Les 7 : Processen beheersen

1. Les 7 : Processen beheersen Prof. Hildegard Deweerdt Ugent, 2 april 2009

2. Wat is procesbeheersing? • Normale, abnormale en noodsituaties • Enkele benaderingen: • BBT • Eco-efficiëntie • Mambo • Cradle to Cradle (zie film/boek)

3. Mens en maatschappij Sensibilisatie, betrokkenheid, training Drie dimensies van een milieubheersysteem Beleid en Organisatie Procedures, SOP, targets, KPI Wetgeving en Techniek Milieutechnische voorzieningen

4. Wat is procesbeheersing? • “besturen, beveiligen en controleren van technische processen is door informatie afkomstig van het proces of door ingrijpen met de hand”.

5. Wat is procesbeheersing? (ctd) • Als we de scope in deze definitie opentrekken naar mzs, gaat het niet enkel over technische processen maar over alle processen die een belangrijke milieu-impact met zich meebrengen.

6. Wat is procesbeheersing? (ctd) • Procesbeheersing bij mzs impliceert ook dat er kritisch moet nagedacht worden over de wijze waarop het proces momenteel wordt bestuurd en of het misschien niet milieuvriendelijker kan.

7. Voor mzs betekent het sturen van een proces, mogelijkheden beschouwen om de milieu-impact te verminderen en indien dit niet mogelijk is, onderzoeken of het milieuonvriendelijke proces door een milieuvriendelijk alternatief kan vervangen worden. • Procesbeheersing koppelt uiteindelijk goede voornemens aan werkelijke acties.

8. Procesparameters-procescontrole • Processen worden gekenmerkt door een aantal parameters of variabelen. Om processen goed te beheersen is het belangrijk deze parameters vast te stellen. • Bij procescontrole worden de procesparameters gecontroleerd op hun juistheid. • Punten ter overweging zijn: • Zijn de juiste procesvariabelen gekozen? • Is de meetprocedure (eenvoudig) uitvoerbaar? • Welke meetapparatuur dient te worden gebruikt? • Kallibratie van de apparatuur? • Procedures of werkvoorschriften voor de controle • Opleiding/begeleiding van personeel • Rapportagevorm

9. Procesparameters-procescontrole (ctd) • Van belang is dat er per variabele een richtwaarde bekend is, zodat duidelijk vastligt wat een afwijking is en wat niet. • De gevonden waarden moeten steeds getoetst worden aan deze richtwaarden. • Ook is een duidelijke registratie en verdere (elektronische) verwerking van de meetgegevens van belang

10. Procesbeheersing onder verschillende omstandigheden: normaal/abnormaal/nood • Een mzs garandeert de continuïteit van de organisatie • Abnormaal: stop, stil, geplande shut down

11. Procesbeheersing onder verschillende omstandigheden: normaal/abnormaal/nood • Enkele voorbeelden van de noodsituaties die zich in een bedrijf kunnen voordoen • brand → opvang bluswater • electriciteitspanne→ afvalwater in noodbekken • staking → opvang afvalstromen • …

12. Beheersen van processen van onderaannemers • Meer en meer bedrijven besteden “non core business” uit • Uit de milieu-aspectenanalyse moet blijken of er belangrijke milieuaspecten zijn bij de leveranciers of aannemers van werk • In rekening te brengen bij inkoop van producten of diensten

13. Benadering 1: Best Beschikbare Technieken (BBT)

14. Mogelijke Betekenis BBT- enkele vbn. BBT in de sector: groenten- fruit en aardappelenverwerking/ algemeen • Zich verzekeren dat werknemers (b.v. door middel van training) zich bewust zijn van de milieu-impact van het productieproces en hun verantwoordelijkheid hieromtrent. • Uitrusting ontwerpen / selecteren zodat consumptie- en emissiehoeveelheden geoptimaliseerd worden en zodat correcte bedrijfsvoering en onderhoud vergemakkelijkt worden. • Geluidshinder aanpakken aan de bron op het niveau van ontwerp, selectie, procesvoering en onderhoud, en geluidsbronnen inkapselen. Een onderhoudsprogramma op regelmatige basis toepassen. • Een methodologie toepassen en onderhouden ter voorkoming en/of beperking van het water- en energieverbruik en de productie van afval. • Een systeem van monitoring en herziening van de verbruik- en emissiewaarden implementeren, zowel op productieproces- als op bedrijfsniveau. • Een correcte inventaris van ingaande en uitgaande stromen bijhouden op elk niveau van het productieproces. • ….

15. Voorbeeld BBT in de sector: groenten- fruit en aardappelenverwerking/ lucht • Emissie van ozonafbrekende stoffen voorkomen (bij alle voedingsbedrijven die de processtappen 'afkoelen' en 'invriezen' toepassen); • Voorkomen dat geconditioneerde en gekoelde ruimten kouder zijn dan noodzakelijk; • Condensatietemperatuur optimaliseren (bij alle voedingsbedrijven die de processtappen 'afkoelen' en 'invriezen' toepassen); • Ganse koelinstallatie regelmatig ontdooien (bij alle voedingsbedrijven die de processtappen 'afkoelen' en 'invriezen' toepassen); • Condensoren proper houden.

16. BBT in de sector: groenten- fruit en aardappelenverwerking/ afval-water • Automatische afvulmachines toepassen voor vloeibare smaakmakers (b.v. saus, pekel, olie) met een ingebouwd gesloten recyclagesysteem voor gemorste vloeistoffen • Reinigingssysteem toepassen voor het reinigen van blikken, flessen of bokalen, waarbij bovendrijvende olie herwonnen kan worden • Multi-effect verdampers toepassen voor het concentreren van vloeistoffen.

17. Benadering 2: frisse kijk op procesbeheersing via Eco-efficiëntie

18. Domeinen van eco-efficiëntie • De eco-efficiëntie van een product of bedrijf kan verbeteren door onszelf een aantal kritische vragen te stellen inzake • 1. processen verbeteringen • 2. producten milieuvriendelijk(her) ontwerpen • 3. markten herbekijken en de vraag bijsturen • 4. afval hergebruiken

19. Processen verbeteren- enkele vragen die u zich kan stellen • Gaan we in het bedrijf als goede huisvaders om met grond- en hulpstoffen en energie? • Welke technologische aanpassingen zijn mogelijk? • Kunnen we overstappen op milieuvriendelijkere hulpstoffen? • Kunnen we de afval- en reststromen opnieuw in het bedrijf inzetten?

20. Producten milieuvriendelijk(her) ontwerpen- enkele vragen die u zich kan stellen • Zijn schadelijke stoffen zoveel mogelijk vermeden door minimalisatie en substitutie door minder schadelijke alternatieven? • Zijn schaarse materialen zoveel mogelijk voorkomen door minimalisatie en substitutie door niet- of minder schaarse alternatieven? • Worden waar mogelijk gerecycleerde grondstoffen gebruikt en zijn de gebruikte materialen op hun beurt recycleerbaar?

21. Markten herbekijken en de vraag bijsturen- enkele vragen die u zich kan stellen • Is het mogelijk een product te ontwikkelen dat gebruikt kan worden door meerdere gebruikers? • Kan het product vervangen worden door een alternatief bestaand product die dezelfde behoefte(s) vervult, die kwalitatief en qua kostprijs minstens even goed is, en die bovendien ook milieuvriendelijker is? • Is er verder gekeken dan bestaande oplossingen voor het invullen van een specifieke marktbehoefte?

22. Afval hergebruiken-vragen • Kan afval grondstof worden?

23. Benadering 3: Bepalen van werkelijke prijs van afvalkosten (economisch waarde van afval) aan de hand van MAMBO

26. Resultaten 33 ondernemingen : • Gemiddeld :totale afvalkosten = 1,1 miljoen € • Gemiddeld :aandeel factuurbedragen = 10 %(factor 10) • Gemiddeld : totale afvalkosten = 5 % van fabricagekosten (uitschieter <20 %)

27. Concept Totale afvalkosten = deel aankopen + deel T.W. + ophalings- en verwerkingskosten Deel aankopen : = grond- en hulpstofverliezen toe te rekenen via verliespercentages Deel fabricagekosten : = toerekening (in)directe kosten aan het afval per processtap toe te rekenen via uitvalpercentages Specifieke verwerkingskosten : = facturen voor ophaling en verwerking

28. Grond- en Hulpstofverliezen • Afval bevat grond- en hulpstoffen die geen nuttig gebruik gekend hebben • Grondstofverliezen = aankoopkosten grondstoffen die uitval/afval worden voor of tijdens de productie (aanwezig in gevormde afval) • Hulpstofverliezen = aankoopkosten hulpstoffen die afval worden vooraleer ze hun normale levensduur hebben doorlopen • Voorbeelden van hulpstofverliezen: chemische baden, poetsdoeken, smeerolie, vochtwater, reinigingsmiddelen, enz.

29. machines personeel product (In)directe kosten productiemiddelen AFVAL overhead

30. Directe kosten Productiekost Indirecte kosten Fabricagekost Samenstellende elementen van de kostprijs Verkoopkostprijs Beheerskost Verkoopkost Verkoopkost

31. Grondstoffen Directe lonen Directe kosten Hulpstoffen Indirecte lonen Afschrijvingen, ... Indirecte kosten Lonen management, administratie Kantoorbenodigdheden, ... Beheerskosten Lonen verkopers Reclamekosten Verpakkingskosten, ... Verkoopkosten

32. (In)directe kosten = directe en indirecte fabricagekosten • Afschrijvings- en operationele kosten machines • Personeelskosten arbeiders • Energiekosten vr. productie • Overhead (bv. verwarming, verlichting, indirecte lonen) Toerekenbaar aan het afval : afvalstroom = uitvalpercentage productiestroom

36. (In)directe kosten = directe en indirecte fabricagekosten • Afval van vormgevende activiteiten draagt GEEN (in)directe kosten (bv. op maat snijden) Uitz. misproductie vormgeving zelf • Kwaliteitskosten zijn NIET aan afval toewijsbaar bv. arbeidskost ontbenen en verwijderen snijlingen • Niet alle indirecte kosten zijn vermijdbaar

37. Toerekeningsmethodes : 1. (In)directe kost gekend per processtap 2. Verdeelsleutelsysteem 3. Procentuele verdeling kosten over processtappen

38. 100% aan afval toewijsbare kosten • Afvalstockage - huur containerpark: 10.000 € • Tijdsbesteding milco aan afval: 15 uren aan 40 €/uur • Tijdsbesteding intern transport afval: 180 uren aan 25 €/uur

39. Gebruikersgroep : • Milieucoördinator : taak, kennis, advies • Boekhouding/kostencalculatie : allocatie van kosten • Management : prioriteitenstelling voor investeringen of acties

40. Opties in het Mambo- pakket • Berekening van de afvalkost per processtap • Berekening van de afvalkost per product • Berekening van de afvalkost per afvalstroom • Simulatie preventie • Kosten/batenanalyse van de preventieinvestering • Benchmarking van de resultaten t.o.v. de sector • Opvolgen evolutie van de afvalkosten in de tijd • Automatische rapportering

41. 2.beleidsverklaring/ politiek Milieuzorgsysteem ISO: PDCA 3.1 milieu-aspecten 6. beoordeling door de directie 3.2 wettelijke en andere vereisten Act Plan 3.3/ 3.4 objectieven, doelstellingen en programma’s 5.5. audit 4.1 structuur en verantwoordelijkheid 5.4. registraties Check Do 5.3 afwijkingen, corrigerende en preventieve maatregelen 4.2. opleiding, bewustzijn envakbekwaamheid 4.3. interne en externe communicatie 4.4/ 4.5 documentatie/documentbeheer 5.2 Beoordeling van de naleving 4.6/ 4.7 beheersing werkzaamheden/ noodsituaties 5.1 monitoren, meten en registreren