lekkim, • - w stopniu umiarkowanym, • - w stopniu znacznym, • - w stopniu głębszym. • Autyzm dziecięcy: • - upośledzenie rozwoju związków społecznych, • - upośledzenie komunikacji interpersonalnej, • ograniczona aktywność zainteresowania • i zainteresowania poznawcze.

10. Specyficzne zaburzenia rozwojowe: • - zaburzenia mowy, • mutyzm wybiórczy, • dysleksja rozwojowa, • nadpobudliwość psychoruchowa, • ruchy mimowolne (tiki), • moczenie mimowolne, • mimowolne popuszczanie kału, • autyzm dziecięcy.

11. Zaburzenia przejawiające się tikami: • tiki proste: mruganie, grymas twarzy, chrząkanie, • ruch przedramienia, warczenie; • - tiki złożone: gestykulacja, skakanie, uderzanie siebie, powtarzanie s łów lub zdań; • - koprolalia: wypowiadanie słów nieakceptowanych społecznie, często obscenicznych; • przejściowe zaburzenia tikowe: mruganie, tiki • wokalne; • -przewlekłe zaburzenia tikowe: obejmują zazwyczaj więcej niż trzy grupy mięśniowe, są bardziej nasilone; • -choroba Gilles de la Tourette'a‐ choroba tikowa,przejawiasię zarówno licznymi tikami motorycznymi, jak i wokalnymi, występującymi wiele razy w ciągu dnia;

12. Zaburzenia mowy: • - jąkanie, • - mowa bezładna, • mutyzm wybiórczy: odmowa mówienia • w określonych sytuacjach na niektóre • tematy, • opóźnienie rozwoju mowy czynnej, • przy dobrym poziomie mowy biernej, • nieprawidłowa artykulacja (np. bełkotanie, • seplenienie).

13. POJĘCIE MAKRO I MIKROUSZKODZEŃ OUN Układ nerwowy może ulec uszkodzeniu w okresie płodowym, w czasie porodu, i po urodzeniu dziecka. O makrouszkodzeniachmówimy wówczas, gdy wywołuje on poważne zmiany w mózgu, na tyle ważne, że można je wykryć obiektywnymi metodami lekarskimi oraz, gdy objawy kliniczne są ewidentne.

14. O mikrouszkodzeniach, czyli minimalnym uszkodzeniu mózgu mówimy wówczas, • gdy nie wykryto podłoża organicznego, • a o uszkodzeniu mogą świadczyć: • rodzaj i zakres zaburzeń w psychoruchowym • rozwoju dziecka, • wczesne występowanie, • stwierdzenie zadziałania czynników powszechnie uznanych za uszkadzające.

15. Ponieważ nie zawsze mikrouszkodzenia mózgu można stwierdzić w diagnozie medycznej, często opisywane są • na podstawie wskaźników behawioralnych • lub na podstawie podobieństwa objawów • do tych jakie mają dzieci z rozpoznaniem uszkodzeń mózgu: • wskaźniki miękkie (soft): np. opóźnienie rozwoju • ruchowego, niezgrabność ruchowa, lateralizacja • nieustalona, skrzyżowana; • wskaźniki twarde (hard): objawy neurologiczne, • określane też mianem granicznych (MBD).

16. PARCJALNE ZABURZENIA ROZWOJU: to opóźnienia lub zaburzenia jednej lub kilku funkcji psychoruchowego rozwoju dziecka przy ogólnym poziomie umysłowym odpowiednim do wieku i przy odpowiednim kształtowaniu się pozostałych funkcji i sfer rozwoju. Parcjalne zaburzenia rozwoju mogą się ujawniać w sferze percepcyjnej (wzrokowej i słuchowej), kinestetyczno- ruchowej oraz w sferze zdolności matematycznych. Są one następstwem mikro uszkodzeń mózgu we wczesnej ontogenezie, a także wynikiem braku czynników stymulujących rozwój dziecka w środowisku rodzinnym.

17. GLOBALNE ZABURZENIA ROZWOJU: zaburzone są wszystkie sfery, zarówno fizyczna, jak i psychiczna: poznawcza, emocjonalno-społeczna, umysłowa, inteligencja. Jest to ogólne zwolnienie tempa rozwoju. Stopień tego opóźnienia bywa jednak różny u różnych dzieci, a także odmienny w zakresie poszczególnych funkcji u tego samego dziecka. Opóźnione w rozwoju i zaburzone w największym stopniu są czynności o najwyższej organizacji, czyli te, które najpóźniej kształtowały się w ontogenezie. Są to przede wszystkim myślenie i mowa.

18. POJĘCIE ZABURZENIA TEMPA I RYTMU ROZWOJU TEMPO ROZWOJU- dotyczy szybkości, z jaką kształtują się zmiany rozwoju. RYTM ROZWOJU- względna regularność zachodzących zmian rozwojowych w określonym czasie.

19. ZABURZENIA ROZWOJU związane są bezpośrednio z tempem i rytmem rozwoju. Gdy tempo rozwoju jest zbyt wolne lub zbyt szybkie to mamy do czynienia z zaburzeniem rozwoju. Podobną sytuację mamy z rytmem rozwoju: w każdym z okresów muszą zajść określone zmiany rozwojowe. Ich brak powoduje zaburzenia i nieprawidłowości rozwojowe, opóźnienia.

20. Nie wszystkie odchylenia od normy należy traktować jako zaburzenia. Tempo, rytm i dynamika rozwoju dzieci noszą cechy indywidualne, dlatego uwzględnia się szeroki margines tolerancji wobec stwierdzonych odchyleń od ustalonych norm.

21. Normą rozwoju nazywa się te osiągnięcia w zakresie poszczególnych funkcji, które stwierdza się u większości dzieci w danym wieku. Niewielkie odchylenia od normy w rozwoju, określa się mianem różnic indywidualnych między dziećmi. Dopiero w przypadkach głębszego stopnia odchyleń od normy używa się terminu „zaburzenie rozwoju”.

22. ROZWOJOWE „KAMIENIE MILOWE” czyli punkty zwrotne lub charakterystyczne szczeble w rozwoju jednostki. „Rozwój dzieci można mierzyć, porównując ich postępy w odniesieniu do kamieni milowych we wszystkich sferach rozwoju, łącznie z zabawą, uczeniem się, porozumiewaniem, zachowanie, poruszaniem. Dzieci rozwijają się w swoim własnym tempie, nie jest więc możliwe, aby dokładnie przewidzieć, kiedy dziecko opanuje daną umiejętność.

23. CECHY INDYWIDUALNE • A OPÓŹNIENIA I DYSHARMONIE ROZWOJOWE. • Kamienie milowe rozwoju dają ogólne pojęcie • na temat zmian, których można się spodziewać, • kiedy dziecko rośnie. • Mogą one także służyć jako znaki ostrzegawcze, • albo alarmowe, jeśli rozwój nie przebiega • w ustalonych ramach czasowych. • Postęp rozwojowy dziecka może nie być równomierny we wszystkich sferach”. Mountstephen, 2011, s. 32-33 • Np. dziecko może rozwijać się harmonijnie • pod względem sprawności motoryki dużej (chodzenie, bieganie), a nieharmonijnie w zakresie rozwoju motoryki małej (sprawności manualne, graficzne).

24. PRZYKŁADY ROZWOJOWYCH KAMIENI MILOWYCH • MOTORYKA DUŻA • (poruszanie się w przestrzeni) • 2 i 3 – latkowie • dziecko umie wspinać się na meble • dziecko umie podskoczyć obunóż • dziecko umie kopnąć dużą piłkę, ale z ograniczoną siłą • i kontrolą

25. 2 i 3 – latkowie • JĘZYK I POROZUMIEWANIE SIĘ • dziecko umie wyraźnie i zrozumiale mówić do siebie • podczas zabawy • potrafi poprawnie używać zaimków „ja”, „mnie”, „ty”, • „ciebie”

26. 2 i 3 – latkowie • MOTORYKA MAŁA • (ruchy rak) • dziecko umie narysować kółko, linię, kropki • dominującą ręką • umie zbudować wieżę z 7 klocków, koncentrując • uwagę na dłużej • umie pić z kubeczka mniej rozlewając oraz potrafi • nabierać pokarm łyżeczką z talerza

27. 3 i 4 – latkowie • MOTORYKA DUŻA • (poruszanie się w przestrzeni) • dziecko umie stawać i chodzić „na paluszkach” • umie chodzić w różnych kierunkach • umie kopać piłkę • umie wchodzić po schodach na górę, stawiając jedną • stopę na stopniu, i schodzić w dół, stawiając dwie • stopy na stopniu • umie pedałować na rowerku trójkołowym

28. 3 i 4 – latkowie • MOTORYKA MAŁA • (ruch rąk) • umie zbudować wieżę z 9 i 10 klocków • umie wkładać drobne przedmioty do małych otworów • umie posługiwać się nożyczkami i kopiować kółka • umie samodzielnie ubrać się, wymagając tylko • niewielkiej pomocy przy sznurówkach, guzikach • oraz innych zapinkach w trudnych miejscach

29. 3 i 4 – latkowie • JĘZYK I POROZUMIEWANIE SIĘ • dziecko ma zasób słownictwa składający się z kilkuset • słów • układa zdania, składające się z 3 - 4 słów • często zadaje pytania

30. 4 i 5 – latkowie • MOTORYKA DUŻA • umie stać na jednej nodze 10 sekund i dłużej • umie stać, chodzić i biegać na palcach • umie skakać i wspinać się • umie wchodzić / wbiegać po schodach i schodzić / • zbiegać ze schodów, stawiając na stopniu jedną stopę • umie kierować rowerkiem trójkołowym, skręcając • kierownicą z pewnością siebie

31. 4 i 5 – latkowie • MOTORYKA MAŁA • umie zbudować wieżę z 10 i większej liczby klocków • umie trzymać ołówek stabilnym chwytem trzema • palcami • umie narysować postać ludzką z głową, nogami, • korpusem • ubiera się i rozbiera bez pomocy

32. 4 i 5 – latkowie • JĘZYK I POROZUMIEWANIE SIĘ • umie przypomnieć sobie części opowieści • wypowiada całe zdania, złożone z co najmniej pięciu • słów • umie opowiadać dłuższe historyjki

33. 5 i 6 – latkowie • MOTORYKA DUŻA • umie przejść po równoważni • umie podskakiwać • coraz lepiej sobie radzi z bieganiem, skakaniem, • graniem piłką • umie złapać piłkę rękami

34. 5 i 6 – latkowie • MOTORYKA MAŁA • umie odtworzyć schodkowy układ klocków i buduje go • z 4 klocków • umie trzymać pędzel lub ołówek stabilnie trzema • palcami • umie rysować postać ludzką z głową, nogami, • tułowiem, oczami, nosem, ustami • umie nawlec dużą igłę i zszyć różne materiały

35. 5 i 6 – latkowie • JĘZYK I POROZUMIEWANIE SIĘ • umie uważnie słuchać • jest rozmowne i umie tworzyć długie zdania • podoba mu się rola nauczyciela – chce się bawić • w nauczyciela i uczy innych • do 6 roku życia, przeciętnie się rozwijające, zna • znaczenie 10 – 13 tysięcy słów

36. 6 i 7 – latkowie • MOTORYKA DUŻA • umie pewnie zeskoczy ze sprzętu szkolnego • lub parkowego • umie z dużą precyzją złapać i rzucić piłkę • umie podskakiwać w takt muzyki • umie kopnąć piłkę na odległość 6 metrów

37. 6 i 7 – latkowie • MOTORYKA MAŁA • umie zbudować precyzyjnie równą wieżę z klocków • sześciennych • umie trzymać ołówek w sposób standardowy (uchwyt • dynamiczny trójpalczasty) • umie kontrolować rozmiar liter, które pisze • umie rysować rozpoznawalne obrazy człowieka, • drzewa, domu • umie kolorować obrazki, nie wykraczając poza kontur

38. 6 i 7 – latkowie • JĘZYK I POROZUMIEWANIE SIĘ • umie z pewnością siebie, płynnie mówić • umie zapamiętać i powtórzyć piosenkę • umie budować coraz bardziej złożone opisy

39. 7 i 8 – latkowie • MOTORYKA DUŻA • pewnie skacze, podskakuje i przeskakuje • biega za rówieśnikami lub im ucieka • umie jeździć na rowerze bez stabilizatorów • oraz utrzymuje równowagę, jeżdżąc na rolkach

40. 7 i 8 – latkowie • MOTORYKA MAŁA • umie pisać wyrazy bez odrywania ręki • umie wycinać precyzyjne kształty • umie tworzyć rysunki z dużą liczbą szczegółów • umie zawiązywać i rozwiązywać sznurówki

41. 7 i 8 – latkowie • JĘZYK I POROZUMIEWANIE SIĘ • rozumie 20 – 26 tysięcy słów, rozumie pojęcia • jednostek czasu, pór roku • jest świadome błędów w mowie, jakie popełniają inni • ludzie

42. 8 i 9 – latkowie • MOTORYKA DUŻA • umie grać w gry z całkiem dobrą koordynacją • i wyczuciem przestrzeni • jest w stanie koncentrować się na strategiach gier, • takich jak piłka nożna, siatkówka

43. 8 i 9 – latkowie • MOTORYKA MAŁA • umie poradzić sobie ze złożonymi czynnościami • (sklejanie modeli samolotów, robienie na drutach, • pisanie na klawiaturze i równoczesne rozmawianie • z kimś, ponieważ ruchy fizyczne wymagają mniejszej • koncentracji)

44. 8 i 9 – latkowie • JĘZYK I POROZUMIEWANIE SIĘ • umie podtrzymać rozmowę na bardziej dorosłym • poziomie • potrafi podążać za złożoną instrukcją z nielicznymi • powtórzeniami • ma dobrze rozwinięte pojęcia czasu i liczby • (Mountstephen, 2011)

45. LITERATURA: • B. Cytowska , B. Wilczura, A. Stawarski (red.)(2008). Dzieci chore, niepełnosprawne i z utrudnieniami w rozwoju. Kraków Oficyna Wydawnicza Impuls . • S. MihilewiczS. (red.)(2010). Dziecko z trudnościami w rozwoju. Kraków Oficyna Wydawnicza. • M. Mountstphen (2011). Jak wykryć zaburzenia rozwojowe u dzieci i co dalej? • Praktyczne rozwiązania do pracy z dziećmi w domu i w szkole. Warszawa Fraszka Edukacyjna. • U. Oszwa (2007). Dziecko z zaburzeniami rozwoju i zachowania w klasie szkolnej. Vademecum nauczycieli i rodziców. Kraków Oficyna Wydawnicza Impuls. • A. Popielarska, M. Popielarska, H. Jaklewicz (2000). Specyficzne zaburzenia rozwojowe w: (red.). A. Popielarska, M. Popielarska. Psychiatria wieku rozwojowego. Warszawa PZWL.